چندمعنایی ریشه‏ های «رب‏و/ رب‏ب» در قرآن کریم؛ تحلیلی ادبی بر همگرایی‏ ها و واگرایی‏ های ریشه‏ ای

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

3 استادیار و مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده


عالمان مسلمان از دیرباز به نقش اثرگذار «اشتراک معنوی» و «اشتراک لفظی» در تفسیر نصوص دینی توجه داشته‏اند. با شکل‏گیری دانش معناشناسی نوین نیز دغدغه مشابهی با عنوان «چندمعنایی» و «هم‏نامی» مورد توجه زبان‏شناسان قرار گرفته است. تلاش گردید تا با تکیه بر مطالعه سیر تاریخی واژگان، شیوه‏های مطمئن‏تری برای تمایز میان آنها پیشنهاد گردد. این پژوهش بر پایه همین روش‏های نوین کوشید با شیوه توصیفی- تحلیلی به بازخوانی چندمعناییِ ریشه‏های «رب‏و» و «رب‏ب» در قرآن کریم بپردازد و همگرایی‏ها و واگرایی‏های ریشه‏ای در آنها را به بحث گذارد. پژوهش حاضر توانست با ارائه شواهد زبان‏شناختی، از وجود همگرایی در برخی از واژگانِ این ریشه‏ها که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته بودند، پرده بردارد. نیز بر پایه همین شواهد، نسبت به بخشی از ارتباط‏های معنایی که پیش از این ادعا شده بود، به دیده تردید نگریسته شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Polysemy of the Roots "/r//b//v/; /r//b//w/" in the Holy Qur'an: a Literary Analysis of Mergers and Splits of Stems

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hasan Shirzad 1
  • Muhammad Husein Shirzad 2
  • Muhammad Sharifi 3
1 Ph.D. Student at Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student at Imam Sadiq University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor at Mazandaran University, Babolsar, Iran
چکیده [English]

 
 Muslim scholars have from far past paid attention to key exegetical role of "semantic overlap" and "lexical overlap" in interpreting religious scriptures. With the emergence of modern semantics, linguists have had a similar concern labeled with terms "polysemy" and "homonymy" and this made them to introduce more reliable methods to make distinctions between these classifications relying on diachronic historical studies of changes of lexicons. Applying these new linguistic methods, the present study made an attempt to analyze the polysemy of the roots "/r//b//v/" and "/r//b//w/" in the Holy Qur'an, and discuss mergers and splits of the roots. Presenting linguistic evidence, this study could reveal mergers in the lexicons derived from these roots, ignored by previous scholars. Furthermore, based on the same evidence, some semantic relations proposed in the past were questioned as a result of this research.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • polysemy
  • homonymy
  • semantic aspects
  • semantic overlap
  • etymology
  • Semantics

مراجع

  1. قرآن کریم؛

    1. ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش اسعد محمد الطیب، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز.
    2. ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق (بی تا)، الکنز اللغوی فی اللسن العربی، قاهره: مکتبة المتنبی.
    3. ابن سیدة، علی بن اسماعیل (1417ق)، المخصص، به کوشش خلیل ابراهیم جفال، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    4. ابن عطیة، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، به کوشش عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
    5. ابن‏فارس، احمد (1399ق)، معجم مقاییس‏اللغة، به کوشش عبدالسلام محمدهارون، بیروت: دار الفکر.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    7. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط، به کوشش صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
    8. ازهری، محمد بن احمد (2001م)، تهذیب اللغة، به کوشش محمد عوض مرعب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    9. بلاسی، محمدالسید علی (2001م)، المعرّب فی القرآن الکریم، بنغازی: جمعیة الدعوة الإسلامیة العالمیة.

    10. بیومی، محمد (بی‏تا)، دراسات فی تاریخ العرب القدیم، اسکندریه: دار المعرفة الجامعیة.

    11. پاکتچی، احمد (1391ش)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

    12. پاکتچی، احمد (1392)، ترجمه‏شناسی قرآن کریم، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).

    13. تفلیسی، حبیش بن ابراهیم (1360ش)، وجوه قرآن، به کوشش مهدی محقق، تهران: بنیاد قرآن.

    14. جعفری، شیوا (1388ش)، «جاده بخور»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفدهم، تهران: بنیاد دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

    15. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، تاج اللغة و صحاح العربیة، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.

    16. خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.

    17. خوانین زاده، محمدعلی و نجارزادگان، فتح الله (1393ش)، «بازخوانی دیدگاه‏های دانشمندان مسلمان در معنا و اشتقاق ربّ»، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان، صص33-67.

    18. دلوّ، برهان الدین (1989م)، جزیرة العرب قبل الإسلام، بیروت: دار الفارابی.

    19. راغب اصفهانی، حسین (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، به کوشش صفوان عدنان داودی، دمشق/ بیروت: الدار الشامیة/ دار العلم.

    20. رضا، عنایت الله (1388ش)، «جاده ابریشم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفدهم، تهران: بنیاد دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

    21. زرکشی، بدرالدین (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.

    22. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.

    23. زمخشری، محمود (1979م)، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.

    24. سیدی، سید محمد (1370ش)، «ابن فارس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد چهارم، تهران: بنیاد دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

    25. سیوطی، جلال الدین (1404ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

    26. سیوطی، جلال الدین (1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.

    27. شیرزاد، محمد حسن و شیرزاد، محمد حسین (1394ش)، «بازخوانی مفهوم ربا در قرآن کریم بر پایه روش معناشناسی ساخت‏گرا»، صحیفه مبین، پاییز و زمستان، صص135-164.

    28. شیرزاد، محمد حسن و شیرزاد، محمد حسین و مصلایی پور، عباس (1395ش)، «ریشه‏یابی ماده لبس و نقش آن در فرآیند معادل‏یابی در ترجمه‏های فارسی و انگلیسی قرآن کریم»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، بهار و تابستان، صص91-121.

    29. صاحب بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب.

    30. صدر، سید محمد باقر (1428ق)، الحلقات (الحلقة الثانیة)، همراه با شرح سید کمال حیدری، به کوشش شیخ علاء سالم، قم: دار فراقد.

    31. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.

    32. طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.

    33. طوسی، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    34. عبدالباقی، محمد فؤاد (1386ش)، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قم: انتشارات اسلامی.

    35. عبدالتوّاب، رمضان (1367ش)، مباحثی در فقه اللغة و زبان‏شناسی عربی، ترجمه حمید رضا شیخی، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

    36. علی، جواد (1978م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت/ بغداد: دار العلم للملایین/ مکتبة النهضة.

    37. عندلیبی، عادل (1385ش)، «عبد؛ استعاره کانونی در انسان‏شناسی قرآن»، نامه حکمت، بهار و تابستان، صص129-144.

    38. عوّا، سلوی محمد (1382ش)، بررسی زبان‏شناختی وجوه و نظایر در قرآن، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: به نشر.

    39. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر، به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانه علمیه.

    40. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    41. فراء، یحیی بن زیاد (بی تا)، معانی القرآن، به کوشش احمد یوسف نجاتی، مصر: دار المصریّة.

    42. فیومی، احمد بن محمد (بی تا)، المصباح المنیر، بیروت: المکتبة العلمیّة.

    43. قمی، علی بن ابراهیم (1367)، التفسیر، به کوشش سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.

    44. کمال الدین، حازم‏علی(1429ق)، معجم المفردات‏المشترک السامی فی اللغة العربیة، قاهره: مکتبة الآداب.

    45. مشکور، محمد جواد (1346ش)، فرهنگ هزوارش‏های پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

    46. مشکور، محمد جواد (1357ش)، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‏های سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

    47. مصطفوی، حسن(1368ش)، التحقیق فی کلمات‏القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    48. مظفّر، محمد رضا (1386ش)، أصول الفقه، به کوشش صادق حسن زاده، قم: منشورات العزیزی.

    49. مظفّر، محمد رضا (بی تا)، المنطق، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

    50. معمر بن مثنی (1381ق)، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، قاهره: مکتبة الخانجی.

    51. مقاتل بن سلیمان (1395ق)، الأشباه و النظائر فی القرآن الکریم، به کوشش عبدالله محمود شحاته، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

    52. مقاتل بن سلیمان (1423ق)، التفسیر، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.

    53. مکرم، عبدالعال سالم (1417ق)، المشترک اللفظی فی الحقل القرآنی، بیروت: مؤسسة الرسالة.

    54. نخلة الیسوعی، رفائیل (1986م)، غرائب اللغة العربیّة، بیروت: دار المشرق.

    55. ولفنسون، اسرائیل (1929م)، تاریخ اللغات السامیة، مصر: دانشگاه قاهره.

    1. Beeston, A. F. L. et al. (1982), Sabaic Dictionary, Beyrouth: Librairie du Liban.
    2. Bennett, Patrick R. (1998), Comperative Semitic Linguistics: A Manual, Winona Lake: Eisenbrauns.
    3. Black, J. et al. (2000), A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: Harrassowitz verlag.
    4. Broyde, Isaac (1905), "Rabbi", The Jewish Encyclopedia, ed. Isidore Singer, USA: KTAV Publishing House, vol. 10, p294.
    5. Brun, S. (1895), Dictionarium Syriaco – Latinum, Beryti Phoeniciorum: Typographia PP. Soc. Jesu.
    6. Bussmann, Hadumod (2006), Routledge Dictionary of Language and Linguistics, tr. and ed. Gregory Trauth & Kerstin Kazzazi, London & New York: Routledge.
    7. Campbell, Lyle & Mixco, Mauricio (2007), A Glossary of Historical Linguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press.
    8. Campbell, Lyle (1998), Historical Linguistics, Cambridge: The MIT Press.
    9. Costaz, Louis (2002), Syriac-English Dictionary, Beirut: Dar El-Machreq.
    10. Dalman, Gustaf (1901), Aramäisch-Neuhebräisches Wörterbuch zu Targum, Talmud und Midrasch, Frankfurt: Kauffmann.
    11. Dillmann, A. (1865), Lexicon Linguae Aethiopicae, Lipsiae: T. O. Weigel.
    12. Dolgopolsky, Aharon (2008), Nostratic Dictionary, McDonald Institute for Archaeological Research.
    13. Evans, Vyvyan & Green, Melanie (2006), Cognitive Linguistics, Edinburgh: Edinburgh University Press.
    14. Gelb, Ignace, et al. (1998), The Assyrian Dictionary, Chicago: Oriental Institute of Chicago University.
    15. Gesenius, William (1939), A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F. Brown, Oxford: Oxford University Press.
    16. Grady, Joseph (2007), "Metaphor", Cognitive Linguistics, Ed. Dirk Geeraerts & Hubert Cuyckens, Oxford: Oxford University Press.
    17. Hoftijzer, J. & Jongeling, K. (1995), Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions, Leiden: Brill.
    18. Jastrow, Marcus (1903), A Dictionary of the Targumim, London/New York: G. P. Putnam's Sons.
    19. Jeffery, Arthur (1938), The Foreign Vocabulary of The Quran, Baroda: Oriental Institute.
    20. Klein, E. (1987), A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language, Jerusalem: The University of Haifa.
    21. Krahmalkov, Ch. R. (2000), Phoenician-Punic Dictionary, Leuven: Peeters.
    22. Lakoff, George & Johnson, Mark (1980), Metaphors We Live By, Chicago: Chicago University Press.
    23. Lauterbach, J. Z. (1905), "Rabban", The Jewish Encyclopedia, ed. Isidore Singer, USA, KTAV Publishing House, vol. 10, pp293-294.
    24. Lauterbach, J. Z. (1905), "Sanhedrin", The Jewish Encyclopedia, ed. Isidore Singer, USA, KTAV Publishing House, vol. 11, pp41-44.
    25. Leslau, Wolf (1991), Comparative Dictionary of Geez, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
    26. Moscati, Sabatino (1980), An Introduction to the Comparative Grammar of the Semitic Languages: Phonology and Morphology, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
    27. Mucuch (1963), A Mandaic dictionary, Oxford: Clarendon press.
    28. Muss-Arnolt, W. (1905), A Concise Dictionary of the Assyrian Language, Berlin: Reuther & Reichard.
    29. Oleary, De. Lacy (1923), Comparative Grammar of the Semitic Languages, London: Kegan Paul.
    30. Olmo Lete & Sanmartin (2003), A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition, tr. Wilfred Watson, Leiden: Brill.
    31. Orel, Vladimir & Stolbova, Olga (1995), Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden: Brill.
    32. Palmer, F. R. (1976), Semantics: A New Outline, Cambridge: Cambridge University Press.
    33. Riemer, Nick (2010), Introducing Semantics, Cambridge: Cambridge University Press.
    34. Rubin, Aaron D. (2010), A Brief Introduction to the Semitic Languages, Piscataway: Gorgias Press.
    35. Saeed, John (2009), Semantics, UK: Wiley-Blackwell.
    36. Watt, William Montgomery (1988), Muhammad's Mecca, Edinburgh: Edinburgh University Press.
    37. Zammit, Martin (2002), A Comparative Lexical Study of Quranic Arabic, Leiden: Brill.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار