اعجاز موسیقایی قرآن در آیینة عبارت‏های موزون عروضی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان شناسی دانشگاه اصفهان

2 استادیار زبان شناسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

 
در معنای اعجاز قرآن وجوه متعددی، هم به لحاظ ظاهری و هم از حیث محتوایی بیان کرده‌اند. یکی از مهمترین جنبه‌های نظم موسیقایی قرآن کریم، ضرب‏آهنگ یا موزون بودن عبارات آن است که در کنار جاذبة معنایی و محتوایی قرآن بر زیبایی آن ‏افزوده و سبب کشش و جذبۀ مضاعف آن می‏شود. آن‏چه به نحو تفصیلی برای نخستین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، عبارات موزونی است که وزن آن‏ها قابل تطبیق بر اوزان عروضی است و در بسیاری از آیات قرآن کریم به چشم می‌خورد. برای بررسی این موضوع، عباراتی از چهار جزء آغازین قرآن کریم که بدون نیاز به هیچ‏گونه دخل و تصرفی موزون هستند، استخراج و بر اساس ارکان عروضی آن‏ها دسته‏بندی شده‌اند. یافته‏های این پژوهش به صراحت حاکی از آن است که عبارات موزون با وزن عروضی در قرآن به فراوانی به چشم می‌خورند و دارای اوزانی هستند که در شعر عربی یا  فارسی یا هر دو یافت می‌شود. بر اساس پژوهش حاضر تعداد این‏گونه عبارات، تنها در چهار جزء نخست و تنها با احتساب اوزان متفق‌الارکان 120 عدد است. بدین ترتیب می‌توان تعداد عبارات موزون (اعم از متفق یا مختلف‌الارکان) در سراسر قرآن کریم را بالغ بر چند هزار فقره تخمین زد. تعداد بسیار زیاد این عبارات در سرتاسر قرآن کریم نشان می‏دهد که این پدیده در قرآن، بر خلاف نظر کسانی که معتقدند موزونیّتِ این عبارات بدون قصد گوینده بوده است، نه تنها تصادفی نیست، بلکه می‌تواند جلوه‌ای از اعجاز فرازمانی و فرازبانی قرآن باشد.
 



 


 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Musical Inimitability of the Qur'an Mirrored in Arūżi Rhythmic Expressions

نویسنده [English]

  • sharif babak 1
1
2
چکیده [English]

 
Different interpretations have been proposed about the inimitability of the Qur'an, both in terms of form and content. One of the most significant aspects of the musical order of the Holy Qur'an is its prosody or rhythmicity which, besides semantic and content attractiveness of the Qur'an, increases its beauty and amplifies its charm. What was examined in detail for the first time in this paper are prosodic chunks of the Qur'an, whose meters match ʿarūżi meters and which occur in many Qur'anic ayahs. To this end, those expressions in the first four juz’ of the Qur'an, which are rhythmic without any modification were extracted and classified according to their prosodic foot types. The findings clearly show that such expressions are found abundantly in the Qur'an, with a variety of meters belonging to both Arabic and Persian prosody. Based on the results, the number of such expressions and only inclusive of the iterative-foot chunks in the first four juz' is 120. Thus, the total number of such chunks in the whole Qur'an can be estimated to be exceeding thousands of expressions. The affluence of such expressions throughout the Qur'an implies that despite some authors who regard it as not to be intentional on the part of the Interlocutor, this phenomenon is not accidental, but can exhibit the pan-chronic and cross-linguistic nature of the inimitability of Qur'an.
 
 
 


    

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur'an
  • inimitability
  • music
  • rhythm
  • ʿarūż
قرآن کریم
اخوان‏ثالث، مهدی (۱۳۷۳)، حریم سایه‏های سبز (مجموعه مقالات ج ۲)، تهران: زمستان.
الباقلانی، ابی بکر محمد بن الطیب (1374 ق/ 1954 م)، اعجاز القرآن، به کوشش احمد صقر، القاهرة: دارالمعارف.
حسنی، حمید (1383)، عروض و قافیة‌ عربی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) (۱۴۲۲ق/۱۳80ش)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح آیت‎الله حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
الحموی، ابن حجة (الشیخ تقی‌الدین أبی بکر) (1304 ق)، خزانة الأدب و غایة الأرب، جمالیه (قاهره): المطبعة الخیریه.
خرمشاهی، بهاءالدین (1374)، "قرآن و قرآن‌پژوهی"، در قرآن کریم (همراه با ترجمه، توضیحات، واژه‌نامه)، تهران: جامی، نیلوفر، ص 671-652.
رافعی، مصطفی‏ صادق (1973)، اعجازالقرآن و البلاغة النبویة، بیروت: دارالکتاب العربی.
رجائی، احمدعلی (1353)، پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی در قرون اول تا سوم هجری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1363)، الإتقان فی علوم القرآن، ترجمة مهدی حائری قزوینی، تهران: امیرکبیر.
شمیسا، سیروس (1383)، آشنایی با عروض و قافیه، ویراست چهارم، تهران: میترا.
شمیسا، سیروس (1392)، فرهنگ عروضی (ویرایش پنجم)، تهران: میترا.
الغزالی، محمد (1382ق/ 1962 م). نظرات فی القرآن، القاهرة: دارالکتب الحدیثه.
قطب، سید (1945/2002)، التصویر الفنی فی القرآن، القاهرة: دارالشروق.
مروتی، سهراب و نرگس شکربیگی (1392)، «واکاوی موسیقی و نظم آهنگ الفاظ قرآن کریم»، پژوهش‏های ادبی- قرآنی، (1): 52-33.
محمود، مصطفی (1999)، القرآن محاولة لفهم عصری، القاهرة: دارالمعارف.
المدنی، السیّد علی صدرالدین بن معصوم (صدرالدین دشتکی شیرازی) (1968)، انوار الربیع فی انواع البدیع، النجف الأشرف: مطبعة النعمان.
مطهری، مرتضی (1368الف)، حماسة حسینی، مجموعه آثار شهید مطهری، ش ۱۷، 7-336.
مطهری، مرتضی (1368ب)، مقدمه‏ای بر جهان‏بینی اسلامی، مجموعه آثار شهید مطهری، ش ۲، 6-82.
م‍ع‍رفت، م‍ح‍م‍ده‍ادی‌ (1372)، ‌ال‍ت‍م‍ه‍ی‍د فی علوم ال‍ق‍رآن‌،‌‌ جلد 4، ق‍م‌: ج‍م‍اعة‌ ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ فی ال‍ح‍وزة‌ ال‍ع‍لم‍یة‌ ب‍ق‍م‌، م‍ؤس‍سة‌ ال‍ن‍ش‍ر الإس‍لام‍ی‌. 
 
 
     
معرفت، محمدهادی (1383)، «اعجاز القرآن»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 9، ص 363-365.
معروف، یحیی (1378)، العروض العربی البسیط، کرمانشاه: دانشگاه رازی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
معینی، محسن (1377)، «آیات موزون‏افتادة قرآن کریم»، دانشنامة قرآن و قرآن پژوهی ج ۱، تهران: دوستان، ناهید.
ممتحن، مهدی و مهین حاجی‏زاده (1389)، «موسیقی و نظم آوایی قرآن کریم»، فدک 1(4): 90-173.
نجفی، ابوالحسن (1359)، «دربارة طبقه‌بندی وزنهای شعر فارسی»، آشنایی با دانش، ش 7، ص 591-626.
نجفی، ابوالحسن (1386)، «تقطیع در عروض جدید»، در مدخل «تقطیع»، دانشنامة زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نجفی، ابوالحسن (1390)، «دایره‌ای با 180 وزن»، در طبیب‌زاده، امید (به کوشش)، وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 113-122.
وحیدیان‏کامیار، تقی (1367)، وزن و قافیة شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
الهاشمی، السید احمد (1368)، میزان الذهب، قم: مؤسسة الوفاء، انتشارات اسلامی، دارالذخائر.