کارکردهای بلاغت در انتقال مفهوم تهذیب نفس در سوره شمس

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکترا زبان و ادبیات عرب، دانشگاه شهید بهشتی

2 گروه زبان و ادبیات عرب.دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در سوره­های قرآن مجید بین معنا با ابزارهای تعابیر تعامل وجود دارد. از جمله­ی این سوره­ها، سوره­ی شمس است. این سوره­ی کوتاه با یک قافیه و یک وزن موسیقی زیبا و با سوگندهای  فراوان به زیباترین عناصر طبیعت و به نفس انسان و سوگند به خالق این پدیده ها و با استفاده از تعابیر بلاغی و ادبی کوشیده است، انعکاس زیبایی از تهذیب نفس را به نمایش بگذارد. هدف این مقاله، بیان ارتباط بین بلاغت با مضمون این سوره؛ یعنی تهذیب نفس است. از جمله  یافته­های این مقاله، فعلیه بودن جملات و غالب بودن فعل متعدی در این سوره و معرفه و نکره بودن برخی از عناصر سوگند و در پی هم آمدن سوگندها در این سوره در جهت انتقال معنای تهذیب نفس است. هجاهای بلند در ابتدای آیه و تکرار مصوت ( ا ) و نوع قافیه و موسیقی درونی این سوره، نقش بلاغت و ادب را در انتقال این مضمون پر رنگ­تر نموده است. این  یافته­ها گویای این است که زیر شاخه­های علم بلاغت در راستای مضمون مد نظر سوره قرار دارد. این مقاله با در نظر داشتن سؤال چگونگی نقش بلاغت در انتقال معنای تهذیب نفس، در این سوره، بر آن است تا با تکیه بر متن این سوره و استخراج امثال و شواهد آن به اثبات این موضوع بپردازد و با اتخاذ روش توصیفی و تحلیلی آیات، اشاره به تعامل بلاغت و موسیقی در انتقال معنا داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Functions of Rhetoric in Conveying the Concept of Self-Purification in Surah Ash-Shams

نویسندگان [English]

  • Zahra Ahmadlou 1
  • Mohammad Ebrahim Khalifa Shoushtari 2
1 Corresponding author: PhD Student of Arabic Language and Literature, Shahid Beheshti University
2 Full Professor, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

In surahs of the Holy Qur’an, there is an interplay between meaning and the means of expression. One example of this can be seen in Surah Ash-Shams. This short surah with a beautiful rhyme and music, and with numerous oaths to the most beautiful elements of nature and to the human soul, and the oath to the creator of these phenomena and by using rhetorical and literary interpretations has tried to reflect the beauty of self-purification. The present article aims to articulate the relationship between rhetoric and self-purification, which is the theme of this surah. Among the findings of this research are the existence of verb-initial sentences and the predominance of the transitive verbs in this surah and the (in)definiteness of some elements of the oath and the succession of oaths in order to convey the meaning of self-purification. The long syllables at the beginning of the ayahs and the repetition of the vowel (ا) and the type of rhyme and inner music of this surah have made the role of rhetoric and literality in conveying this theme more colorful. These findings indicate that the sub-branches of rhetoric are in line with the theme of the surah. Considering the question of the role of rhetoric in conveying the meaning of self-purification in this surah, the present descriptive and analytical study intended to prove this reality by relying on the text of this surah and by extracting examples and evidences depict the interaction of rhetoric and music in the transmission of meaning.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhetoric
  • oath
  • music of ayahs
  • self-purification
  • Surah Ash-Shams
1ـ ابن جنی، عثمان بن عبدالله، (بی تا). خصائص التراکیب، تحقیق: محمد علی بخار، بیروت، ط2.
2ـ ابن رشیق القیروانی، ابوعلی حسن، (1981). العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت: دار الجیل.
3ـ ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1413). الإشارات و التنبیهات، تحقیق: دکتر سلیمان دینا، بیروت، النعمان.
4ـ ابن هشام، جمال الدین عبدالله بن یوسف، (بی تا). مغنی اللیب عن کتاب الأعاریب، قم: مکتبة طباطبایی.
5ـ ادونیس، احمدعلی سعید، (1376). پیش درآمدی بر شعر عربی، ترجمه: کاظم برگ نیسی، تهران : فکر روز.
6ـ انیس، ابراهیم، (1971). ألأصوات اللغویة، قاهره، مکتبة الأنجلو المصریة، چاپ چهارم.
7ـ بابایی، علی اکبر، غلامعلی عزیزی کیا، محمود رجبی و مجتبی روحانی زاد، (1394). روش شناسی تفسیر قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سمت.
8ـ بنت الشاطیء، عائشة عبدالرحمن، (1971). الإعجاز البیانی للقرآن و مسائل إبن الأرزق، القاهرة: دارالمعارف.
9ـ جعفری، محمد تقی، (1375). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
10ـ الخطیب القزوینی، جمال الدین محمد بن عبد الرحمن، (2015). تلخیص المفتاح، تحقیق: علی زاهدپور، مجمع الذخائر الاسلامیة.
11ـ زمخشری، محمود بن عمر، (1417). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت.
12ـ سکاکی، محمد بن علی، (1987). مفتاح العلوم، تحقیق: نعیم زرزور، لبنان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
13ـ سیبویه، ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر، (1983). کتاب سیبویه، تحقیق: عبدالسلام هارون، القاهرة: الهیئة العامة لکتاب.
14ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1384). موسیقی شعر، تهران: نشر آگه.
15ـ شمیسا، سیروس، (1390). نگاهی تازه به بدیع، ناشر: میترا.
16ـ شیری، قهرمان، « موسیقایی بودن ساختار کلیدر»، (1390). مجله ادب پژوهی، شماره16، صفحات، 35ـ 58.
17ـ طباطبایی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، (1389). مترجم : حجة الإسلام و المسلمین سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ سی ام.
18ـ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، (1995). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
19ـ عسگری، ابوهلال بن عبدالله، (بی تا). الصناعتین، تحقیق: علی محمد البحاوی، محمد ابوالفضل ابراهیم، القاهرة: دار الفکر العربی.
20ـ الفراهی، عبدالحمید، (1349). أمعان فی أقسام القرآن، القاهرة: المطبعه السلفیة و مکتبتها.
21ـ قرائتی، محسن، (1384). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول.
22ـ قطب، سید، (1986).  فی ظلال القرآن، دار الشروق، ط 12.
23ـ قطب، سید، (1386). التصویر الفنی فی القرآن، مصر: دار الشروق، برگرفته شده از مقاله «جلوه­هایی از هنر تصویر آفرینی در قرآن»، حمید محمد قاسمی، صحیفه مبین، شماره 40، صص 59 ـ 75.
24ـ محمد آملی، محمدرضا، (1377). آواز چگور، تهران: نشر ثالث.
25ـ مطهری، مرتضی، (بی تا). آشنایی با قرآن، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مرتضی مطهری.
26ـ مکارم شیرازی، ناصر، (1359). با همکاری جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ سی ام.
27ـ هاشمی، احمد، (1943). جواهر البلاغة، ترجمه: حسن عرفان، قم: نشر بلاغت.