تجلّی آیات الهی در اشعار سنایی بر اساس بینامتنیّت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحد دهاقان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

ژرار ژنت یکی از تأثیرگذارترین پژوهشگران در عرصۀ بینامتنیّت است. وی دامنۀ مطالعات کریستوا را گسترش داد و کوشش نمود تا هر رابطه­ای را که یک متن می تواند با دیگر متون داشته باشد، به طور نظام­مند مطالعه کند. نظریۀ بینامتنیت که دربارۀ روابط بین متون و تأثیر متون متأخّر از کتب متقدّم بحث می کند، از بحث های مهم ژنتی است. بر اساس این نظریه هیچ متنی متّکی به خود نبوده و به نحوی با متون پیش از خود ارتباط دارد. در این میان نظریۀ بینامتنیت ژنت که بهره­گیری متون از یکدیگر را بر اساس پنج نوع ترامتنیت ، فرامتنیت، پیرامتنیت، سرمتنیت و بیش متنیت می داند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. هر یک از این پنج دسته نوعی از روابط یک متن را با غیر خود طرح و بررسی می کند. بدون شک هر شاعر و ادیب و مسلمان که از دین مبین اسلام و کتب دینی تأثیر پذیرفته است، سعی می­کند تا در لابه­لای اشعار و سخنان خویش، الفاظ و عباراتی از آیات کلام الله و روایات اهل بیت علیهم السّلام را متجلّی و منعکس ­سازد. یکی از این شاعران سنایی غزنوی است که غالب ادب پژوهان اقرار به بلندی مرتبه­اش در شاعری و اذعان به عظمت مقامش در عرفان دارند. گرچه مفهوم حقیقی آیات الهی با تفاسیر وارده از حضرات معصومین علیهم السّلام، مکشوف می گردد، ولی سنایی با وقوف بر برخی از این تفاسیر به اشعار قرآنی خویش رنگی تعلیمی- تربیتی زده است. در این پژوهش سعی شده آثار سنایی را در آیینۀ بینامتنیّت مورد بررسی قرار داده تا در پایان بتوان از پیوند عمیق آثار حکیم سنایی غزنوی با مباحث قرآنی پرده برداشته و مضامین قرآنی به کار رفته در آثار این حکیم شاعر را به تصویر بکشیم.
 


 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Manifestation of Qur'anic Ayahs in Sanai’s Poetry based on Gérard Genette's Intertextuality

نویسندگان [English]

  • ah y 1
  • moslem rajabi 2
چکیده [English]

Gérard Genette is one of the most influential figures in the field of intertextuality whose theories have received much attention. He expanded Kristeva's scope of studies and tried to systematically study all relations a text can have with other texts. Based on the theory of intertextuality that discusses the relationships between texts and the impact of preceding texts on later texts, no text is self-sufficient and is therefore in one way or another related to its previous texts. Genette's transtextuality (his preferred term for intertextuality) sees textual relations within the five types of intertextuality, paratextuality, metatextuality, architextuality and hypertextuality. With no doubt every poet, scholar or Muslim influenced by Islam and religious books, tries to mingle with his poems and speech, words and phrases from the Qur'anic ayahs and traditions of Ahl al-Bayt. One of these poets is Sanai Ghaznavi whose greatness in poetry and exalted position in mysticism is acknowledged by most literary scholars. Although the true meaning of the divine ayahs is revealed through Imams' exegeses, Sanai gave an educational tone to his Qur'anic poems by his knowledge of some of those interpretations. This study attempted to examine Sanai's works in light of intertextuality so that we can eventually unveil the strong bond between Sanai's works and Qur'anic arguments and portray the Qur'anic concepts used in the works of this poet.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur'an
  • translation
  • translators
  • ijmal (brevity)
  • homonymy
  • similarity
  • trope
  1. قرآن کریم.
  2. آرام،احمد.(1380).الحیاه،تهران: فرهنگ اسلامی.
  3. آلن،گراهام.(1380).بینامتنیّت ،ترجمه پیام یزدانجو،تهران: مرکز.
  4. اسداللهی،خدابخش (1387).اندیشه­های قرآنی سنایی، مجلّۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال پنجم، شمارۀ دو.
  5. بروئل پیرو و همکاران.(1378).تاریخ ادبیات فرانسه،ترجمه نسرین خطاط و مهوش قدیمی، تهران: سمت.
  6. بروجردى، آقاسید حسین. (1386‏).‏ منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعة)، تهران: نفوسات.
  7. بیومى مهران، محمد و سید محمد راستگو.( 1383). بررسى تاریخى قصص قرآن‏،چاپ اول، تهران: علمى و فرهنگى.‏
  8. خانى،رضا و حشمت الله ریاضى‏.(1372 ش‏). ترجمه بیان السعادة فى مقامات العبادة،تهران: مرکزچاپ و انتشارات دانشگاه پیام ‏نور.
  9. خرمشاهی،بهاءا لدین.(1373).حافظ نامه،تهران: علمی و فرهنگی.
  10. حریری، محمد یوسف .( 1384).‏ فرهنگ اصطلاحات قرآنى‏،چاپ دوم، قم: هجرت.
  11. حلبی،علی اصغر.(1375).گزیدۀ حدیقه الحقیقه، تهران :اساطیر،.
  12. دشتی، محمد.(1380).ترجمه نهج البلاغه،قم: امیر المؤمنین.
  13. زرین کوب،عبدالحسین (1370).با کاروان حله،تهران: علمی.
  14. زرقانی،سید مهدی.(1378).افق های شعر و اندیشۀ سنایی،تهران: روزگار.
  15. سجادی،سید ضیاء الدین.(1374).نفحه­گر حدیقۀ عرفان،تهران:سنایی.
  16. سنایی،ابوالمجد مجدود ابن آدم.(1387).حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه،تهران: دانشگاه تهران.
  17. سنایی،ابوالمجد مجدود ابن آدم.( 1336).دیوان،به کوشش مظاهر مصفّا،تهران: کتابخانۀ سنایی.
  18. شفیعی کدکنی،محمدرضا.(1385).تازیانه های سلوک،تهران: آگاه.
  19. صدوق.(1406).ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،به اهتمام دکتر عبدالصمد سیفیان،قم: دار الرضی.
  20. شمیسا،سیروس. (1374). سبک شناسی شعر،انتشارات فردوس،تهران.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1417ق)، المیزان‏فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: مؤسسه‏الاعلمی للمطبوعات.
  22. عاملى، ابراهیم‏.(1360). تفسیر عاملى‏،تفسیر عاملی،تهران: صدوق.
  23. عزام،محمّد .(2001).النص الغائب،دمشق: دار الکتب.
  24. الغذامی، عبدالله (1985): الخطیئة والتفکیر،چاپ اول، جدة: النادی الریاضی.
  25. فتوحی، محمود و محمدخانی، علی اصغر.(1385). شوریده­ای در غزنه، اندیشه­ها و آثار حکیم سنایی، تهران: سخن.
  26. فروزانفر،بدیع الزمان.(1361).احادیث مثنوی،تهران: امیر کبیر. 
  27. فلسفى، محمدتقى.( 1368 ش). الحدیت- روایات تربیتى‏، تهران: دفترنشرفرهنگ اسلامى‏.
  28. قرشى، على اکبر.( 1371). قاموس قرآن ،تهران:  دارالکتب الإسلامی.
  29. کریستوا،ژولیا.(1381).کلام ،مکالمه و رمان ،پیام یزدانجو،به سوی پسامدرن،تهران: مرکز.
  30. کمره ای،محمدباقر.(1374).ترجمه کمال الدین،تهران: اسلامیه.
  31. موسوى همدانى،سید محمدباقر.( 1374 ‏). ترجمه تفسیرالمیزان‏،قم: انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  32. نامور مطلق، بهمن.(1386).«ترامتنیّت؛مطالعه روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهش­نامه علوم انسانی  دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی ، شماره 56، صص 98-83.
  33. محمدی شاهرودی،عبدالعلی.(1377).ترجمه معانی الاخبار، به همت دکتر صغری دهشت،قم: دارالکتب اسلامیه.