تحلیل کارکرد ساخت‌آوایی سوره محمّد (ص) در القای معنا

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

 
بدون شک یکی از عواملی که الهی و فرابشری بودن قرآن را اثبات نموده ساختار آوایی آن است که باعث جلوه­گری قرآن در یک شکل ادبی کاملا منسجم و به­هم پیوسته گشته و به شکلی اعجازگونه به فهم معانی عمیق آن کمک نموده است. مقاله حاضر درصدد است تا ساختار آوایی سوره محمد (ص) را به روش توصیفی ـ تحلیلی واکاوی نموده و به پرسش­های زیر پاسخ دهد:
1- کدام عناصر آوایی در القای مضمون سوره محمد (ص) و پیام­رسانی آیات آن نقش آفرینی می­کنند؟
2- چه تناسبی میان ساخت­آوا و معانی در این سوره وجود دارد؟
3- ارتباط میان مخارج و صفات حروف با مضمون آیات چگونه قابل تبیین است؟
یافته­های پژوهش در سطح آوایی سوره محمد (ص) از یک نوع هماهنگی و توازن بین لفظ و معنا خبر می­دهد؛ تصاویری که در قالب الفاظ ارائه شده با چیدمان، گزینش و تکرار آواهایی خاص و با به کارگیری عناصر تأثیرگذار بر ریتم کلام چنان آگاهانه مهندسی شده که خود حامل تمام یا بخشی از معنای آیات است. صنایع بدیعی نیز که ارتباط تنگاتنگی با ایقاع و موسیقی آیات دارد، جایگاه والایی را در انتقال مفاهیم این سوره به خود اختصاص داده است. در حقیقت تبیین دانش ساخت­آوایی و کاربرد انواع عناصر آوایی و ارتباط آن با معنا در سوره محمد گواه آن است که نشانه­های آوایی در نظام معنایی قرآن در تصویرگری حال کافران و منافقان و تبیین کیفرشان نقش مهمی دارد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Function of Phonetic Structures of Surah Muhammad in Conveying Textual Meaning

نویسندگان [English]

  • monir zibaei 1
  • Seyed Hossein Seyedi 2
1 Arabic Language and Literature Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Ferdowsi University of Mashad
چکیده [English]

 
Without doubt one of the proofs of the divine and superhuman nature of the Qur'an is its unique phonetic structure, which has represented the Qur'an as a holistic and coherent literary work and has helped in understanding the deep meanings of the Qur'an in a miraculous way. This article seeks to perform a descriptive analysis of the phonetic structures of Surah Muhammad (PBUH) and indicate its implication for the content of this surah revolving around war and jihad against the enemies of Islam. In this regard, attempts were made to answer the following questions:
1. Which phonetic elements play roles in the conveying of the theme of Surah Muhammad and the messages of its ayahs?
2. What is the relationship between the phonetic structures and the meanings in this surah?
3. How the relationship between properties of sounds and letters and the themes of the surah can be explained?
On the one hand, the results show that on the phonetic level, there is harmony between words and meanings: repetition of some sounds and words, using effective elements of music and cadence, have been so consciously selected that in itself conveys all or part of the content of this Surah in a magnificent way. On the other hand, badi' devices used in this surah, which are closely related with the musicality of ayahs, play an important role in illustrating the situation of the unbelievers and the hypocrites, and in the explication of their retribution
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • phonetic structure
  • Surah Muhammad
  • theme of surah
1-       قرآن کریم
2-       راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1383)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن،ج2، تهران: المکتبة المرتضویة.
3-       رجبی، محمود، (1383)، روش تفسیر قرآن، چاپ اول، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
4-       ستوده­نیا، محمد رضا، (1378)، بررسی تطبیقی میان تجوید و آواشناسی، تهران: رایزن.
5-       سید قطب، محمد، (1359)، آفرینش هنری در قرآن، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: بنیاد قرآن.
6-       طاهرخانی، جواد، (1383)، بلاغت و فواصل قرآنی، چاپ اول، بی­جا: جهاد دانشگاهی.
7-       طباطبائی، محمد حسین، (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: انتشارات اسلامی.
8-       نجفی، ابوالحسن، (1378)، مبانی زبان­شناسی، چاپ10، تهران: نیلوفر.
9-       وحیدیان کامیار، تقی، (1378)، در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، چاپ دوم، مشهد: انتشارات محقق.
کتاب­های عربی
10-    ابن عاشور، محمد الطاهر، (1984)، تفسیر التحریر والتنویر، ج26، تونس: الدار التونسیة للنشر.
11-    أنیس، ابراهیم، (بی­تا)، الأصوات اللغویة، مصر: مکتبة نهضة.
12-    بدوی، احمد، (1996)،أسس النقد الادبی عند العرب، القاهرة: دار نهضة.
13-    بشر،کمال، (2000)، علم الأصوات،القاهرة: دارغریب.
14-    بلقاسم، دفة، (2009)، نماذج من‏الاعجاز الصوتی فی‏القرآن الکریم،سبکرة‏الجزایر: جامعة محمد خیضر.
15-    بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمن، (1968)، الاعجاز البیانی للقرآن الکریم، مصر: دار المعارف.
16-    البهنساوی، حسام،(2004)، علم الأصوات،ط1،القاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة.
17-    التحریشی، محمد، (2000)، أدوات النص، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
18-    جمعه،عدنان عبدالکریم، (2008)، اللغة فی الدرس البلاغی،ط1،لندن: دارالسیاب.
19-    الحسناوی،محمد، (1421)، الفاصلة فی القرآن، عمان: دارعمار.
20-    حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، (1363)، تفسیر اثنی عشری، ج12،تهران: میقات.
21-    خطیب قزوینی، محمد بن عبد الرحمن،(1997)، التلخیص فی علوم البلاغه، به کوشش دکتر عبدالحمید هنداوی، قاهره: دارالکتب العلمیه.
22-    داود،سلیمان امانی، (2002)، الاسلوبیة والصوفیة، الطبعة الاولی، عمان ـ اردن: وزارة الثقافة.
23-    الرافعی، مصطفی صادق، (1997)، إعجاز القرآن والبلاغة والنبویة،القاهرة: دارالمنار.
24-    الرمانی، علی بن عیسی، (1968)، النکت فی اعجاز القرآن، ط3، مصر: دارالمعارف.
25-    السامرائی، فاضل صالح، (2000)، معانی‏النحو، الجزءالرابع، الطبعة‏الاولی، عمان ـ الاردن: دار الفکر.
26-    عباس، حسن، (1998)، خصائص‏الحروف‏العربیة ومعانیها، دمشق: منشورات إتحادالکتاب العرب.
27-    عبدالرحمن،مروان محمد سعید، (2006)، دراسة أسلوبیة فی سورة کهف، فلسطین ـ نابلس: جامعة نجاح الوطنیة،کلیة الدراسة العلیا.
28-    مطر، عبد العزیز، (1998)، علم اللغة وفقه اللغة، الدوحة: دارقطر بن الفجاءة.
29-    ناجی،مجید عبدالحمید، (1984)، الأسس النفسیة لأسالیب البلاغة العربیة،ط1، بی­جا: مؤسسات الجامعیة للدراسات والنشر والتوزیع.