نقش استعاره در فرهنگ‌کاوی زبان؛ مطالعۀ موردی استعارۀ «دنیا به مثابه بازار» در قرآن کریم از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی- فرهنگی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان‌شناسی، گروه آموزش زبان و زبان‌شناسی، دانشگاه آیت‏ا... بروجردی، بروجرد، ایران.

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه علوم قرآن و حدیث. دانشگاه آیت ا.. بروجردی، بروجرد، ایران.

چکیده

در سال­های اخیر زبان­شناسی شناختی خاصّه بُعد فرهنگی آن زمینۀ تحقیق و پژوهش در جنبه­های مختلف زبان را فراهم آورده است که از آن میان” استعار­ۀ مفهومی” ابزاری راهگشاست؛ بدین صورت که از میان مفاهیم و ابزارهایی (نظیر "طرح­واره­های شناختی" و "مقوله­های شناختی") که زبان­شناسی شناختی برای تحلیل­های زبانی بدست می­دهد، استعاره­های شناختی ابزاری برای تحلیل هر متن و از آن جمله متون کتاب­های مقدس فراهم می­آورد.  چارچوب نظری پژوهش حاضر الگوی زبان­شناسی فرهنگی مورد نظر شریفیان(2017) است که در آن، استعارۀ مفهومی نوعی ابزار تحلیل فرهنگی محسوب می­شود. زبان و روش قرآن کریم عرفی و فرا عرفی است و بدیهی است که دلالت­های قرآن نیز بدین گونه­اند تا با قسم عرفی آن بتوان مفاهیم مورد نظر را برای عموم مخاطبان تبیین نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ­سازی استعاره­ها و همچنین استفاده عرب از این بلاغت بیانی، خداوند متعال در قرآن کریم جهت تغییر الگوهای ذهنی و رفتاری انسان­ها، نه تنها این صنعت را تخطئه نکرده، بلکه آن را تأیید نموده است. در این پژوهش یکی از استعاره­های مفهومی قرآن کریم یعنی "دنیا بازار است" مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش­های اصلی تحقیق عبارتند از این­که استعارۀ دنیا به مثابه بازار  به چه تعداد و به چه هدفی در قرآن کریم به کاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره­هایی بیشتر است و با استفاده از مبانی زبان­شناسی شناختی- فرهنگی چه تبیین­هایی می­توان برای طرح آن در این کتاب ارائه کرد. روش تحقیق هم تحلیل محتوا (به منظور تخمین و سنجش میزان بسامد وقوع این استعاره در متن قرآن کریم) و هم تحلیل کیفی (به منظور ارائۀ تبیین­های فرهنگی- شناختی در دلایل به کارگیری این استعاره در متن قرآن کریم) است. پیکرۀ تحقیق تمام آیات قرآن است. آیات حاوی عناصر واژگانی مربوط به بازار و کسب و کار استخراج شده­اند و بسامد وقوع این استعاره در هریک از این سوره­ها تعیین شده است. نتایج نشان می­دهد که 2/2 درصد آیات قرآن حاوی چنین استعارۀ مفهومی هستند. همچنین یافته­ها نشان می­دهند که تعداد این استعاره­ها در سوره­های مدنی بیشتر از سوره­های مکّی است، چراکه با توجه به نقش و اهمیت بازار و تجارت در زندگی و حیات اعراب در صدر اسلام و نیز به طور کلی با توجه به اهمیت آن در تأمین نیازهای فیزیولوژیک انسان عامل تحولات تاریخی- اجتماعی در یک سرزمین را می­توان به مثابه متغیری مستقل لحاظ کرد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Function of Metaphor in Cultural Investigation of the Language: The Case Study of “the World as a Market” in the Qur’an from the Perspective of Cognitive-Cultural Linguistics

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Mehrabi 1
  • Ayyoub Amraei 2
1 . Corresponding Author: Assistant Professor of Linguistics, Department of Language Teaching and Linguistics, Ayatollah Borujerdi University; Email: m.mehrabi@abru.ac.ir
2 Assistant Professor of Qur’anic Sciences and Hadith, Department of Qur’anic Sciences and Hadith, Ayatollah Borujerdi University; Email: a.amraei@abru.ac.ir
چکیده [English]

In recent years, cognitive linguistics and particularly its cultural dimension as a research-provoking theory related to different aspects of language, has attracted the attention of more scholars. Among the concepts presented in this theory, conceptual metaphors can be considered useful means for analyzing all kinds of texts, especially sacred texts. Sharifian (2017) used conceptual metaphors as an analytical tool to provide cultural explanations for linguistic phenomena. The present research used Shairifan's cultural linguistics model as its theoretical framework to analyze Qur’anic ayahs containing "the world as a market" metaphor. The language and method of the Holy Qur’an is based on mores and meta-mores. Naturally, Qur’anic implications share this feature so that the intended concepts can be explained to the Qur’an's audience. Considering the culture-building role of metaphor as well as its use in Arabic as a rhetorical device, the almighty God has not only proscribed using it but has confirmed its usage as it can change the mental and behavioral patterns of humans. The main questions of this study concerns the frequency and the causes of using the metaphor of life as a market, identifying the surahs where it has been used more frequently and how the cognitive cultural linguistics can explain this application. Content analysis and qualitative analysis (to respectively estimate and evaluate the frequency of the use of this metaphor and to present cultural-cognitive indications of the reasons for using it in the text of theHoly Qur’an) were used as research methods. The research corpus consisted of all Qur’anic ayahs. The ayahs containing lexical items having to do with market and trade and their frequency were identified. The results show that this conceptual metaphor is used in 2.2 percent of all ayahs. Furthermore, this metaphor appears much more frequently in Medinan surahs than in Meccan ones because given the role and importance of market and trade in the life of early Islam Arabs and in general due to their significance in supplying humans' physiological needs, historical-social developments in a country can be regarded as an independent variable.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • theHoly Qur’an
  • conceptual metaphor
  • culture-building
  • the world
  • market
  • linguistics

مراجع

  1. قرآن کریم  ترجمه فولادوند
  2. ابن شعبه حرانی. (1404). حسن بن علی، تحف العقول، مصحح: علی اکبر غفاری، ناشر: جامعه مدرسین، قم.
  3. ابوذکریا یحیی بن زیاد کوفی. (1980). معانی القرآن. بیروت: عالم الکتب.
  4. آذرنوش، آذرتاش. (1377). تاریخ زبان و فرهنگ عربی. تهران: اتشارات سمت.
  5. آربری، آ. ج. و همکاران (1390). تاریخ اسلام؛ پژوهش دانشگاه کمبریج. ترجمۀ احمد آرام. تهران: نشر امیرکبیر.
  6. ارسطو .(1353). فن شعر. ترجمۀ عبدالحسین زرین­کوب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  7. ارسطو .(1393). فن خطابه. ترجمۀ پرخیده ملکی. تهران: نشر اقبال. 
  8. استاک­ول، پیتر. (1394). بوطیقای شناختی. ترجمۀ محمدرضا گلشنی. تهران: نشر علمی.
  9. افراشی، آزیتا. (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطتاعات فرهنگی.

10. باهنر، محمدجواد و علی‏اکبر هاشمی‏رفسنجانی.(1364). جهان در عصر بعثت. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.

11. پورابراهیم، شیرین(1388). بررسی زبان‏شناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریة معاصر (نظریۀ شناختی).پایان­نامه دکتری. تهران: دانشگاه تربیت مدرّس.

12. جرجانی، عبدالقادر. (1374). اسرار البلاغه. ترجمۀ جلیل تجلیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

13. جوادی آملی، عبدالله. (1387). شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، چاپ ششم، قم، نشر اسراء.

14. حجازی، بهجت السادات. (1395). استعارۀ مفهومی سورۀ نور در قرآن.  مجله فنون ادبی دانشگاه اصفهان. دورۀ 8. ش. 3.

15. حسینی، مطهره و علیرضا قائمی­نیا. (1396). استعاره مفهومی رحمت الهی در قرآن کریم. فصلنامه ذهن. دوره 18. ش 69. صص 52-27.

16. دورانتی، الساندرو. (1395). انسان­شناسی زبان­شناختی. ترجمۀ رضا مقدم­کیا. تهران: نشر نی.

17. راسخ مهند، محمد. (1389). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی. تهران: انتشارات سمت.

18. روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی. (1395). مقدمه­ای بر معنی­شناسی شناختی. تهران: نشر علم.

19. سالم، عبدالعزیز. (1380).  تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدری نیا، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

20. سعیدی روشن، محمد باقر. (1383). تحلیل زبان قرآن و روش­شناسی فهم آن. چاپ اول، تهران:انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

21. شریفیان، فرزاد. (1399). زبان­شناسی فرهنگی؛ مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان. ترجمۀ معصومه مهرابی. بروجرد: انتشارات دانشگاه آیت ا.. بروجردی.

22. صباحی گراغانی، حمید و همکاران. (1395). بررسی استعارۀ مفهومی در سورۀ بقره. نشریۀ نثر پژوهی ادب فارسی. ش. 39.

23. صفوی، کورش. (1396). استعاره. تهران: نشر علمی.

24. طباطبایى، محمدحسین.(1374 ) ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: موسوى، محمد باقر،چاپ پنجم، ناشر: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، قم،

25. قائمی نیا، علیرضا. (1388). نقش استعاره های مفهومی در تفکر دینی، قبسات، شماره پنجم، زمستان .

26. قائمی­نیا، علیرضا. (1390). معنا­شناسی شناختی قرآن، تهران:انتشارات سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

27. کوچش، زولتان. (1395). زبان، ذهن و فرهنگ؛ مقدمه­ای مفید و کاربردی. ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: نشر آگاه.

28. کوچسِس، زولتان. ( 1394). استعاره در فرهنگ. ترجمۀ نیکتا انتظام. تهران: نشر سیاهرود.

29. لوبون، گوستاو. (1372).تمدن اسلام و عرب. ترجمه سید هاشم حسینی، تهران: نشر اسلامیه.

30. لوبون، گوستاو. (1394). تمدّن اسلام و عرب. ترجمۀ محمد تقی فخر داعی گیلانی. تهران: نشر جاویدان.

31. لیکاف، جورج و مارک جانسون. (1395). فلسفۀ جسمانی؛ ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشۀ غرب جلد 1 و 2. ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. تهران: نشر آگاه.معرفت، محمد هادى. (1376).  زبان قرآن.اندیشه حوزه، شماره 2 و 3، دوره سوم.

32. نیلی­پور، رضا. (1394). زبان­شناسی شناختی؛ دومین انقلاب معرفت­شناختی در زبان­شناسی. تهران: نشر هرمس.

33. هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو. (1388). استعاره­های مفهومی در قرآن از منظر زبان­شناسی شناختی. پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم. ش. 3.

34.Jakel, O. (2002). The Invariance Hypothesis Revisited: the cognitive theory of metaphor applied to religious texts. Retrieved from http: //www.metaphorik.de.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار