روش شناسی مبانی ادبی « ابن عطیه اندلسی » در تفسیر « المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز »

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک

چکیده

نقش اساسی مباحث ادبی در تفسیر قرآن بر همگان عیان است و کاربرد فراوان مباحث ادبی در تفاسیر فریقین در دوره های مختلف تاریخ تفسیر قرآن، نشان از نقش مهم آن در علم تفسیر دارد. تفسیر «المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز» «ابن عطیه اندلسی» از تفاسیر مهم مکتب اجتهادی ـ ادبی معتبر و مؤثر جهان مغرب اسلامی می باشد که مباحث ادبی یکی از منابع اساسی آن است. ذکر معنای دقیق واژگان غریب قرآن و اولویت دادن به آراء لغوی ها درباره اشتقاق آن، استناد به آیات قرآن، استشهاد به شعر کهن عربی، روش ابن عطیه در مباحث صرفی می­باشد. همچنین بیان آراء نحوی دو مکتب «بصره» و «کوفه» و ترجیح آرا نحوی جمهور به­ویژه «سیبویه» و ذکر نظرات اختلافی روش کار مفسر در تبیین مباحث نحوی است. حقیقی دانستن معانی واژگان قرآن و بی نیازی مفسر از اطلاق مجاز به آن، موجب محدود شدن و سطحی بودن مباحث بلاغی در تفسیر وی شده است.
در این پژوهش از روش تحلیلی ـ توصیفی استفاده شده است. این مقاله در صدد است با استقرا و استخراج شواهد و تحلیل آنها، مبانی ادبی تفسیر ابن عطیه را تبیین نماید، تا روش استفاده ابن عطیه از منابع ادبی در تفسیر المحرر الوجیز حاصل شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Methodology of the Literary Foundations of "Ibn Atiyah Andalesi" in commentary "Al-Moharrar al-wajis fi Tafsir al- Qur'an alaziz"

نویسندگان [English]

  • Manouchehr Nasirpour 1
  • Ebrahim Ebrahimi 2
1 Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Arabic Language and Literature Department, Islamic Azad University,Tabriz branch
2 Associate professor and faculty member of Arak University
چکیده [English]

The essential role of literary aspects in the interpretation of the Holy Qur'an is vivid to all, and the extensive use of literary discussions in the interpretations of the Qur'an in various periods of the history of the both Shia and Sunni interpretations of the Holy Qur'an illustrates its important role in exegetic science. The commentary entitled "Al-Muharir al-Wajiz al-Taqsir al-Mut 'aliz" by Ibn Atiyah Andalusia is one of the most important interpretations of the literary-ijtihad school of the Western Islamic world, and one of the main sources of literary debates. His morphological method comprises mentioning the exact meaning of the Qur'anic strange words and prioritizing the voices of literalists about its derivation, references to the Qur'anic ayahs, and the affirmation of the ancient Arabic poetry. Further, the expression of the syntactic views of the two schools of Basra and Kufa and the preference for the syntax of the public, in particular "Sibawayh", and the mention of their differences of opinion, constitute the method of the interpreter's work in explaining syntactic issues. The realization of the meanings of the Qur'anic words and the needlessness of the interpreter from the permissible use of it has made rhetorical issues in his interpretation limited and rudimentary.
This descriptive analytical study seeks to explain the basis of literary interpretation of Ibn Atiyya by inducing and extracting evidence and analyzing them, in order to know about how Ibn Atiyya used literary sources in the commentary of al-Muharar al-Wajis.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'anic Interpretation
  • Ibn Atiyah Andalusi
  • Al-Muharrar al-Wajiz
  • Literary foundations
  1. قرآن مجید، ترجمه مهدی فولادوند.
  2. بابایى، على‏اکبر،(1381ش.)، مکاتب تفسیرى، چاپ 1، ایران - قم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانى دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانى.
  3. بابایى، على‏اکبر، (1391ش.)، بررسی مکاتب و روشهای تفسیری، ایران: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  4. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  5. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، (1392ش.)، الاتقان فی علوم القرآن، مترجم: سید مهدی حائری قزوینی، ایران: تهران، ناشر: امیرکبیر.
  6. عمید زنجانى، عباسعلى، (1367ش.) مبانى و روشهاى تفسیر قرآن، چاپ 1، ، ایران: تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات.
  7. الهاشمی، السید أحمد، (1378ش)، جواهر البلاغه(معانی)، مترجم و شارح: حسن عرفان، قم: نشر بلاغت، چاپ اول.
  8. ابن عباس، عبدالله، (1413ه.ق.)، غریب القرآن فی شعر العرب، محققین: عبد الرحیم محمد و نصرالله احمد، لبنان ـ بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة، چاپ 1.
  9. ابن‏عاشور، محمدطاهر، (1420 ه.ق.)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، 30جلد، مؤسسة التاریخ العربی - لبنان - بیروت، چاپ 1.

10. ابن منظور، محمد بن المکرم، (1414 ه)، لسان العرب، لبنان ـ بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة.

11. ابوحیان، محمد بن یوسف، (1420ه.ق.)، البحر المحیط فى التفسیر، 11جلد، دار الفکر - لبنان - بیروت، چاپ 1.

12. اصفهانی، راغب، (1418هـ/1998م.)، المفردات‏فی غریب القرآن، لبنان: بیروت، دارالمعرفة، الطبعة الاولی.

13. بلاغى، عبدالحجه،(1386 ه.ق.) حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، چاپ 1، ایران - قم، حکمت.

14. بن خاقان، فتح بن محمد، (1284هـ - 1866م.)، قلائد العقیان و محاسن الاعیان، مصر.

15. التفتازانی، سعد الدین، (بلا تاریخ)، مختصر المعانی، ایران: قم، موسسة دار الفکر.

16. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1404ه)، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة، لبنان ـ بیروت، دارالعلم للملایین.

17. الخلیفة سلیمان، إسلام فرح، (2007 م.)، ابن عطیة و منهجه فی تفسیره المحرر الوجیز، مقدم لنیل درجة الماجستیر فی الدراسات الإسلامیة جامعة خارطوم کلیة الدراسات العلیا قسم الدراسات الاسلامیة.

18. رضایی، رمضان، (1381ش.)، تاریخ نحو، ایران: تبریز، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.

19. الزبیدی، ابو بکر، طبقات النحویین و اللغویین، الطبعة الثانیة، الناشر: دار المعارف.

20. زرکلی، خیرالدین،(1989م.)، الاعلام، لبنان: بیروت، انتشارات: دار العلم للملایین.

21. السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، (بلا تاریخ) بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، لبنان: صیدا، الناشر: المکتبة العصریة.

22. عبد الوهاب، عبد الوهاب فاید، (1393ه-/1973م.)، منهج ابن عطیه فی تفسیر القرآن الکریم، لبنان: بیروت، منشورات المکتبة العصریة.

23. فروخ، عمر، (1985م)، تاریخ الادب العربی، الطبعة الثانیة، لبنان: بیروت، دار العلم للملایین.

24. معرفت، محمد هادى، (1379ش.)، تفسیر و مفسران، چاپ 1، ایران: قم، 2جلد، موسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید.

25. الهاشمی، السید أحمد، (1420هـ/1999م.)، جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، ضبط و تدقیق و توثیق د. یوسف الصمیلی، الطبعة الأولی، لبنان: بیروت، المکتبة العصریة للطباعة و النشر.

26. شفیعی، علی، (بهار 1387)، « روش شناسی تفسیر در مغرب اسلامی »، مجله پژوهش و حوزه، شماره 33، صص 145- 181.

27. الصفار، ابتسام مرهون،(حزیران 1968)، المفسّرون و الشّعر، کلیة الآداب دانشگاه بغداد، العدد 11، صص 464 - 490.

28. علی نصیری، (تابستان1388ش.)، « نقش علوم ادبی در فهم و تفسیر آیات »، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، سال اول، شماره 3، صص 51 – 78.

29. کریمی نیا، مرتضی، (زمستان 1384)، « امین خولی و بنیادگذاری مکتب ادبی در تفسیر »، مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال دوم، شماره 6، صص 95 - 110.

30. نقیب زاده، محمد، (آذر 1384)، « منابع ادبی و نقش آنها در تفسیر »، مجله معرفت،  شماره 96، صص 109 تا 118.