تأثیرپذیری ابواب الجنان از مجموعة ورّام (کبر و عُجب، ریا و سُمعه)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

مجموعة ورّام یکی از منابع معتبر در میان شیعه و سنّی در زمینة آیات و احادیث و اخبار، متعلّق به شیخ ابوالحسین ورّام بن ابی فراس بن حمدان مالکی نخعی، فقیه و محدّث امامی قرن ششم و آغاز قرن هفتم است. این اثر مشتمل بر دو جزء است. جزء اول، گزیده ای از احیاء علوم الدّین غزالی است شامل مواعظی در اخلاق عملی همچون سفارش به زهد و تهذیب اخلاق، بر شمردن صفات رذیله و شیوه های درمان آن‌ها، ذکر فضائل و راه کسب آن‌ها، مطالبی دربارة آداب معاشرت و دیگر جزئیّات زندگی، فصول متعدّدی دربارة مرگ و حیات اخروی و وصف قیامت. در جزء دوم نیز همین مضامین تکرار شده است.
ملّا محمّد رفیع الدّین واعظ قزوینی یکی از شاعران، فضلا و ادیبان قرن یازدهم هجری است که اثری معروف به نام «ابواب الجنان» از خود به جا گذاشته است. باب اول (مجلّد) این اثر، دربردارنده چهارده مجلس از مجالس وعظ است که نویسنده در آغاز هر مجلس با بیانی ادبی و با استفاده از انواع آرایه های بلاغی به ذمّ یکی از صفات پست انسانی می‌پردازد سپس متناسب با موضوع طرح شده آیاتی از قرآن کریم را بیان کرده، ذیل هر آیه با شیوة ادبی خود به تفسیر آیات می‌پردازد و احادیث مورد نظر را از کتبی چون: مجموعة ورّام، ارشادالقلوب، کنزاللّطایف، زهرة الریاض، امالی ابن بابویه، عدة الدّاعی، امالی شیخ طوسی، امالی شیخ صدوق و نهج البلاغه طرح می‌کند. نکتة قابل توجّه اینکه ملّا واعظ از تنبیه الخاطر و نزهة الناظر معروف به مجموعة ورّام بیشترین بهره را برده است.
از آنجا که موضوع مجالس هشتم و نهم ابواب الجنان، کبر و عجب و ریا و سمعه است، نگارندگان در این مقاله برآنند تا ضمن تبیین راهکارهای ملا واعظ برای غلبه بر این صفات، تأثیرپذیری ابواب الجنان را در این زمینه ها از مجموعة ورّام تحلیل کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Varram Series on Abvab-ol-Jenan (Arrogance, Conceit, and Hypocrisy)

نویسندگان [English]

  • mohammadreza najjarian 1
  • neda hatampour 2
چکیده [English]

   “Varram series” is one of the authentic sources on Qur’anic verses, Hadiths, and traditions revered by both Shiite and Sunni scholars.  It has been authored by Sheikh Abol-Hossein Varram ibn- Abi Faras ibn Nakhaie, a 6th-7th century (AH) Shiite jurisprudence and scholar, and consists of two parts. The first part provides a selection of Ghazali’s theological book, Ehya-ol-oluom,  including moral virtues such as piety, asceticism, and self-purification; it also mentions moral vices and ways of overcoming them, virtues and ways to gain them, manners of interpersonal relations and certain other details of  manner of conduct; sections on death, next world life, and descriptions of the Resurrection. The second part repeats the same concepts and meanings.
   There is a a renowned series known as ‘Abvab-ol-Jenan’ left behind by Mulla Mohammad Rafie-al-din Vaez Qhazvini, an 11th century (AH) poet and scholar. The first volume of this work includes fourteen discourses; in each, the author, using literary language and rhetorical devices, introduces and criticizes one human moral vice. Then the author quotes verses from the Holy Qur’an relating to the point in question and proceeds to interpret the verse in his literary style. In so doing, he quotes the intended Hadiths from such books as Varram series, Ershad-ol-Qholoub, Kanz-ol-Latayef, Zahrat-o-Ryaz, Ebn-e-Babeveh’s Amali, Oddat-o-Daie, Sheikh Tousi’s Amali, Sheikh Sadouqh’s  Amali, and, above all, Nahj-ol-Balagheh. It is noteworthy to mention that in all Mulla Vaez has mostly drawn upon Tanbih-ol-Khater and Nazhat-o-Nazer known as Varram series.
   Since the eighth and ninth discourses of Abvab-ol-Jenan are on arrogance, conceit, and hypocrisy, the present article aims to establish the manners proposed by Mulla Vaez to overcome these vices, and thereby to analyse the influences of Varram series on his Abvab-ol-Janan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abvab-ol-Jenan
  • Vaez Qhazvini
  • Varram Ebn-e Abi Faras
  • Varram series
  • Didactic Literature