بررسی عناصر انسجام متنی در سوره لقمان براساس نظریه نقش‌گرای مایکل هلیدی و رقیه حسن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

چکیده

چکیده
قرآن‌پژوهان از گذشته تاکنون تلاش‌های فراوانی جهت تبیین ارتباط میان آیات یک سوره داشته‌اند. هرچند آیات یک سوره ممکن است به موضوعات مختلفی بپردازد؛ ولی همه این موضوعات به‌وسیله عناصری انسجام‌بخش که به انسجام متنی یک سوره منجر می‌شود با یکدیگر در ارتباط هستند. یکی از مباحث مهم زبان‌شناختی متن، نظریه انسجام متنی مایکل هلیدی و رقیه حسن (1976) است. عوامل انسجامی مجموعه‌ای از روابط نحوی و واژگانی است که یا جملات را به هم ارتباط می‌دهد یا بین اجزای یک جمله ارتباط برقرار می‌کند. پژوهش حاضر در پی آن است تا ضمن تبیین کاربست عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان به این سؤال مهم پاسخ دهد که تا چه میزان امکان کاربست نظریه انسجام متنی هلیدی و حسن در ترسیم انسجام متنی سوره لقمان وجود دارد. عوامل انسجام واژگانی و زیرمجموعه آن با 316 مورد بیشترین بسامد را در این سوره دارد و عناصر انسجام دستوری با 139 مورد در جایگاه دوم و عوامل ارتباط منطقی بین جملات با 106 مورد در جایگاه سوم قرار دارد. همه این عناصر نوعی از انسجام را در متن ایجاد می‌کند؛ به‌طوری‌که ابتدا و وسط و آخر آیات را به یکدیگر وصل می‌کند و به خواننده در فهم مضمون آیات کمک می‌کند. از آنجا که یکی از محورهای اصلی این سوره موضوع توحید است واژه «الله» 29 مرتبه و واژه «ربّ» دومرتبه و صفات خدا 19 مرتبه تکرار شده است و این تکرار به انسجام متنی این سوره کمک می‌کند. نگارنده در این مقاله در پی آن است تا با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی به تبیین کاربست عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان بپردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌هد که امکان کاربست همه عناصر انسجام متنی نقش‌گرای هلیدی و حسن در سوره لقمان وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Textual Cohesive Elements in Surah Luqman Using Halliday and Hasan’s Functional Theory

نویسنده [English]

  • hossein mohtadi
Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University
چکیده [English]

Abstract
Qur’anic scholars have so far made many efforts to explain the relationship between ayahs of a surah. Although ayahs of a surah may deal with various subjects, all of these subjects are interrelated through cohesive elements that create textual connectedness. One of the major topics of textual linguistics is the textual cohesion theory proposed by Michael Halliday and Ruqaiya Hasan (1976). Cohesive elements refer to a set of syntactic and lexical relations which either connect sentences together or create links between the components of a sentence. The present study aimed to explain the possibility and the extent of applying textual cohesive elements in Surah Luqman using Halliday and Hasan’s Functional Theory. Lexical cohesive elements and relevant subcategories in this surah constitutue the highest number with 316 cases, while syntactic cohesive elements rank second with 139 cases, followed by logical links between sentences having 106 cases. All these elements create a kind of cohesion in the text, connecting the beginnings and endings of the ayahs, thereby helping the reader better perceive the themes. Since one of the main topics of this surah is monotheism, the words “Allah”, “Rab”, and attributes of God have been repeated 29, 2, and 19 times, respectively, and this repetition contributes to the textual cohesion of the surah. The findings show that it possible to apply all the elements of functional textual cohesion in Surah Luqman.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Luqman
  • functional linguistics
  • textual cohesion
  • Michael Halliday
  • Ruqaiya Hasan
  1. قرآن کریم

    1. آقاگل‌زاده، فردوس، افخمی، علی، (1383 ش)، «زبان‌شناسی متن و رویکردهای آن» مجله زبان‌شناسی، دوره 19، شماره 1، صص 89-103.
    2. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
    3. پالمر، فرانک، (1374 ش)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر مرکز.
    4. پرچم، اعظم، (1389)، «تداخل معنایی واژگان مترادف در ادبیات جاهلی و واژگان قرآن کریم»، مجله مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، شماره پیاپی 3/83، صص 58-31.
    5. حسن، عباس، (بی‌تا)، النحو الوافی، قاهره، چاپ پنجم.
    6. خامه‌گر، محمد، (1397 ش)، «کارایی نظریه‌های هالیدی در ترسیم انسجام متنی سوره‌های قرآن»، مجله پژوهش‌های قرآنی، سال بیست‌وسوم، شماره 1، پیاپی 86، صص 4-29.
    7. درویش، محیی‌الدین، (1415 ق)، اعراب القرآن و بیانه، سوریه، دمشق: دارالإرشاد.
    8. زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غواص التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
    9. ساسانی، فرهاد، (1389 ش)، معنا کاوی به‌سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: نشر علم.
    10. سید کریمی حسینی، سید عباس، (ش)، تفسیر علیین، تهران: انتشارات اسوه.
    11. شوشتری مجلسی، فلاح، سلیمی، علی، قیطوری، عامر، امیری جهانگیر، (1400)، «به‌هم‌پیوستگی متنی در دو سوره «الضحی» و «الشرح» (تحلیلی مبتنی بر نظریه زبانشناختی نقش‌گرای هلیدی)»، مجله پژوهش‌های ادبی- قرآنی، شماره پیاپی 34، صص 165-199.
    12. شوکانی، محمد بن علی، (1414 ق)، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
    13. شیری‌زاده، علی‌اکبر، (1382 ش)، «عوامل انسجام در زبان فارسی»، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 68، صص 9-15.
    14. صانعی‌پور، محمدحسن، لطفی، سید مهدی، (1395 ش)، پیوستگی متن قرآن کریم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
    15. صفوی، کوروش، (1379 ش)، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: حوزه هنری، چاپ اول.
    16. طباطبایی، سید محمد حسین، (1374 ش)، تفسیر المیزان، قم: انشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    17. طبرسی، فضل بن حسن، (1372 ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
    18. ، (1377 ش)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
    19. طبری، آبی جعفر محمّد بن جری، (2001)، تفسیر الطبری جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، دار هجر، القاهره.
    20. طوسی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیا التراث العربی.
    21. طریحی، فخرالدین، (1375 ش)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
    22. عبدالمجید، جلیل، (1998 م)، البدیع بین البلاغه العربیه واللسانیات النصیّة، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
    23. قائمی‌نیا، علیرضا، (1399 ش)، معناشناسی 1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    24. قرطبی، محمد احمد، (1364 ش)، الجامع لأحکام القرآن الکریم، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
    25. کمائی‌فرد، سعیده، جابر، مریم، (1391 ش)، «انسجام متن تعاریف در کتاب‌های درسی دانشگاهی»، مجله پژوهش و نگارش کتب درسی، شماره 26، صص 25-45.
    26. گلشائی، رامین، (1392)، «ارزیابی نظریه‌های انسجام و پیوستگی متنی: به سوی چهارچوبی برای ارزیابی خوانش‌پذیری در سطح گفتمان»، مجله پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شماره 31، صص 31-57.
    27. لطفی، سید مهدی، (1390 ش)، «پیوستگی متنی سوره‌های قرآن کریم»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال چهارم، صص 129-150.
    28. لطفی‌پور ساعدی، کاظم، (1380 ش)، درآمدی به اصول و روش ترجمه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    29. محمد، عزه شبل، (2007 م)، علم لغه النص، القاهره: مکتبه الآداب، ط 1.
    30. مسبوق، سید مهدی، دلشاد، شهرام، (1395)، «بررسی عناصر انسجام متن در داستان حضرت موسی با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا» مجله پژوهش‌های ادبی – قرآنی، شماره پیاپی 13، صص 114-129.
    31. مصطفوی، حسن، (1360 ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر.
    32. مهاجر، مهران، نبوی، محمد، (1376 ش)، به‌سوی زبان‌شناسی شعر: ره‌یافتی نقش‌گرا، تهران: نشر مرکز.
    33. هاشمی، احمد، (1380 ش)، جواهر البلاغه، ترجمه حسن عرفان، قم: نشر بلاغت.
    34. Halliday, M.A.K.& R.Hassan,( 1976), Cohesion in English, London: Longman.
    35. Halliday, M.A.K, (1985), An Introduction To Functional Grammar, London Edward Arnold.
    36. Salkie, Raphael,( 1995), Text and Discourse Analysis, London & New York: Routledge.
    37. Yule, George,( 2000), progmatics, New York: Oxford University Press.