بررسی تأثیر عوامل درون‌متنی بر ناهمسانی ترجمه‌های قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث و عضو هیئت علمی دانشگاه اراک

چکیده

 
در طول تاریخ، هیچ نوشته و کتابی مانند قرآن، در کانون توجه جوامع بشری نبوده و مورد ترجمه، شرح و تفسیر واقع نشده است. نگاهی گذرا به ترجمه‌های قرآنی گویای آن است که اختلاف و ناهمگونی بسیاری در جای جای این ترجمه‌ها دیده می‌شود. مسلمانان در همه جای دنیا، با قرآنی واحد و متنی یکسان سر و کار دارند؛ اما در ترجمه قرآن، با صدها متن و محتوای گوناگون روبرو هستند. بررسی عوامل و زمینه‌های ناهمسانی ترجمه‌های قرانی، ما را به دو دسته عوامل برون‌متنی و درون متنی رهنمون می سازد. مراد از عوامل درون‌متنی، اموری هستند که ناشی از ویژگی‌های ذاتی و درون‌متنی قرآن کریم بوده و موجب ناهمسانی و گونه‌گونی ترجمه‌های قرآنی شده‌اند. عواملی مانند وجود متشابهات، مجازهای گوناگون همچون کاربرد جمله انشایی در معنای خبری و نام‌بردن از شیء با نام گذشته‌اش و نیز انواع مجملات در قرآن همچون اشتراکات لفظی، احتمال ارجاع یک ضمیر به مراجع متعدد، احتمال عطف یا استیناف در واو و... . از تاثیر اینگونه عوامل در ناهمسانی ترجمه های قرآنی که برخاسته از ویژگی های درونی قرآن کریم بوده، گریزی نیست. به خلاف عوامل بیرونی که تا حد بسیاری قابل کنترل و تحدید بوده و در این راستا می‌توان ترجمه های قرآنی را به یکدیگر نزدیک کرده و از تشتّت محتوایی آنها جلو گیری نمود. این نوشتار ضمن جداسازی عوامل و زمینه‌های درونی و برونی این امر، به علت گستردگی دامنه بحث، صرفا به بررسی عوامل درون متنی ناهمسانی ترجمه‌های قرآن کریم پرداخته است.
 


 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Effect of Intratextual Factors on the Dissimilarity of the Holy Qur'an's Translations

نویسنده [English]

  • k-ehsani k-ehsani
چکیده [English]

Throughput history no text or book like the Qur'an has ever received the attention of human societies nor has been translated, explained and interpreted. A glimpse of Qur'anic translations reveals extensive disparity among them. Muslims all over the world have the same Qur'an with the same text, but they see hundreds of Qur'anic translations with different contents. Analyzing the causes and grounds of difference in Qur'anic translations leads us to two major extratextual and intratextual factors. Intratextual factors mean those factors arising from essential and intratextual properties of the Holy Qur'an, which cause dissimilarity and diversity of Qur'anic translations. Factors like Mutashabihat, different metaphors such as the application of injunctive sentences meaning as predicative sentences, mentioning an object with its former name, and also different kinds of mujmalat in the Qur'an like homonyms, the possibility of referring a pronoun to multiple antecedents, the possibility of conjunction or Istinaf in "waw". The impacts of such factors on the dissimilarity of Qur'an translations arising from its internal properties are unavoidable. Extratextual factors, however, are largely controllable and limitable. In this regard, Qur'anic translations can be coalesced and prevent content disparity. In addition to classifying internal and external factors of this dissimilarity and their contexts, this paper merely discusses intratextual factors of dissimilarity of Qur'anic translations due to the discussion extent.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur'an
  • translation
  • translators
  • ijmal (brevity)
  • homonymy
  • similarity
  • trope
  1. ـ قرآن کریم
  2. ـ ابن منظور، محمد بن مکرم، (‌1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر‌، چاپ سوم.
  3. ـ اسفراینى، ابوالمظفر شاهفور بن طاهر، (1375ش)، تاج التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ اول.
  4. ـ الهی قمشه‌ای، مهدی، (۱۳۸۰ش)، ترجمه قرآن کریم، قم: فاطمه الزهراء(س).
  5. ـ امین اصفهانى، بانو سیده نصرت،(1361ش)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان‌.
  6. ـ آیتی، عبدالمحمد، (۱۳۷۴ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: سروش.
  7. ـ پاینده، ابوالقاسم، (۱۳۵۷ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: جاویدان.
  8. ـ پورجوادی، کاظم، (۱۴۱۴ق)، ترجمه قرآن کریم، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.
  9. ـ خرمشاهی، بهاء الدین، (۱۳۸۲ش)، ترجمه گروهی قرآن کریم، تهران: گلشن، چاپ دوم.
  10. ـ خواجوی، محمد، (۱۴۱۰ق)، ترجمه قرآن کریم، تهران: مولی، چاپ اول.
  11. ـ دهلوى، شاه ولى الله، (1417ق)، ترجمه قرآن کریم، مدینه: مجمع ملک فهد لطباعه المصحف الشریف، چاپ اول.
  12. ـ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق، بیروت: دارالعلم، الدارالشامیه‏،‌ چاپ اول‏ ‏.
  13. ـ رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران، (۱۳۸۳ش)، ترجمه قرآن کریم، قم: موسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر‏،‌ چاپ اول‏‏.
  14. ـ رهنما، زین العابدین، (۱۳۴۶ش)، ترجمه و تفسیر رهنما، تهران: انتشارات کیهان.
  15. ـ زمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم.
  16. ـ سراج، رضا، (۱۳۷۵ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ  اول.
  17. ـ سیوطی، جلال الدین، (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربى‏، چاپ دوم.‏
  18. ـ سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، (۱۳۸۴ش)، ترجمه و شرح: دشتی، سید محمود، جلد۱، قم: انتشارات دانشکده اصول الدین، چاپ  اول.
  19. ـ شعرانی، ابوالحسن، (۱۳۷۴ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: اسلامیه، چاپ  اول.
  20. ـ صفار زاده، طاهره، (۱۳۸۰ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: موسسه فرهنگی جهان رایانه کوثر.
  21. ـ طاهری قزوینی، علی اکبر، (۱۳۸۰ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: قلم، چاپ  اول.
  22. ـ طباطبایی، محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
  23. ـ طبرسى، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
  24. ـ طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، (۱۴۱۲ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
  25. ـ  فارسی، جلال الدین، (۱۳۶۹ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: انجام کتاب، چاپ اول‌.
  26. ـ فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، (۱۴۲۰ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
  27. ـ فولادوند، محمد مهدى، (1415ق)، ترجمه قرآن کریم، تهران: دارالقرآن‌الکریم (دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، چاپ اول‌.
  28. ـ قریشی، سید علی اکبر، (۱۳۷۱ش)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  29. ـ کریمی‌نیا، مرتضی، (۱۳۷۶ش)، «یکسانی و هماهنگی ترجمه قرآن»، مجله ترجمان وحی، شماره ۱، صفحه۷-۲۴
  30. ـ گرمارودی، علی، (۱۳۸۴ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: قدیانی، چاپ دوم.
  31. ـ گنابادی، سلطان محمد، (1408) بیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
  32. ـ مجلسی، محمدباقر، (1404ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  33. ـ مجتبوی، سید جلال الدین، (۱۳۷۱ش)، ترجمه قرآن کریم، تهران: حکمت.
  34. ـ مشکینی، علی، (۱۳۸۱ش)، ترجمه قرآن کریم، قم: الهادی، چاپ دوم.
  35. ـ مصطفوی، حسن، (۱۳۸۰ش)، تفسیر روشن، تهران: مرکز نشر کتاب، چاپ اول.
  36. ـ معزی، محمد کاظم، (۱۳۷۲ش)، ترجمه قرآن کریم، قم: اسوه، چاپ اول.
  37. ـ مکارم شیرازى، ناصر، (1373ش)، ترجمه قرآن کریم، قم: دارالقرآن‌الکریم(دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، چاپ دوم.
  38. ـ مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، (۱۳۷۴ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول.
  39. ـ میبدى، رشیدالدین احمدبن‏ابى سعد، (1371ش)، کشف‏الأسرار و عدّه‏الأبرار، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
  40. نسفی، ابوحفص نجم‌الدین محمد، (1367ش)،‌ تفسیر نسفی، تهران: سروش، چاپ سوم.