تمایز سوره های مکی و مدنی بر اساس نقش‌های زبانی (مطالعه موردی سوره‌های مریم و طه، نور و احزاب بر اساس الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری دانشگاه بین المللی امام خمینی ره،

2 دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی

چکیده

متنی و مخاطبان آن شکل و نمود متفاوتی دارد. شرایطی که گیرنده پیام در سوره‌های مدنی دارد متمایز از سوره‌های مکی است، این تفاوت در شرایط موجب تمایز در معنی نیز شده است؛ از این رو می‌توان با رویکردهای جدید زبانشناسانه این تمایز را بصورت علمی روشن نمود. بر اساس نظریه ارتباطی یاکوبسن تمرکز کلام متوجه هر کدام از عناصر کلام باشد، نقش و کارکرد کلام نیز متمایز می‌گردد. فهم و درک مضامین آیات با دید خطاب‌گونه بر آن‌ها هدفی است که این پژوهش بر آن است؛ محقق گرداند. تفاوت در مخاطب و بافت خطاب چه تأثیری در نقش‌های زبانی و جهت‌گیری خطاب دارد؟مساله و پرسشی است که پژوهش حاضر با توجه به کارکرد نقش‌های زبان در دریافت و فهم مفاهیم مبتنی برالگوی زبانشناسیِ یاکوبسن بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد تا با بررسی تفاوت مخاطب و گیرنده و اثر آن در کارکردِ زبانی پیام، افق جدیدی برای فهم و دریافت قرآن کریم و تمایز سوره­های مکی و مدنی ‌گشاید. بدین منظور از میان سوره‌های مکی قرآن، دو سوره مریم و طه که ارتباط دو جانبه در آن مشهود است، و از میان سوره‌های مدنی دو سوره نور و احزاب به صورت گزینشی انتخاب گردید تا با دیدی مقایسه‌ای؛ انواع خطاب‌ها مورد تبیین قرار گیرد. با توجه به ویژگی تعلیمی و آگاهی بخشی نقشِ ترغیبی زبان، کاربرد این نقش نسبت به سایر نقش‌های زبانی در قرآن کریم به ویژه آیات مدنی غالب است. جهت‌دار بودن پیام به سوی موضوع با ویژگی قایل صدق و کذب بودن عبارات؛ یعنی کارکرد ارجاعی زبان از دیگر نقش‌های پرکاربرد در میان آیات مورد نظر بود. اکثر خطاب‌های موجود در سوره‌ها نسبت به بندگان، خطاب‌هایی غیر مستقیم بوده و خداوند از زبان پیامبران خویش پیام را به تمام مخاطبان القا می‌کند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Distinction between Makki and Madani Surahs apropos Language Functions: A Study of Surhas Maryam, Ṭā ḥā, An-Nur, and Al-Ahzab Based on Roman Jakobson's Communication Model

نویسندگان [English]

  • Zahra Salimi Danesh 1
  • Narges Ansari 2
1 Corresponding author: PhD from Imam Khomeini International University
2 Associate Professor, Imam Khomeini International University
چکیده [English]

The divine word as a text that has been presented to its audience in the process of conveying the meaning takes diverse forms depending on situational and textual contexts as well as the addressees. The condition of the receiver of messages in Madani surahs is different from that of Makki surahs. A difference that has made distinction in meanings. That said, it is possible to scientifically illuminate this distinction using new linguistic approaches. According to Jakobson’s communication theory, when the concentration of the discourse is on each one of its elements, it finds a different function. The present study aimed at comprehending the themes of ayahs from an addressing viewpoint. Considering the language functions based on Jakobson's model and with the aim of opening up a new horizon for the reception and comprehension of the Holy Qur’an and the distinction between Makki and Madani surahs, the question of the present descriptive-analytical article concerned the effect of difference in the audience and context on language functions and addressing direction. Therefore, the difference in the audience and receiver and their impact on the linguistic function of message were examined. To this end, surahs Maryam and Ṭā ḥā as Makki surahs with a clear mutual interaction in their text, and surahs Al-Nur and Al-Ahzab as Madani surahs were purposefully selected as the corpus of the study and for the explication of different types of address in a comparative manner. Given the instructional and informational feature of the persuasive function of the language, the application of this function as compared with other ones is prevalent in the Holy Qur’an particularly in Madani ayahs. The message being directed towards the subject with the characteristic of verifiability and falsifiability of the truth of the expressions, that is, the referential function of language, was another widely used role among the ayahs in question. Much of the address in these surahs are indirect sermons for the servants, and God conveys the message to all the audience through the words of His prophets.
 
.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • pattern of the Holy Qur’an
  • Makki and Madani surahs
  • communication theory
  • Jakobson
  • language functions
  1. آدینه، فرامز، علیان، فاطمه، (1396 )، «تحلیل و بررسی زبان شناختی خطبه 29 نهج البلاغه بر مبنای نظریه یاکوبسن» چهارمین همایش متن پژوهی ادبی. صص:1-19
  2. احمدی، بابک، (1370)، «ساختار و تأویل متن» تهران، نشر مرکز.
  3. -الآلوسی، محمودبن عبدالله، (1415)، "روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم"(چاپ اول)، ج5-11، به تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  4. انصاری، نرگس، (1400)، نقش‌های زبانی و کارکرد پیام در نامه‌های نهج البلاغه بر اساس الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن، مجله لسان مبین، دوره13، شماره 45.
  5. ایزتسو، توشیهیکو، (بی‌تا)، «خدا و انسان در قرآن» ترجمه احمد آرام، چاپ اول، تهران: بهمن
  6. بهرامی، محمد. (1389)، تفسیر فهم القرآن الحکیم در نگاهی گذرا، مجله پژوهشهای قرآن، سال شانزدهم، شماره62-63: صص216-235
  7. حاتمی، سعید و همکاران،(1392)، «تحلیل رویکرد تعلیمی ابوسعید ابوالخیر بر مبنای نظریه ارتباطات کلامی یاکوبسن»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم شماره هفدهم
  8. حری، ابوالفضل، (1387)، «افسون صوت و معنا در دعای آغازین سال نو به منزله اثر ادبی» پژوهش زبان‌های خارجی، شماره43، صص71-93
  9. حسینی همدانی، محمد، (1404)، «انوار درخشان در تفسیر قرآن» چاپ اول، تهران: لطفی.
  10. درویشی رکنی، نازنین، ارسلان گلفام، علی حاجی خانی، (1399)، «بررسی خطاب در قرآن بر مبنای مدل ارتباطی یاکوبسن با تکیه بر سه مخاطب انسان، بنی آدم و ناس» مجله پژوهش‌های ادبی قرآن، شماره 2، صص49-70
  11. ساغروانیان، سید جلیل، (1369)، «فرهنگ اصطلاحات زبان شناسی» مشهد: نشر نما.
  12. صالحی، فاطمه، احمد ذاکری، (1394)، بررسی مشابهت‌های علم معانی (به عنوان یکی از شاخه‌های بلاغت اسلامی) و نظریه ارتباط یاکوبسن با تکیه بر آیات قرآن کریم) (پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، سال چهارم، شماره اول، صص:1-22.
  13. صفوی، کوروش، (1373)، «از زبانشناسی به ادبیات» چاپ اول، تهران: نشر چشمه.
  14. -طباطبایی، سید محمد حسین، (1374)، "تفسیر المیزان" چاپ پنجم.جلد2، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  15. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» تهران: ناصر خسرو.
  16. علوی مقدم، مهیار، (1377)، «نظریه‌های نقد ادبی معاصر، صورتگرایی و ساختارگرایی» چاپ اول، تهران: سمت.
  17. گیرو، پی یر، (1392)، «نشانه شناسی» محمد نبوی، چاپ چهارم، تهران: آگاه
    • محمد خلف الله، احمد. (1976) «ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن للرمانی و الخطابی و عبدالقاهر الجرجانی فی الدراسات القرآنیة و النقد الادبی» الطبعة الثالثة، القاهرة.
  18. نجفی، مریم، یزدانی، حسین، میرباقری فرد، سید علی اصغر، کوپا، فاطمه، (1397)، «مدل ارتباطی دیوید برلو و نظریه یاکوبسن(با تکیه بر آثار منثور عرفانی تا قرن هفتم) فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناسی» سال 14، شماره50، صص267-293
  19. هلیدی، مایکل؛ حسن، رقیه، (1393)، زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم اندازی اجتماعی- نشانه شناختی، ترجمه مجتبی منشی­زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی
  20. یاکوبسن، رومن، (1367)، «روندهای بنیادین در دانش زبان» ترجمه کورش صفوی، چاپ اول، تهران: هرمس.
  21. ـــــــــــــــ (1380) «ساخت‌گرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی» ترجمه به سرپرستی فرزان سجودی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی حوزه هنری.
  22. یاکوبسن، رومن؛ فالر، راجر؛ لاج، دیوید، (1367)، مجموعه مقالات زبانشناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی

یعقوبی، روح الله، کرد زعفرانلو، عالیه، (1397)، «تحلیل زبان شناختی واژه‌های حمد و شکر در آیات قرآن کریم بر پایه الگوی ارتباطی یاکوبسن و