سبک‌شناسی زبانی سوره محمد(ص) بر اسـاس تحلیل سطوح زبان‌شنـاختی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه فرهنگیان تهران

چکیده

سبک‌شناسی جایگاه مهمّی در کشف ویژگی‌های زبانی آثار ادبی دارد. قرآن به عنوان معجزه جاویدان پیامبر (ص) که کتابی همه‌جانبه است، آکنده از جنبه‌های زبانی و سبک‌شناختی می‌باشد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به بررسی زبانی سوره محمد(ص) در چهار سطح آوایی، صرفی، نحوی، واژگانی، و نیز کشف زوایای ادبی آن پرداخته است. مهم‌ترین یافته جستار حاضر این است که بین مضمون آیات سوره محمد(ص)با آواهای به کار رفته در واژگان آن انسجام وجود دارد. آنجا که روی سخن با کفّار و جهاد با آنان است، لحن کوبنده‌ غالب است و این امر در نوع آواها و صفات آن‌ها قابل رصد می‌باشد. اما جایی که خداوند با مؤمنان سخن می‌گوید، زبان نرم و ملایمی به کار رفته است. مختوم شدن غالب فواصل به حرف «میم» در این سوره یکی از ویژگی‌های سبکی است است که نقش مهمّی در استمرار ضرباهنگ سوره ایفا نموده‌ است. همچنین وجود مقطع بلند باز در 86 درصد از فاصله‌های آیات نیز دیگر ویژگی سبکی سوره است که تلفظ آن نسبت به مقطع‌های دیگر از طول زمانی بیشتری برخوردار است، و این مسأله به خلق ضرباهنگی که دایر بر شدّت، حدّت، خشونت، تشویق به جهاد، و تصویر جنگ مؤمنان و کفّار است، کمک نموده است. این انسجام حتّی در سطوح نحوی و واژگانی نیز تجلّی یافته، و به خاطر همسویی با سیاق کلّی سوره و تأثیرگذاری واژگان، برخی ساخت‌های نحوی از استعمال رایج خارج شده، و لهجه‌ی خاصی غالب گشته است که این مقوله در فعل «عسیتم» نمود یافته است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Linguistic Stylistics of Surah Muhammad (SAW) Based on Analyzing Linguistic Levels

نویسنده [English]

  • Jamal Talebi
Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Farhangian University, Tehran; Email: jamal_talebii@yahoo.com
چکیده [English]

Stylistics has an undeniable place in discovering the linguistic properties of literary works. The Qur’an, as the everlasting miracle of the Prophet Muhammad (SAW) and a comprehensive book, is full of linguistic and stylistic features. This descriptive-analytical study has analyzed the linguistic features of Surah Muhammad (SAW) in four phonetic, morphological, syntactic, and lexical levels and has additionally identified its literary aspects. The most important finding of the present research is that there is a coherence between the content of the ayahs of Surah Muhammad (SAW) and the sounds used in its words. Wherever God addresses the infidels and the embarking on jihad with them, the tone is striking, and this can be seen in the type of sounds and their attributes. But where God speaks to the believers, soft and gentle language is used. The closing of most of the intervals with the letter "m" in this surah is one of the stylistic features that has played an important role in the continuation of the rhythm of the surah. Furthermore, the presence of a long open section in 86% of the intervals of the ayahs, the pronunciation of which is longer than other sections, is another feature of the style of this surah that has contributed to the creation of a rhythm, which is based on intensity, severity, violence, encouragement of war, and portraying an image of war between the believers and the infidels. This agreement has even been manifest at syntactic and lexical levels and for being in line with the overall context of the surah and the impact of words, some syntactic structures have found an unpopular usage and a special accent has become predominant as embodied in the verb "asaitom".
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur’an
  • stylistics
  • Linguistics
  • Surah Muhammad (SAW)

مراجع

آزادی، پرویز؛ نیکخواه، سهیلا (1397) سبک‌شناسی سوره واقعه بر اساس تحلیل زبانی، دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال هفتم، شماره اول، صص 86ـ65.
 ابن اثیر، ضیاء‌الدین (1999) المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، بیروت، نشر العصریة.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (لاتا)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
أنیس، ابراهیم، (2013) الأصوات اللغویة، مکتبة الأنجلو المصریة، مصر.
أنیس، إبراهیم، (بی‌تا) فی اللهجات العربیة، ط 3، مکتبة أنجلو المصریة، القاهرة.
البهنساوی، حسام، (2005) الدراسات‏الصوتیة عندالعلماء‏العرب والدرس‏الصوتی‏الحدیث، زهراء الشرق.
الجبوری، أحمد حمد محسن (2012) موسوعة أسالیب المجاز فی القرآن: دراسة ووصف وتقویم و أمثلة، دار الکتب العلمیة، العراق.
ـ جرجانی، عبدالقاهر (1368) دلائل الإعجاز فی القرآن الکریم، ترجمه و حاشیه‌نویسی سید محمد رادمنش، مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ خرمشاهی، بهاءالدین (1389) قرآن پژوهی، چاپ 4، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
10.ـ داوود، سلیمان أمانی (1423) الأسلوبیة والصوفیة، اردن، وزارة الثقافة.
11.ـ دیانتی، محمد (1375) پیش‌درآمدی بر سبک‌شناسی قرآن، نشریه علوم و معارف قرآنی، شماره 2.
12.ـ الرافعی، مصطفی الصادق (1997) إعجاز القرآن والبلاغة النبویة، قاهره، دار المنار.
13.ـ ربابعة، موسی (2002م) الآسلوبیة: مفاهیمها وتجلیاتها، دار الکندی، إربد.
14.ـ الزمخشری، جارالله، الکشاف فی حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، مطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده، 1392ه.
ـ الزوبعی، طالب محمد إسماعیل (1996) من أسالیب التعبیر القرآنی: دراسة لغویة وأسلوبیة فی ضوء النصّ القرآنی، دار النهضة العربیة للطباعة والنشر، ط 1، بیروت.
16. ـ سید سلیمان، العبد محمد (1989) من صور الإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم، المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة، مج 9، العدد 36.
17.ـ سیوطی، جلال الدین (بی‌تا) معترک الأقرن فی إعجاز القرآن، دار الفکر العربی.
18.ـ شاهین، عبدالصبور (1980) المنهج لاصوتی للبنیة العربیة رؤیة جدیدة فی الصرف العربی، بیروت، مؤسسة الرسالة.
19.ـ شمیسا، سیروس (1395) کلیات سبک‌شناسی، نشر میترا، تهران.
20.ـ الصغیر، محمد فتح‌الله (2008) الخصائص النطقیة والفیزیائیة للصوامت الرنینیة، ط 1، عالم الکتب الحدیث، الأردن.
21.ـ طباطبایی، سید محمد حسین (1378ش) تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ یازدهم، قم.
22.ـ طبانة، بدوی (بی‌تا) معجم البلاغة العربیة، ط2، المجلد الأول، الریاض، دار العلوم للطباعة والنشر.
23.ـ العبد، محمد السید سلیمان (1989) من صور الإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم، المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة، العدد 36.
24.ـ عبدالرحمن، مروان محمد سعید (1427) دراسة أسلوبیة فی سورة الکهف، جامعة نجاح الوطنیة، نابلس.
25.ـ عبدالعالی، حافظ کوزی (2010) دلالة الجرس والإیقاع فی المفردة القرآنیة، مجلة کلیة الفقه، جامعة الکوفة، العدد 11.
26. ـ عبدالقادرالفاخری، صالح سلیم(بی‌تا) الدلالة‏الصوتیة فی‏اللغة‏العربیة، المکتب‏العربی‏الحدیث، الإسکندریة.
27.ـ عثمان، عبدالقادر (1402) دراسات فی المعانی والبدیع، مکتبة الشباب، القاهرة.
28.ـ عضیمة، محمد عبدالخالق، (بی‌تا) دراسات لأسلوب القرآن الکریم، تحقیق: الشیخ محمود شاکر، دار الحدیث، القاهرة.
29.ـ علوش، رجب؛ مصلوح، سعد؛ الخطیب، عبداللطیف (2015) التفصیل فی إعراب آیات التنزیل، مکتبة الخطیب للنشر والتوزیع، ط1، الکویت.
30.ـ عوض، إبراهیم (1993) سورة طه دراسة لغویة أسلوبیة مقارنة، الطائف.
31.ـ غضنفری، علی، (1385) تجوید، تهران، نیلوفرانه.
32.ـ فلاح، ابراهیم؛ شفیع‌پور، سجاد (1394) کاربردشناسی نشانه‌های آوایی در نظام معنایی قرآن (تحلیل موردی سوره مرسلات)، دوفصلنامه‌ی پژوهش‌های قرآنی در ادبیات، دانشگاه لرستان، سال 2، شماره اول، صص 63ـ41.
33.ـ فتوحی، محمود (1390) سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، نشر سخن، تهران.
34.ـ الفیروزآبادی (بی‌تا) بصائر ذوی التمییز، تحقیق: محمد علی النجار، المکتبة المرکزیة، بیروت.
35.ـ قطب، سید (1981) تفسیر فی ظلال القرآن، القاهره، دار الشروق.
36. ـ قیسی، مکّی بن ابی‌طالب (1393ه) الرعایة لتجوید القراءة وتحقیق لفظ التلاوة، تحقیق: احمد حسن فرحات، دار عمار، اردن.
37.ـ المبارک، محمد (1968) فقه اللغة وخصائص العربیة، ط3، دار الفکر، بیروت.
38.ـ محمود خلیل، ابراهیم (2010) النقد الأدبی من المحاکاة والتقلید، عمان: دار المسیرة للنشر والتوزیع والطباعة.
39.ـ المسدی، عبدالسلام (1977) محاولات فی الأسلوبیة الهیکلیة، مجلة الموقف الأدبی، اتحاد الکتاب العرب، دمشق، سوریا.
40.ـ مطر، عبدالعزیز، (1998م) علم اللغة وفقه اللغة، دار قطری بن الفجاءة.
41.ـ هنداوی، عبدالحمید (2003) الإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم، الدار الثقافیة للنشر، دار النصر للطباعة الإسلامیة، القاهرة.
42.ـ یارمحمدی، لطف‌الله، (1364ش) درآمدی بر آواشناسی، نشر دانشگاهی، تهران.      
 
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار