تحلیل و بررسی سوره مبارکه «ق» با تکیه بر مفاهیم آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران، پردیس دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه زبان و ادبیات عربی.

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران .پردیس دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه زبان و ادبیات عربی.

چکیده

آشنایی‌زدایی، شیوه‌های بیانی متفاوت از زبان معمول با هدف تشخّص، برجسته‌سازی و زیبایی‌آفرینی در متن ادبی است. از آنجا که قرآن کریم به عنوان معجزة الهی، سرشار از ظرافت‌های ادبی، زبانی و معنایی است، پرداختن به زوایای ظاهر و پنهان آن، همواره یک ضرورت محسوب می‌شود. نوشتار حاضر می‌کوشد تا با بررسی سورة «ق» از منظر آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی، نمونه‌هایی از هنجارگریزی و قاعده‌افزایی در این سوره را به شیوة توصیفی-تحلیلی ارائه دهد و از این طریق، ضمن آن که بخشی از زیبایی‌ها و اعجاز ادبی قرآن کریم را به تصویر می‌کشد، تأثیر شگرف چنین نگرشی در کلام وحی را در نزدیک شدن به معنای مقصود و کسب التذاذ بیشتر از هم‌نشینی با این آیات نورانی بیان کند. حاصل پژوهش، بیانگر آن است که بهره‌گیری از تکنیک‌های قاعده‌کاهی، نظیر حذف، تقدیم و تأخیر، التفات، استعاره، کنایه و ... در این سوره در راستای آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی مضامین سوره برای تأثیرگذاری بیشتر و عمیق‌تر بر مخاطبین بوده است. به کارگیری اصول قاعده‌افزایی نیز با تکرار و توازن در سه سطح آوایی، واژگانی و نحوی آیات با فضای کلّی سوره، اعم از هشدار و تهدید منکران معاد و اثبات مسألۀ حشر و رد استبعاد آن از سوی معاندان، متناسب و هم‌سو است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Holy Surah Qāf Focusing on Defamiliarization and Foregrounding

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Mashayekhi 1
  • Ozra Talebian Darzi 2
1 . Corresponding Author: Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran; Email: Mashayekhih2@umz.ac.ir
2 . MA in Arabic Language and Literature, University of Mazandaran; Email: atalebian58@gmail.com
چکیده [English]

 
 
De-familiarization involves ways of presenting ideas that vary from the normal language in order to make distinction, foreground and create beauty in a literary text. Because the Holy Qur’an, as a divine miracle, is full of literary, linguistic and semantic subtleties, studying its different visible and invisible aspects deems necessary. Therefore, the present article tries to provide examples of deviation and parallelism in the ayahs of Surah Qāf using a descriptive-analytical method and by analyzing the ayahs from the perspective of familiarization and foregrounding as a result of which it also aims to explain the tremendous impact of such an attitude on the word of God through coming close to the ayahs' intended meanings and gaining more pleasure in associating with these luminous ayahs, while portraying a part of the beauties and the literary miracle of the Holy Qur’an. The findings suggest that in this surah, the use of deviation techniques such as omission, precedence and delay, iltifāt, metaphor, allusion, etc. to familiarize and foreground the tenors of this surah have meant to exert a greater and more profound influence on the audience. Employing the principles of parallelism that uses repetition and harmony at three phonetic, lexical, and syntactic levels of the ayahs also is in line and proportionate with the general context of this surah, namely alerting and threatening the deniers of the resurrection and proving the question of resurrection and denying its exclusion by the disobedient
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the Holy Qur’an
  • Surah Qāf
  • defamiliarization
  • foregrounding
  1. قرآن کریم، ترجمة حسین انصاریان،1391 )( قم: انتشارات نشتا.
  2. احمدی، بابک، (1385 )، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
  3. البرزی، پرویز، (1386)، مبانی زبان‌شناسی متن، تهران، امیرکبیر.
  4. انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامه ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  5. سید قطب، ابراهیم حسین الشاذلی، (1389)، تصویرسازی هنری در قرآن، (ترجمة زاهد ویسی)، سنندج: آداس.
  6. شایگان‌فر، حمیدرضا، (1380)، نقد ادبی، تهران: انتشارات دستان.
  7. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن.
  8. شمیسا، سیروس، (1381)، نقد ادبی، تهران: انتشارات فردوس.
  9. صفوی، کوروش، (1390)، از زبان شناسی به ادبیات، تهران: شرکت انتشارات سورة مهر.

10. قرشی، سیّدعلی‌اکبر، (1377)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

11. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

12. میرصادقی، جمال، (1387)، راهنمای داستان‌نویسی، تهران: انتشارات سخن.

13. ابن عاشور، محمّد بن طاهر، (بی‌تا)التحریر و التنویر، تونس: دار سحنون للنشر و التوزیع.

14. انیس، ابراهیم، (بی‌تا) الاصوات اللغویة، قاهرة: نهضة مصر.

15. تفتازانی، سعدالدّین، (1377)، شرح مختصر المعانی، قم: دارالحکمه.

16. جرجانی، عبدالقاهر، (بی تا)دلائل الاعجاز، بیروت: دار الکتب العلمیه.

17. حسن، عبّاس، (1998)، خصائص الحروف العربیه و معانیها، سوریا، اتحاد الکتب العرب.

18. الحسینی، السیّد جعفر السیّدباقر، (1386)، اسالیب المعانی فی القرآن، قم: بوستان کتاب.

19. خطیب قزوینی، محمّد بن عبد الرّحمن،( بی تا) (محقّق: ابراهیم شمس‌الدّین)، الایضاح فی علوم البلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.

20. درویش، محی‌الدّین، (1415)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، سوریه: دارالارشاد.

21. دسوقی، محمّد، (بی‌تا) حاشیة الدسوقی علی مختصر المعانی، بیروت: المکتبه العصریه.

22. زرکشی، بدر‌الدّین محمّد بن عبدالله، (1421)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالفکر.

23. زمخشری، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.

24. سامرایی، فاضل، (1420)، معانی النحو، عمان: انتشارات دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

25. سبکی، علی بن عبد الکافی،( بی‌تا) عروس الافراح فی شرح المفتاح، بیروت: المکتبه العصریه.

26. سکاکی، یوسف ابن ابی‌بکر، (بی‌تا)مفتاح العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

27. سیوطی، جلال‌الدّین عبدالرّحمن بن ابی‏بکر، (1429)، الاتقان فی علوم‏القرآن، قم: منشورات ذوی القربی.

28. صافی، محمود، (1418)، الجدول فی اعراب القرآن، دمشق: دار الرشید مؤسّسه الیمان.

29. طباطبایی، محمّدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.

30. طبرسی، فضل بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

31. عبدالطلب، محمّد، (1993)، البلاغه و الاسلوبیه، لبنان: الشرکه المصریه العالمیه.

32. عکبری، ابو البقاء عبد الله، (بی تا)التبیان فی اعراب القرآن، عمان: ریاض.

33. فراء، ابو زکریاء یحیی بن زیاد، (بی‌تا) معانی القرآن، مصر: دارالمصریه للتّالیف و الترجمه.

34. فوال عکاوی، إنعام، (1417)، المعجم المفصل فی علوم البلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیّه.

35. ویس، احمد محمّد، (2002)، الانزیاح فی التراث النقدی و البلاغی، سوریا، اتحاد الکتب العرب.

36. هاشمی، احمد، (1381)، جواهر البلاغه، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیّة قم.

مجلات

37. اکبری گندمانی، مهرداد، (1397)، «همپایگی و بازی مقید در شعر (تنها صداست که می‌ماند)»، دو فصلنامه روایت‌شناسی، دورة 2، شمارة 3، صص 1-20

38. خائفی، عبّاس، محسن نورپیشه، (1383)، «آشنایی‌زدایی در اشعار یدالله رویایی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شمارة 5، صص55-74

39. رضایی، رضا، محمّد شیخ، (1394)، «بلاغت اسلوب تکرار در مضامین طنز محمّدمهدی جواهری»، مجلّة زبان و ادبیّات عربی، دورة 7، شمارة 12، صص 101-126

40. سنگری، محمّدرضا، (1383)، «هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر2»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورة 1، ش 16، صص 42-45

41. سیّدی، سیّدحسین و فرحناز شاهوردی، (1392)، «درآمدی بر زیبایی‌شناسی تکرار حروف در نظم‌آهنگ درونی آیات قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، دورة 19، شمارة 73، صص 38-51

42. -شهبازی، محمود و اصغر شهبازی، (1392)، «کارکردهای شناختی ایجاز حذف در قرآن کریم»، کاوشی در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن کریم، دورة 3، شمارة 1، 55-68

43. شیری، علی‌اکبر، (1380)، «نقش آشنایی‌زدایی در آفرینش زبان ادبی»، مجلّة ادبیّات و زبان‌ها، ش59، صص 8-17

44. علی‌زاده، علی، (1382)، «توازی یا تکرار پنهان و نقش آن در خلق آثار ادبی»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و عوم انسانی مشهد، دورة 36، شمارة 142، صص 193-209

45. مشایخی، حمیدرضا، زینب خدادی، (1391)، «بررسی هنجارگریزی در بخشی از اشعار نزار قبانی»، دو فصلنامة نقد ادب معاصر عربی، سال دوم، شمارة 2، صص 50-78

46 یاری اصطهباناتی، علی‌اصغر، حمیده کامکار مقدم، (1396)، «بررسی سبک شناسی نحوی در سورة انسان»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال ششم، دورة 6، شمارة 2، صص 119-138

 

 

  1. قرآن کریم، ترجمة حسین انصاریان،1391 )( قم: انتشارات نشتا.
  2. احمدی، بابک، (1385 )، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
  3. البرزی، پرویز، (1386)، مبانی زبان‌شناسی متن، تهران، امیرکبیر.
  4. انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامه ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  5. سید قطب، ابراهیم حسین الشاذلی، (1389)، تصویرسازی هنری در قرآن، (ترجمة زاهد ویسی)، سنندج: آداس.
  6. شایگان‌فر، حمیدرضا، (1380)، نقد ادبی، تهران: انتشارات دستان.
  7. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن.
  8. شمیسا، سیروس، (1381)، نقد ادبی، تهران: انتشارات فردوس.
  9. صفوی، کوروش، (1390)، از زبان شناسی به ادبیات، تهران: شرکت انتشارات سورة مهر.

10. قرشی، سیّدعلی‌اکبر، (1377)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

11. مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

12. میرصادقی، جمال، (1387)، راهنمای داستان‌نویسی، تهران: انتشارات سخن.

عربی

13. ابن عاشور، محمّد بن طاهر، (بی‌تا)التحریر و التنویر، تونس: دار سحنون للنشر و التوزیع.

14. انیس، ابراهیم، (بی‌تا) الاصوات اللغویة، قاهرة: نهضة مصر.

15. تفتازانی، سعدالدّین، (1377)، شرح مختصر المعانی، قم: دارالحکمه.

16. جرجانی، عبدالقاهر، (بی تا)دلائل الاعجاز، بیروت: دار الکتب العلمیه.

17. حسن، عبّاس، (1998)، خصائص الحروف العربیه و معانیها، سوریا، اتحاد الکتب العرب.

18. الحسینی، السیّد جعفر السیّدباقر، (1386)، اسالیب المعانی فی القرآن، قم: بوستان کتاب.

19. خطیب قزوینی، محمّد بن عبد الرّحمن،( بی تا) (محقّق: ابراهیم شمس‌الدّین)، الایضاح فی علوم البلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیه.

20. درویش، محی‌الدّین، (1415)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، سوریه: دارالارشاد.

21. دسوقی، محمّد، (بی‌تا) حاشیة الدسوقی علی مختصر المعانی، بیروت: المکتبه العصریه.

22. زرکشی، بدر‌الدّین محمّد بن عبدالله، (1421)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالفکر.

23. زمخشری، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.

24. سامرایی، فاضل، (1420)، معانی النحو، عمان: انتشارات دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

25. سبکی، علی بن عبد الکافی،( بی‌تا) عروس الافراح فی شرح المفتاح، بیروت: المکتبه العصریه.

26. سکاکی، یوسف ابن ابی‌بکر، (بی‌تا)مفتاح العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

27. سیوطی، جلال‌الدّین عبدالرّحمن بن ابی‏بکر، (1429)، الاتقان فی علوم‏القرآن، قم: منشورات ذوی القربی.

28. صافی، محمود، (1418)، الجدول فی اعراب القرآن، دمشق: دار الرشید مؤسّسه الیمان.

29. طباطبایی، محمّدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.

30. طبرسی، فضل بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

31. عبدالطلب، محمّد، (1993)، البلاغه و الاسلوبیه، لبنان: الشرکه المصریه العالمیه.

32. عکبری، ابو البقاء عبد الله، (بی تا)التبیان فی اعراب القرآن، عمان: ریاض.

33. فراء، ابو زکریاء یحیی بن زیاد، (بی‌تا) معانی القرآن، مصر: دارالمصریه للتّالیف و الترجمه.

34. فوال عکاوی، إنعام، (1417)، المعجم المفصل فی علوم البلاغه، بیروت: دارالکتب العلمیّه.

35. ویس، احمد محمّد، (2002)، الانزیاح فی التراث النقدی و البلاغی، سوریا، اتحاد الکتب العرب.

36. هاشمی، احمد، (1381)، جواهر البلاغه، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیّة قم.

37. اکبری گندمانی، مهرداد، (1397)، «همپایگی و بازی مقید در شعر (تنها صداست که می‌ماند)»، دو فصلنامه روایت‌شناسی، دورة 2، شمارة 3، صص 1-20

38. خائفی، عبّاس، محسن نورپیشه، (1383)، «آشنایی‌زدایی در اشعار یدالله رویایی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شمارة 5، صص55-74

39. رضایی، رضا، محمّد شیخ، (1394)، «بلاغت اسلوب تکرار در مضامین طنز محمّدمهدی جواهری»، مجلّة زبان و ادبیّات عربی، دورة 7، شمارة 12، صص 101-126

40. سنگری، محمّدرضا، (1383)، «هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر2»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورة 1، ش 16، صص 42-45

41. سیّدی، سیّدحسین و فرحناز شاهوردی، (1392)، «درآمدی بر زیبایی‌شناسی تکرار حروف در نظم‌آهنگ درونی آیات قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، دورة 19، شمارة 73، صص 38-51

42. -شهبازی، محمود و اصغر شهبازی، (1392)، «کارکردهای شناختی ایجاز حذف در قرآن کریم»، کاوشی در پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن کریم، دورة 3، شمارة 1، 55-68

43. شیری، علی‌اکبر، (1380)، «نقش آشنایی‌زدایی در آفرینش زبان ادبی»، مجلّة ادبیّات و زبان‌ها، ش59، صص 8-17

44. علی‌زاده، علی، (1382)، «توازی یا تکرار پنهان و نقش آن در خلق آثار ادبی»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و عوم انسانی مشهد، دورة 36، شمارة 142، صص 193-209

45. مشایخی، حمیدرضا، زینب خدادی، (1391)، «بررسی هنجارگریزی در بخشی از اشعار نزار قبانی»، دو فصلنامة نقد ادب معاصر عربی، سال دوم، شمارة 2، صص 50-78

46 یاری اصطهباناتی، علی‌اصغر، حمیده کامکار مقدم، (1396)، «بررسی سبک شناسی نحوی در سورة انسان»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال ششم، دورة 6، شمارة 2، صص 119-138