تحلیل مبانی زبان تمثیلی قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث جامعۀ المصطفی العالمیۀ.

3 استادیار گروه تفسیر دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم.

4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران.

چکیده

یکی از شاخه­های زبان قرآن، زبان تمثیلی در برخی از گزاره­های قرآنی است. مراد از تمثیلی بودن زبان قرآن بیان حقایق قرآن در قالبی ادبی و هنری است. ارائه  این نوع  زبان، خیال‌بافی و توهّم نیست. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس داده­ها و اطلاعات حاصل از مطالعات کتابخانه­ای، روشن می­گردد که تمام حقایق قرآن معرفت­بخش و واقع­نما است و هیچ­گونه خیال‌بافی و کذبی در بیان گزاره­های قرآن وجود ندارد.  همچنین به این سوال پاسخ می دهد که زبان تمثیلی قرآن دارای چه اصول و مبانی است؟ که در این جستار بر اساس این پژوهش، مبانی زبان تمثیلی قرآن همچون: گذر از تنگنای معنای حقیقی؛ نیازمندی به دلیل و قرینه؛ اشاره آیات قرآن به ماورای آن؛ چندمعنایی در آیات قرآن؛ سازگاری با ضوابط قطعی عقلی و شرعی مورد تحلیل و بررسی قرار می­گیرد. اگر مبانی نظریه زبان تمثیلی قرآن به گونه­ای دقیق و درست تبیین گردد، زمینه­ مناسبی برای دست­یابی به تفسیر درست آیات قرآن فراهم خواهد شد؛ لذا بررسی زبان تمثیلی قرآن و مبانی و لوازم آن به شدّت ضروری می‌نماید و نتایجی که از این بررسی به دست می­آید این است که نه تنها تمثیل در قرآن تخیل و کذب نیست بلکه ثابت می­کند که گزاره­های  قرآن واقع­گرا و معرفت بخش است؛ حقایقی را در قالب زبانی ادبی و هنری بیان می­کند که در عین اشاره به معنای عمیق و باطنی، هم زمان به معنای سطحی و ظاهری نیز اشاره دارد.  
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Principles of the Allegorical Language of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • e a 1
  • h a 2
  • a m 3
  • h r 4
2 ho
3 h
4 h
چکیده [English]

One of the linguistic styles of the Qur'an is the use of allegorical language. Being allegorical means expressing the Qur'anic truth in a literary and artistic manner and this type of language is by no means fantasy and delusion. In the present descriptive-analytical study, which draws its analysis on library data, it turned out that the whole Qur'anic truth is insightful and real and there is no fantasy and falsehood in Qur'anic propositions. Furthermore, this study attempted to answer the question of identifying the principles of the allegorical language of the Qur'an. Therefore, this article reports the analysis of the principles of the Qur'anic allegorical language such as going beyond the impasse of discovering the real meaning, the need for reasons and clues, Qur'anic ayahs' pointing to their inner meanings, polysemy in Qur'anic ayahs, and consistency with definite rational and canonical principles. A meticulous and accurate explication of the principles of the theory of the allegorical language of the Qur'an will set the ground for correct interpretation of the ayahs, hence the critical necessity of investigating the allegorical language of the Qur'an as well as its principles and requirements. The findings of this study indicate that allegories in the Qur'an, while expressing truth in literary and artistic forms that convey both exterior and interior meanings, are not fantasy and false but prove that Qur'anic propositions are genuine and discerning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • Allegorical language
  • Interpretation

مراجع

 
قرآن کریم.ترجمه: مکارم شیرازی.
 نهج‌البلاغه، تحقیق و شرح: محمّد عبده، (1412)، ج2 و ج3، قم، دارالذخائر.
آخوند خراسانى، محمّدکاظم بن حسین‏، (1409)، کفایة الأصول، قم، موسسة آل‌البیت «علیهم‌السّلام‏».
آمدی، علی بن محمّد،(2008)، الإحکام فی اصول الأحکام، ج4، قاهره، مؤسسة الحلبی و شرکاه.
ابن جنی، أبی الفتح عثمان، (بی‌تا)، الخصائص، ج2، تحقیق: محمّدعلی النجار، بیروت، دارالهدی للطباعة و النشر.
ابن سینا، عبدالله ابوعلی، (1360) ،رسائل، تهران،کتابخانه مرکزی.
ابن عاشور، محمّد بن طاهر، (بی‌تا)، التحریر و التنویر، ج21، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
أبی السعود، محمّد بن محمّد، (1419)، إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم، ج5، بیروت،دارالکتب العلمیه.
احسایی، ابن أبی الجمهور، (1405)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج4، تحقیق: مجتبى عراقی، قم، سید الشهداء.
بروجردی، حسین، (1399)، جامع أحادیث الشیعة، ج1، قم، المطبعة العلمیه.
جرجانى، عبدالقاهر بن عبدالرحمن،(بی‌تا)،أسرار البلاغۀ فی علم البیان‏‏،تحقیق:عبدالحمید هنداوى، بیروت، دارالکتب العلمیه.
جوادی آملی، عبدالله، (1379)، تسنیم، ج1 و ج3، قم، مؤسسة إسراء.
خرمشاهی، بهاءالدین، (1374)، ذهن و زبان حافظ، تهران، انتشارات معین.
خلف‌الله، محمّد أحمد، (1420)، الفن القصصی فى القرآن الکریم، تصحیح: خلیل عبدالکریم، لندن، مؤسسه الإنتشار العربی.
خمینی، روح الله، (1372)، آداب الصلاۀ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى «رحمه الله».
ذهبی، محمّدحسین، (بی‌تا)، التفسیر و المفسرون، ج2، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
رادفر، ابوالقاسم، (1368)، فرهنگ بلاغی-ادبی، ج1، تهران، انتشارات تهران.
رشید رضا، محمّد، (بی‌تا)، تفسیر المنار، ج1، بیروت، دارالمعرفه.
رضایی اصفهانی، محمدعلی، (1393)، منطق تفسیر قرآن (1): مبانی و قواعد تفسیر، ج1، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی.
زمخشرى، ابوالقاسم محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الاقاویل فی وجوه التأویل، ج1، بیروت، دارالکتاب العربی‏.
سعیدی روشن، محمّدباقر، (1384)، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
سکّاکی، یوسف بن أبی بکر، (بی‌تا)، مفتاح العلوم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
شعیری، محمّد بن محمّد، (بی‌تا)، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حیدریه.
شهید اوّل، محمّد بن مکّى‏، (1379)، الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة، اوّل، قم، انتشارات زائر.
صفار،محمد بن حسن، (1404)، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل محمد«علیهم‌السلام»، تحقیق:میرزا حسن کوچه باغی،تهران،منشورات الاعلمی.
طالقانی، سید محمود، (1362)، پرتوی از قرآن، ج1، تهران، شرکت سهامی انتشار.
طباطبایى، سیّد محمّدحسین، (1388). قرآن در اسلام، قم، موسسه بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــ، (1417)، المیزان فى تفسیر القرآن، ج1، ج3، ج8، ج16، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی،فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج11، با مقدمه محمّدجواد بلاغی، سوّم، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
طبرسى، أبی منصور أحمد بن علی، (1386)، الإحتجاج، ج1، تحقیق و تعلیق: سیّد محمّدباقر خرسان، نجف أشرف، دارالنعمان للطباعة و النشر.
طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج1، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
عیّاشی، محمّد بن مسعود، (بی‌تا)، تفسیر العیّاشی، ج1، تصحیح و تحقیق: سیّد هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة.
فروردین، عزیزه،(1387)، زیبایى‌شناسى هنرى در داستان‌هاى قرآن، قم، دفتر عقل.
فضل الله، سید محمد حسین، (1419)، تفسیر من وحی القرآن، ج2، بیروت، دار الملاک للطباعۀ و النشر.
فیض کاشانی، ملا محسن، (1416)، الصافی، ج1، تصحیح و تعلیق: حسین أعلمی، قم، مؤسسة الهادی.
قطب، سید، (1415)، التصویرالفنی فی القرآن، بیروت، دارالشروق.
مجلسی، محمّدباقر، (1403)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج1، ج75،  بیروت، مؤسسة الوفاء (دار إحیاء التراث العربی).
مصباح یزدی، محمد تقی، (1392)، قرآن شناسی، ج2، قم، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى «قدس سره».
مصطفوی،حسن، (1360)، مصباح الشریعة،تهران، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران.
معرفت، محمّدهادی، (بی‌تا)، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، ج1، الجامعه الرضویه للعلوم الإسلامیه، مشهد مقدس.
ــــــــــــــــــ ،(1378)، علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
ــــــــــــــــــ ،(1385)، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، ترجمه: علی اکبر رستمی و حسن حکیم باشی و حسن خرقانی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مغنیه، محمد جواد، (1424)، تفسیر الکاشف، ج1، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ.
مکارم شیرازی، ناصر، (1428)، انوار الأصول‏، ج1،قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب «علیه‌السّلام».
هادوی تهرانی، مهدی، (1377)، مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم،قم، مؤسسه فرهنگی خانه خرد.
هندی، سید احمدخان، (1332)، تفسیرالقرآن و هو الهدی و الفرقان، ج1، ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران، چاپ آفتاب.
پوررستمی، حامد، (1390)، «وجوه و توسعه معنایی آیات قرآن در اندیشة علامه طباطبائی»، نشریه علمی ـ پژوهشی قرآن شناخت، زمستان، شماره8، ص145-169.
طیّب حسینی، سید محمود، (1387)، «بررسی مبانی فرامتنی چندمعنایی در قرآن کریم»، فصل‌نامه پژوهش و حوزه، بهار، شماره 33، ص80-113.
هاشمی، سید حسین، (1379)،«ظهرو بطن قرآن»، فصلنامه پژوهش های قرآنی، تابستان، شماره22؛ ص34-63.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار