بازتاب تأویلهای قرآنی مثنوی مولوی در مثنوی های سلطان‌ولد

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

مثنوی معنوی از آثار بزرگ عرفانی است که مولوی در این مجموعه با گفتمان قرآنی خود آموزه­ها و تعالیم بسیاری را در اختیار سالکان قرار می­دهد. وی در عرصۀ تأویل آیات قرآن نیز نظرات خاصی دارد و با ذوق عرفانی خود سعی کرده جوانب مختلف معنایی آیات قرآن را تشریح کند. اولین کسی که به تقلید از مولانا به سرودن مثنوی پرداخت و از آموزه­های مثنوی معنوی بهره برد، فرزندش سلطان­ولد است؛ وی اگر چه در عرصۀ عرفان به تجربیات جدیدی دست یافته، لیکن منظومۀ فکریش بسیار متأثر از بزرگان طریقۀ مولویه خصوصاً پدرش مولاناست. تأمل در مثنویهای سه­گانۀ او نشان می­دهد که بسیاری از تأویلهای قرآنی مثنوی مولانا در این آثار بازتاب یافته است. نگارندگان در این جستار نظرات مولانا در مورد تأویل و معانی خاصی را که از آیات قرآن بیان می­کند، بررسی می­کنند و میزان تأثیر آنها را در مثنویهای سلطان­ولد آشکار می­سازند.
بر اساس نتایج این پژوهش مشخص می­شود که مولانا و به تأسی از او سلطان­ولد کلام خود را تفسیر قرآن می­دانند و معتقدند که گفتار اولیای فانی مانند وحی راهگشای انسانهاست؛ پس مفسر قرآن اولیای الهی هستند، نه سخرگان هوس. در نظرگاه آنها قرآن لایه­های معنایی متعددی دارد و تکیه بر ظاهر قرآن به هیچ روی شایسته مردان الهی نیست. مولانا بر آن است که اولیای واصل فقط تا بطن سوم قرآن را درک می­کنند، لیکن سلطان­ولد معتقد است افراد روحانی تا بطن سوم را درک می­کنند و درک لایه­های معنایی دیگر در انحصار اولیای معشوق است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reflections of Qur'anic Interpretations of Masnavi-i Ma'navi in Sultan Walad's Masnavies

نویسندگان [English]

  • Davod Vaseghi khondabi 1
  • mehdi maleksabet 2
  • mohammadkazem kahdoueei 3
1 yazduni
2 yazd uni
3 yazd uni
چکیده [English]

Masnavi-i Ma'navi is an impressive work in the realm of Islamic mysticism, where Molavi using his Qur'anic discourse, provides disciples with many teachings. He also has certain opinions regarding Qur'anic interpretations and by means of his mystic intuition, he tried to explicate different semantic aspects of Qur'anic ayahs. The first person who imitating Molana wrote another Masnavi was his son Sultan Walad who enjoyed the teachings of Masnavi-i Ma'navi. Although he found a new way of experience in mysticism, his cognition and logic are very much affected by Mevlevi Order especially his father's. Pondering on his three Masnavies reveals that many Qur'anic interpretations available in Molana’s Masnavi have been reflected in his work. In the present article, the authors try to examine the viewpoints of Molana with regard to Qur'anic interpretation and meanings and weigh how much they influenced Sultan Walad's Masnavies.
The results points to the fact that Molana and his follower, Sultan Walad, consider their writings as Qur'anic interpretation and believe that the words of Allah's fāni spiritual men are illuminating for human beings as are the Qur'an's divine revelations. As a result, the Qur'an's interpreters are those who have really reached Allah not the servants of their desires. In their viewpoints, the Qur'an has different layers of meaning and merely relying on the surface layer does not befit Allah's spiritual men at all. Molana believes that Allah's wvasel (joined) men can only understand up to the third layer of the Qur'an, but Sultan Walad believes that spiritual men understand up to the third layer and understanding a layer beyond that is only in the monopoly of Allah's true lovers.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'anic interpretations
  • Molavi
  • Sultan Walad
  • Masnavi-i Ma'navi
  • Sultan Walad's Masnavies

مراجع

1-       قرآن کریم،(1385)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای، چاپ دوم، قم: انتشارات آیین دانش.
2-       آملی، سیّد حیدر(1422ه.ق)، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم، به اهتمام سیّد محسن موسوی تیریزی، چاپ سوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
3-       ابن ابی جمهور، محمّد بن زین­الدّین(1405ه.ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، به اهتمام مجتبی عراقی، قم، دار سید الشهداء للنشر.
4-       ابن بابویه( شیخ صدوق)، محمّد بن علی( 1380)، کمال­الدین و تمام النعمة، ترجمۀ منصور پهلوان، قم، دارالحدیث.
5-       ابن عربی، محیی­الدّین(1422ه.ق)، تفسیر ابن عربى( تأویلات عبد الرزاق)، به اهتمام سمیر مصطفى رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
6-       ـــــــــــــــــ( 2003م)، کتاب المعرفة، به اهتمام محمّد امین جوهر، دمشق، دار التکوین للطباعة و النشر.
7-       ابن منظور، محمّد بن مکرم(1414ه.ق)، لسان العرب‏، به اهتمام جمال­الدّین میر دامادی، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دارصادر.
8-       ابوحیان، محمّد بن یوسف(1420ه.ق)، البحر المحیط فی التفسیر، به اهتمام صدقی محمّد جمیل، بیروت، دارالفکر.
9-       ابوزید، نصر حامد(1382)، معنای متن: پژوهشی درعلم قرآن، ترجمۀ مرتضی کریمی نیا، چاپ دوم، تهران، انتشارات طرح نو.
10-    بغدادی، علاءالدّین علی بن محمّد( 1415ه.ق)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، به اهتمام محمّد علی شاهین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
11-    ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم(1422ه.ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، به اهتمام ابو محمّد بن عاشور، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
12-    الحاکم نیسابوری، محمّد بن عبدالله ابوعبدالله(1411ه.ق)، المستدرک علی الصحیحین، به اهتمام عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
13-    حسکانی، عبیدالله بن احمد(1411ه.ق)، شواهدالتنزیل لقواعدالتفضیل، به اهتمام محمّد باقر محمودی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات ارشاد اسلامی.
14-    خرمشاهی، بهاءالدّین(1379)، قرآن شناخت، چاپ پنجم، تهران، انتشارات طرح نو.
15-    رازی، ابوالفتوح( 1371)، روض­الجنان و روح­الجنان فی تفسیرالقرآن، به اهتمام محمّد جعفر یاحقی و محمّد مهدی ناصح، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
16-    راغب اصفهانی، حسین بن محمّد(1374)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ترجمۀ غلامرضا خسروی حسینی، چاپ دوم، تهران، انتشارات مرتضوی.
17-    زبیدی، محمّد مرتضى حسینی(1414ه.ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، به اهتمام هلالی علی و علی شیری، بیروت، دارالفکر.
18-    زرکشی، بدرالدّین محمّد(2005م)، البرهان فی علوم­القرآن، به اهتمام مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالفکر.
19-    زمانی، کریم( 1385)، شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ نوزدم، تهران، انتشارات اطلاعات.
20-    سبزواری، ملاهادی( 1374)، شرح مثنوی، به اهتمام مصطفى بروجردى، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
21-    سلطان­ولد، بهاءالدّین محمّد( 1389)، ابتدانامه، به تصحیح محمّدعلی موحد و علیرضا حیدری، تهران، انتشارات خوارزمی.
22-    ــــــــــــــــــــــــــ ( 1376)، انتهانامه، به تصحیح محمّدعلی خزانه دارلو، تهران، انتشارات روزنه.
23-    ــــــــــــــــــــــــــ ( 1359)،رباب نامه، به تصحیح علی سلطانی گردفرامرزی تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل.
24-    سیّدی، سیّد حسین( 1379)، تأویل قرآن در مثنوی: بررسی تطبیقی مثنوی با تفاسیر: المیزان.تبیان. کشف­الاسرار. کبیر، تهران، انتشارات سخن.
25-    سیوطی، جلال­الدّین عبدالرحمان(1416ه.ق)، الاتقان فی علوم القرآن، به اهتمام سعید مندوب، بیروت، دارالفکر.
26-    شریف رضی، محمّدبن‏حسین(1380)، المجازات‏النبویة، به اهتمام مهدی هوشمندی، قم، دارالحدیث.
27-    شفیعی کدکنی، محمّد رضا( 1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن.
28-    شمیسا، سیروس( 1391)، مولانا و چند داستان از مثنوی، چاپ دوم، تهران، انتشارات قطره.
29-    شهیدی، سید جعفر(1373)، شرح مثنوى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
30-    صاحب بن عباد(1414ه.ق)، المحیط فی اللغة، به اهتمام محمّد حسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتاب.
31-    صفار، محمّد بن حسین(1414ه.ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏، به اهتمام محسن بن عباسعلى کوچه باغى، ‏چاپ سوم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
32-    طباطبایی، علامه محمّد حسین(1393)، قرآن در اسلام، به اهتمام هادی خسروشاهی، چاپ هفتم، قم، انتشارات بوستان کتاب.
33-    طریحی، فخرالدّین بن محمّد(1375)، مجمع البحرین، به اهتمام احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران، انتشارات مرتضوی.
34-    عین القضات همدانی، ابو المعالى عبد الله بن ابى­بکر( 1385)،دفاعیات( شکوى الغریب)، به اهتمام قاسم انصاری، چاپ دوم، تهران، انتشارات منوچهری.
35-    فراهیدی، خلیل بن احمد(1409ه.ق)، کتاب العین، قم، نشر هجرت.
36-    قیصری، داود ( 1375)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام سیّد جلال­الدّین آشتیانى‏، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
37-    لوری، پییر(1383)، تأویلات القرآن از دیدگاه عبدالرزاق کاشانی، ترجمۀ زینب پودینه آقایی،تهران، انتشارات حکمت.
38-    مازندرانی، محمّد صالح بن احمد(1382ه.ق)، شرح الکافی الأصول و الروضة، به اهتمام ابوالحسن‏ شعرانى، تهران، المکتبة الإسلامیة.
39-    ملاصدرا، صدرالمتألهین شیرازی(1363)، مفاتیح الغیب، به اهتمام محمّد خواجوى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
40-    معرفت، محمّد هادی(1398ه.ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، انتشارات مهر.
41-    مولوی، جلال­الدّین محمّد( 1363)، مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
42-    نیکلسون، رینولد الین(1374)، شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه و تعلیق لاهوتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
43- ابراهیمی، مهدی( 1382)،« تأویل قرآن در مثنوی»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال چهل و شش، شمارۀ صد و هشتاد و نه، صص39 ـ.59.    

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار