دلالت یابی آیۀ«مودت» مبتنی بر روی‌کرد «شناختی»

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختة کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیت از دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

آیه 23 سوره مبارکه شوری:«ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ» معروف به آیه مودت، در فراز میانی­اش از مخاطبان درخواست می‌کند که به قربی مودت نمایند:«الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى».‏ در تفسیر این فراز دیدگاه­های مختلفی مطرح شده که رویکرد غالب در اکثر آن‌ها نقلی و برون‌متنی است و کمتر موردی یافت می‌شود که به قرینه­ای درون متنی استناد شده باشد. این موضوع نگارنده را بر آن داشت به ارزیابی قابلیت متن در ارائه چنین قرائنی بپردازد. در راستای بررسی این شاخصه، به‌نظررسید اقدام هنجارگریزانه متکلم در برقراری نسبت بین دو مقوله «مودت» و «قربی» با استفاده از حرف اضافه «فی»، شاید بتواند به‌عنوان قرینه­ای درون‌متنی ایفای نقش نماید؛ این رو نوشتار حاضر با استناد به منابع کتابخانه­ای و با روش توصیفی- تحلیلی با هدف بررسی پیامدهایی که این نسبت‌سازی به‌لحاظ بار معنایی به‌عبارت حمل می­کند سامان یافت. از آن‌جا که برای وقوف به بار معنایی برآمده از این نسبت‌سازی اطلاع از معانی حرف اضافه «فی» لازم می‌نمود، از انگاره شناختی برای این مهم استفاده گردید، الگویی که به‌دلیل روشن‌نمودن مبنای تجربی ساختارهای مفهومی، تبیین گویاتری از معانی آن‌ها ارائه می‌دهد. با مطالعه الگوی شناختی و نحوه کاربست آن در معناشناسی حرف اضافۀ «فی» به‌تدریج این فرضیه در ذهن قوت گرفت که با نظرداشت به قابلیت­های کارکردی که انگاره شناختی درباره معنای حرف اضافه «فی» می‌شناساند، دیدگاه دال بر مودت­ورزی به ائمه، می‌تواند به‌عنوان دیدگاهی با قرینه­پذیری درون‌متنی مطرح گردد؛ از این رو در نوشتار پیشرو درصدد طرح و تقویت این فرضیه هستیم که اگر متکلم درصدد بیان محبت­ورزی به ائمه می‌بود، به­احتمال زیاد در صورت‌بندی مقصود خود، از تعبیری مشابه عبارت همین آیه یعنی «الموده فی القربی» استفاده می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Signification of the Ayah of Mavaddat Taking the "Cognitive" Approach

نویسندگان [English]

  • Seyydeh Fatemeh Kiaei 1
  • Shirin Pourebrahim 2
1 Master's degree in Quran and Hadith from Qom University, Qom, Iran
2 Associate Professor of Linguistics Department, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

   The twenty-third ayah of Surah Ash Shura, known as the ayah of Mavaddat (amity or friendship), in its middle part, asks the audience to show attachment to their relatives and friends. In the interpretation of this part of the ayah, various views have been proposed but the dominant one is narrative and extratextual. And there are few cases referring to intratextual clues. This fact encouraged the authors to evaluate the ability of the text in providing such clues. As a result of the investigation of this element, according to the opinion of the theologian's norm-evading action in establishing the relationship between the two categories of mavaddat and qurba (relatives and friends), by using the preposition fi’, it may be able to play a part as an intratextual clue. Therefore, the present article was organized by referring to library sources and using a descriptive-analytical method with the aim of investigating the consequences that this comparison brings to the phrase in terms of semantic load. Since it was necessary to know the meaning of the preposition fi’ in order to understand the meaning of this comparison, a cognitive model was used. The model provides a more expressive explanation of conceptual structures due to the clarification of their empirical bases. By studying the cognitive model and how it is used in the semantics of the preposition fi’, this hypothesis gradually gained strength in the mind that considering the functional capabilities that the cognitive schemata recognizes about the meaning of this preposition,   the view of showing attachment to the Imams can be presented as a point of view with intratextual relatability. Thus, in this article, we tried to propose and strengthen this hypothesis that if the theologian was trying to express affection to the Imams, he would most likely have used an interpretation similar to the phrase of the same ayah, "Al-Mavaddata fi’ Al-Qurba" in formulating his intention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • preposition fi’
  • formative walayat
  • mavaddat
  • relatives and friends
  • cognitive approach

مراجع

  1. ابن بابویه، محمد بن على،1413 ق، من لا یحضره الفقیه ،مصصح: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ: دوم.
  2. ابن جوزی،عبدالرحمن بن علی،1422ق، زاد المسیر فى علم التفسیر محقق:عبد الرزاق‏مهدى، بیروت: دار الکتاب العربی.‏
  3. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى،1385ق، دعائم الإسلام ، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام،چاپ: دوم.
  4. ابن مشهدى، محمد بن جعفر،1419 ق، المزار الکبیر (لابن المشهدی) محقق/مصحح: جواد قیومى اصفهانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم،1414ق، لسان العرب ، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، چاپ: سوم.
  6. ابن هشام، عبد الله بن یوسف، بیتا،مغنی اللبیب، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ: چهارم.
  7. ابن‏ابى‏جامع، على بن حسین،1413ق، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز (عاملى)، قم:دار القرآن الکریم.
  8. ابوالفتوح رازى، حسین بن على،1408ق، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، آستان قدس رضوى، مشهد مقدس: بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
  9. ایمانی، محمود ومجتبی منشی زاده، بررسی شبکه معنایی حرف فی و اهمیت آن در ترجمه قران از منظر معنی‌شناسی‌شناختی، دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات قران و حدیث، 1394ش، دوره:دوم، شماره :چهارم، صص33-63.
  10. آدینه‏وند لرستانى، محمدرضا،1377ش، کلمة الله العلیا،تهران: سوره.
  11. برقى، احمد بن محمد بن خالد،1371 ق، المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیه، چاپ: دوم.

12.بیضاوى، عبدالله بن عمر،1418ق، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

  1. چگینی، رسول ومحمد مهدی چگینی،گونه شناسی تعریف امامت در دیدگا اندیشمندان امامیه، فصلنامه علمی-پژوهشی اندیشه نوین دینی، 1395ش، سال:دوازدهم، شماره:46، صفحات: 97-110.
  2. حاجی‌اسماعیلی، محمد رضا و داود حاجی اسماعیلی، تحلیل تفسیری آیات پاداش رسالت، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات تفسیری، 1392ش، سال:چهارم، شماره:چهاردهم، صفحات51-78 .
  3. حسن‌بن‌على، امام یازدهم علیه السلام، 1409 ق. التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام محقق / مصحح: مدرسه امام مهدى علیه السلام‏، قم : مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف.
  4. حسینی میلانی، سید علی و محمد حسین رحیمیان، مهرورزی به اهل بیت از دیدگاه قران و سنت: نگاهی به تفسیر آیه مودت، 1391ش، فصلنامه امامت پژوهی، سال: دوم، شماره: هفتم، صفحات7-44.
  5. حسینی زبیدی، محمد مرتضى، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت:دارالفکر.
  6. حسن زاه آملی،حسن،1379ش، انسان کامل از ذیدگاه نهج البلاغه،قم: انتشارات قیام، چاپ: دوم.
  7. خطیب شربینى، محمد بن احمد،1425ق، تفسیر الخطیب الشربینى المسمى السراج المنیر، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
  8. جوادی آملی، 1393 ش، ولایت فقیه:ولایت، فقاهت، عدالت، قم: نشر اسراء، چاپ شانزدهم.
  9. دعاس، احمد عببد،1425 ق، اعراب القرآن الکریم (دعاس)، دمشق: دار الفارابی للمعارف.
  10. راسخ مهند، محمد،1397 ش، درآمدی برزبانشناسی شناختی:نظریه­ها ومفاهیم، تهران، سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)پژوهشکده تحقیق و توسه علوم انسانی، چاپ:هفتم.
  11. راسخ مهند، محمد،بررسی معانی حروف اضافه مکانیِ فرهنگ سخن براساس معنی شناسی شناختی، فصلنامه ادب پژوهی، 1389ش،شماره: چهاردهم، صص 49-66.
  12. رﺑﺎﻧﻲ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﻲ،ﻋﻠﻲ، اﻣﺎﻣﺖ اﻫﻞ بیت: ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی آﻳﻪ ﻣﻮدت ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ-ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻮﻋﻮد، 1396ش، ﺳﺎل: ﻫﻔﺪﻫﻢ، ﺷﻤﺎره: پنجاه و شش، صفحات5-31.
  13. روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی 1395 ش، مقدمه­ای بر معناشناسی­شناختی، تهران: نشر علم، چاپ: دوم.
  14. زاهدی، کیوان،عاطفه محمدی زیارتی،شبکۀ معنایی حرف اضافۀ فارسی"از "در چهارچوب معنی‌شناسی‌شناختی، تازه‌های علوم‌شناختی، 1390ش، سال: سیزدهم، شماره: اول، صص 67-80.
  15. زمخشرى، محمود بن عمر، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی چاپ: سوم.
  16. سیواسى، احمد بن محمود،1427ق، عیون التفاسیر، بیروت:دار صادر.
  17. شاه‏عبدالعظیمى، حسین،1363ش، تفسیر اثنى عشرى، تهران: میقات.
  18. شبر، عبدالله،1407ق،الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت:شرکة مکتبة الالفین.
  19. شیعه در اسلام، سید محمد حسین طباطبایی،1348ش، مقدمه: سید حسین نصر، چاپخانه زیبا،چاپ: دوم.
  20. شیخ‏زاده، محمد بن مصطفى،1419ق،حاشیه محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
  21. شیخلى، بهجت عبدالواحد،1427ق. اعراب القرآن الکریم (شیخلى)، بیروت: دار الفکر.
  22. صادقی، هادی،محمد رکعی، گونه های ولایت تشریعی امامان در روایات، فصلنامه امامت پژوهی، 1392ش، سال:سوم، شماره:نهم، صفحات126-101.
  23. صادقى تهرانى، محمد،1406ق، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامى ، چاپ: دوم،
  24. صافى، محمود، 1418 ق،الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة، دمشق: دارالرشید،چاپ: چهارم.
  25. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق،1420ق، فتح البیان فى مقاصد القرآن، بیروت:دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
  26. صفوی، کوروش،1383ش، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر (حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)، چاپ: دوم.
  27. طباطبایى، محمدحسین، 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ: پنجم.
  28. طبرسى، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ‏1372ش، تصحیح، تحقیق، تعلیق: فضل‏الله‏ یزدى طباطبایى و هاشم ‏رسولى، تهران: ناصرخسرو، چاپ: سوم.
  29. طبرى، محمدبن‌جریر،1412 ق،جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت: دار المعرفة .
  30. طوسى، محمدبن‌الحسن، 1411ق، الغیبة (للطوسی)/ کتاب الغیبة للحجة، قم: دارالثقافه.
  31. طوسى، محمدبن‌الحسن، 1414ق،الأمالی (للطوسی) ،قم: دارالثقافه.
  32. عباسی، حسن و محمد باقرحجتی، بررسی کارکرد شرایط اجتماعی در شیوه تفسیر مفسران شیعه و اهل سنت از آیه مودت از دیدگاه.جامعه شناسی دینی، 1397ش، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی، سال:دهم، شماره:سی و هفتم، صفحات 101- 118.
  33. عباسی، حسن و محمد باقرحجتی، تحلیلی بر مفهوم آیه مودت و رابطه آن با اجرحضرت ابراهیم، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات تفسیری، 1397ش، شماره: سی و چهارم، سال:نهم، صفحات 129-144.
  34. فخر رازى، محمدبن‌عمر،1420ق، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ: سوم.
  35. قائمی‌نیا، علی‌رضا، شعبان نصرتی وسولماز ایرانی، شبکه شعاعی معنای ایمان از دیدگاه اندیشمندان اسلامی، فصلنامه ذهن، 1397ش، شماره:74،صص 157-175.
  36. قائمی‌نیا، علی‌رضا،1390ش، معناشناسی شناختی قران، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  37. قربانی لاکتراشانی، فاطمه و زینب السادات حسینی، کاربست انتقادی نظریه طرحواره‌های تصویری «عنـد»در قـرآن در معنـاشنـاسی شنـاختـی، پژوهش‌‏های ‏ادبی‏ـ‏قرآنی 1400ش، سال:‏نهم، شمارة:‏اول.
  38. کربلایی پازوکی، علی، هدایت باطنی و معنوی امام و مساله امامت در اندیشه علامه طباطبایی و تفسیر المیزان،پژوهش‌نامه معارف قرانی،1393ش، سال:پنجم، شماره:شانزدهم، صص 77-92.
  39. کاشانى، فتح‏الله‌بن‌شکرالله (بیتا) منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران: کتابفروشى اسلامیه.
  40. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله،1363 ش، تفسیر خلاصه منهج الصادقین: مسمى به خلاصة المنهج، تهران:اسلامیه.
  41. کرباسى، محمدجعفر، 1422ق، اعراب القرآن (کرباسى)، بیروت: دارمکتبة الهلال .
  42. ماتریدى، محمد بن محمد،1426 ق. تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دار الکتب العلمیة،منشورات محمد علی بیضون.
  43. ﻣﺨﺘﺎری، ﺷﻬﺮه وحدائق رضایی، ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲﺷﺒﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ «ﺑﺎ»در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ،مجله زﺑﺎن‌شناسی وﮔﻮیش‌های ﺧﺮاﺳﺎن، 1392ش، سال:پنجم، شماره:دوم.
  44. مرکز فرهنگ ومعارف قرآن، دایرة المعارف قرآن کریم، 1382ش،‏‏ قم‏: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، چاپ: سوم.
  45. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، 1369 ش، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوى و ادبى قرآن،تهران: مرتضوى.
  46. مقدسی، یوسف و امیر محمودی، عشق به اهل بیت از منظر قران و سنت با تبیین آیه مودت، دو فصلنامه تخصصی مطالعات فقه و اصول، ش1399، سال: سوم، شماره:دوم، صفحات72-92.
  47. مکارم شیرازى، ناصر، 1371 ش.تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ: دهم.
  48. مطهری، مرتضی، 1390، ولائها و ولایت‌ها،تهران: انتشارات صدرا،چاپ: بیست و نهم.
  49. مهائمى، على بن احمد، 1403ق،تفسیر القرآن المسمى تبصیر الرحمن و تیسیر المنان، بیروت:عالم الکتب، چاپ: دوم.
  50. نوبری، علیرضا،ﺗﺄﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻟﮥ « ﺗﺄﻣﻠﯽ در ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ درمفهوم امامت در آیه ابتلا، معرفت کلامی1390ش، سال: دوم، شماره: سوم، صفحات47-66.
  51. نیلی پور، مریم، علی‌رضا قائمی نیا وشعبان نصرتی،کاربست نظریه پیش نمونه و شبکه شعاعی در معناشناسی شناختی تقوا در قران، فصلنامه ذهن،1395ش، سال: هفدهم، شماره:66، صفحات: 93-117.
  52. هلالى، سلیم بن قیس،1405ق،کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق/مصحح: محمد انصارى زنجانى خوئینى، قم:الهادی.
  53. فولادوند، محمدمهدى1418ق‏، ترجمه قرآن( فولادوند)،محقق: هیئت علمى دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏، چاپ: سوم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار