بازتفسیر انسجامی «فیهنّ» در سوره الرحمن با شنـاخت شگـرد ادبـی تجـریـد و استخـدام

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 عضو هیئت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

در سورة الرحمن، دو آیة «فِیهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ»(الرحمن/56) و «فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ»(الرحمن/70) نسبت به سیاق پیشین خود، دچار تغییر ناگهانی در ضمیر، از مثنی به جمع شده که چرایی این دگرگونی ضمیر، مفسران را دچار چالش ساخته و پاسخ‌های گوناگون و ناسازگاری به این مسئله داده شده است. این پژوهش پس از ارزیابی دیدگاه‎های مفسران و بررسی کاستی‌ها و سستی‌های ادبی نظرهای ایشان، در پی پاسخ بدین پرسش چالشی می‌رود که انگیزة این هنجارگریزی متن چیست و پیوستگی این بخش متن با واژه‌های پیش از آن، با درنگ در گفتمان قرآنی چگونه قابل تبیین است؟ این جستار با بازکاوی دو آرایه بدیعی استخدام با «ضمیر» و تجرید با حرف «فی»، و یافتن نمونه‎های نغز و برجسته از این دو آرایه در قرآن، در پاسخی تازه نشان می‌دهد هم‌جواری و درهم‌تنیدگی این دو آرایة معنوی، افزون بر زیبا‌سازی متن، آن را چندمعنا ساخته و انسجامی لایه‌ای به آن بخشیده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Cohesive Re-interpretation of Fihinna in Surah Ar-Raḥmān, Recognizing the Literary Devices of Tājrid and Istikhdām

نویسندگان [English]

  • Abbas Rahimlou 1
  • Seyyed Mahmoud Tayyeb Hosseini 2
1 Corresponding Author: MA Graduate, Research Institute of Hawzeh and University; Email: abbasrahimloo@gmail.com
2 Faculty Member, Department of Qur'anic Studies, Research Institute of Hawzeh and University; Email: tayebh@rihu.ac.ir
چکیده [English]

In ayahs 56 and 70 of Surah Ar-Rahmān, by contrast to the previous context, pronouns have undergone sudden changes from dual to plural. These changes of pronouns have challenged exegetes and have raised various and inconsistent answers to this question. The present research, after evaluating commentators' views and examining the literary shortcomings and weaknesses of their views, seeks to answer this challenging question of the motive of this anomaly of the text and how the connection of this part of the text with the previous words can be explained by contemplating on Qur’anic discourse. This article, by reconsidering two literary figures of speech, Istikhdām with "pronoun" and Tājrid with the word "fi", and presenting excellent examples of these two literary devices from the Qur’an, provides a novel answer to the above-mentioned questions, which shows the proximity and entanglement of these rhetorical figures, in addition to beautifying the text, has made it polysemous and has given it layered coherence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhetorical embellishment (badīʿ)
  • tājrid
  • istikhdām
  • polysemy
  • antecedent

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ‏‫آزاد بلگرامی، میرغلامعلی. (۱۳۸۲). غزالان الهند. مصحح: سیروس شمیسا. تهران: صدای معاصر.
  3. ‏‫ابن اثیر، نصرالله‏بن محمد. (۱۴۲۰). المثل‏السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. بیروت: المکتبة العصریة.
  4. ‏‫ابن جنی، عثمان. (۱۴۲۰). المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات و الإیضاح عنها. قاهره: المجلس الأعلى.
  5. ‏‫‫-------- (۲۰۰۸). الخصائص. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  6. ‏‫ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی. (۲۰۰۱). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
  7. ‏‫ابن حجه، تقی الدین بن علی. (۱۴۲۵). خزانة الأدب و غایة الأرب. بیروت: دار صادر.
  8. ‏‫ابن درید، محمد بن حسن. (۱۹۸۸). جمهرة اللغة. بیروت: دار العلم للملایین.
  9. ‏‫ابن سیده، علی بن اسماعیل. (۲۰۰۰). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیة.

10. ‏‫ابن عاشور، محمدطاهر. (۱۴۲۰). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

11. ‏‫ابن عبدالسلام، عبدالعزیز. (۱۴۲۹). تفسیر العز بن عبدالسلام. بیروت: دار الکتب العلمیة.

12. ‏‫ابن عصفور. (۱۴۱۹). شرح جمل الزجاجی. بیروت: دار الکتب العلمیة.

13. ‏‫ابن عطیه، عبدالحق‏بن غالب.(۲۰۰۱). المحررالوجیز فی تفسیرالکتاب‏العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیة.

14. ‏‫ابن فارس، احمد. (۱۴۰۴). معجم مقاییس اللغه‏. قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.

15. ‏‫ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (۱۴۱۹). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.

16. ‏‫ابن مالک، محمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح فی المعانی و البیان و البدیع. قاهره: مکتبة الآداب.

17. ‏‫ابن منظور، محمد. (۱۴۱۴). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.

18. ‏‫ابن یعقوب مغربى، احمد. (۱۴۲۴). مواهب‏الفتاح فی شرح تلخیص‏المفتاح. بیروت: دارالکتب العلمی.

19. ‏‫ابوالسعود، محمد. (۱۹۸۳). ارشادالعقل‏السلیم الى مزایا القرآن‏الکریم‏. بیروت: دار إحیاء‏التراث العربی‏.

20. ‏‫ابوحیان، محمد. (۱۴۲۰). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دار الفکر.

21. ‏‫ازهری، محمد. (۲۰۰۱). تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

22. ‏‫الباوردی، محمد. (۲۰۰۹). الحور العین. ‪http://www.ahl-alquran.com/

23. ‏‫المکی، محمد بن احمد. (۱۴۲۷). الزیادة والإحسان فی علوم القرآن. امارات: جامعة الشارقه.

24. ‏‫ایجی، محمد بن عبد الرحمن. (۲۰۰۴). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.

25. ‏‫آلوسی، محمود بن عبدالله. (۱۴۱۵). روح المعانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.

26. ‏‫بقاعی، ابراهیم بن عمر. (۱۴۲۷). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور. بیروت: دار الکتب العلمیة.

27. ‏‫تفتازانی، مسعود بن عمر. (۱۳۷۶). مختصر المعانی. قم: دار الفکر.

28. ‏‫ثعالبی، عبدالرحمن. (۱۹۹۷). الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

29. ‏‫جرجانی، عبد القادر. (۱۴۳۰). درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم. اردن: دار الفکر.

30. ‏‫جرجانی، عبد القاهر. (۱۴۲۲). أسرار البلاغة فی علم البیان. بیروت: دار الکتب العلمیة.

31. ‏‫حلبی، محمود. (۱۲۰۸). حسن التوسل إلى صناعة الترسل. مصر: الوهبیة.

32. ‏‫خازن، علی بن محمد. (۱۴۱۵). لباب التأویل فی معانی التنزیل. بیروت: دار الکتب العلمیة.

33. ‏‫خطیب‌شربینی، محمد. (۱۴۲۵). السراج المنیر. بیروت: دار الکتب العلمیة.

34. ‏‫خطیب‌قزوینى، محمد. (۲۰۱۰). الإیضاح فی علوم البلاغة. بیروت: دار الکتب العلمیة.

35. ‏‫خفاجی، احمد بن محمد. (۱۲۸۴). طراز المجالس. بی جا: المطبعة الوهبیة.

36. ‏-------- (۱۴۱۷). عنایة القاضی و کفایة الراضی‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.

37. دادبه، اصغر. (بی‌تا). تجرید. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 14، ص 576-579. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

38. ‏‫دینوری، عبدالله بن محمد. (۱۴۲۴). الواضح فی تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار الکتب العلمیة.

39. ‏‫راغب اصفهانى‏، حسین بن محمد. (۱۴۱۲). مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت: دار الشامیة.

40. ‏‫رحیملو، عباس؛ طیب‌حسینی، سیدمحمود؛ و فتحی، علی. (۱۳۹۸). فرآیندشناسی شگرد ادبی «تهکم» و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن. مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی، 3(4)، 71-93.

41. ‏‫زرکشی، محمد بن بهادر. (۱۴۱۰). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دار المعرفة.

42. ‏‫زمخشری، محمود. (۱۳۹۹). أساس البلاغة. بیروت: دار صادر.

43. ‏‫-------- (۱۴۰۷). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.

44. ‏‫سبکی، علی‏بن عبدالکافی. (۱۴۲۳). عروس‏الأفراح فی شرح تلخیص‏المفتاح. بیروت: المکتبة العصریة.

45. ‏‫سمرقندی، نصر بن محمد. (۱۴۱۶). تفسیر السمرقندی. بیروت: دار الفکر.

46. ‏‫سمین، جمال. (۱۴۱۴). الدّر المصون فی علوم الکتاب المکنون. بیروت: دار الکتب العلمیة.

47. ‏‫سیالکوتی، عبدالحکیم. (۱۳۶۲). حاشیة السیالکوتی علی کتاب المطول. قم: منشورات الرضی.

48. ‏‫سیوطی، عبد الرحمن. (۱۴۳۱). همع الهوامع. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

49. ‏‫‏‫--------. (بی‌تا). معترک الأقران فی إعجاز القرآن. بیروت: دار الفکر العربی.

50. ‏‫شریف‌رضى، محمد بن حسین. (۱۴۱۴). نهج البلاغة (للصبحی صالح). قم: هجرت.

51. ‏‫شمیسا، سیروس. (۱۳۹۳). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا.

52. ‏‫شیخ زاده، محمد. (۱۴۱۹). حاشیه شیخ زاده على تفسیر البیضاوى‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.

53. ‏‫صاوی، احمد بن محمد. (۲۰۰۶). حاشیة الصاوی علی تفسیر الجلالین. بیروت: دار الکتب العلمیة.

54. ‏‫صبان، محمد بن علی. (۱۴۲۵). حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی. بیروت: المکتبة العصریة.

55. ‏‫صدیق‏حسن‏خان‏، محمدصدیق. (۱۴۲۰). فتح البیان فى مقاصد القرآن‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.

56. ‏‫طباطبایی، محمدحسین. (۱۳۹۳). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

57. ‏‫طبرانی، سلیمان بن احمد. (۲۰۰۸). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم. اردن: دار الکتاب الثقافی‏.

58. ‏‫طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۰۸). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.

59. ‏‫طبری، محمد بن جریر. (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.

60. ‏‫طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

61. ‏‫طیبی، حسین بن عبدالله. (۲۰۱۳). فتوح الغیب فی الکشف عن قناع الریب. إمارات: جائزة دبی الدولیة للقرآن الکریم.

62. ‏‫فخررازی، محمد بن عمر. (۱۴۲۰). التفسیر الکبیر. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

63. ‏‫فراء، یحیى بن زیاد. (۱۹۸۰). معانى القرآن. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

64. ‏‫فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۰۹). العین. قم: مؤسسة دار الهجرة.

65. ‏‫فشارکی، محمد. (۱۳۹۲). نقد بدیع. تهران: سمت.

66. ‏‫فیض‌کاشانی. (۱۴۱۵). تفسیر الصافی. تهران: مکتبة الصدر.

67. ‏‫فیود، بسیونی عبدالفتاح. (۱۹۹۸). علم البدیع. قاهره: موسسة المختار.

68. قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.

69. ‏‫قمی، علی بن ابراهیم. (۱۴۰۴). تفسیر القمی. قم: دار الکتب.

70. ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷). الکافی. مصحح: علی‌اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة.

71. ماتریدی، محمدبن‏محمد (1426). تأویلات أهل‏السنة. محقق: باسلوم، مجدى‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.

72. ‏‫ماوردی. (بی‌تا). النکت و العیون. بیروت: دار الکتب العلمیة.

73. ‏‫مرتضایی، جواد. (۱۳۹۴). بدیع از بلاغت. تهران: زوار.

74. ‏‫مرتضی زبیدی، محمد بن محمد. (۱۴۱۴). تاج العروس‏. بیروت: دار الفکر.

75. ‏‫مصطفوی، حسن. (۱۴۳۰). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.

76. ‏‫مکارم‌شیرازی، ناصر. (۱۳۸۰). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.

77. ‏‫مکی بن حموش. (۲۰۰۸). الهدایة إلی بلوغ النهایة. امارات: جامعة الشارقه.

78. ‏‫میدانی، عبدالرحمن حسن. (۱۳۶۱). معارج التفکر و دقائق التدبر. دمشق: دار القلم.

79. ‏‫نظام‏الأعرج، حسن‏بن محمد (۱۴۱۶). تفسیر غرائب‏القرآن و رغائب‏الفرقان‏. بیروت: دارالکتب العلمیة.

80. ‏‫وحیدیان کامیار، تقی. (۱۳۹۳). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: سمت.

Brun, J. (1985). Dictionarium Syriaco-Latinum. Beryti Phoeniciorum.81

Geeraerts, Dirk. (2010). Theories of Lexical Semantics. New York: Oxford University Press.82

83.Lakoff, George; & Johnsen, Mark. (2003). Metaphors we live by. The University of Chicago press.

84.Leslau, Wolf. (1987). Comparative Dictionary of Geez Classical Ethiopic: Geez-english (Bilingual edition). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.

85.Luxenberg, Christoph. (2007). The Syro-Aramaic Reading of the Koran: A Contribution to the Decoding of the Language of the Koran (1st edition). Berlin: Prometheus Books.

86.Lyons, John. (2005). LINGUISTIC SEMANTICS An Introduction. New York: Cambridge University Press.

87.Palmer, F.R. (1976). Semantics A New Outline. London ; New York: Cambridge University Press..

Zammit, Martin (2002), A Comparative Lexical Study of Qur'anic Arabic, Leiden: Brill.88. 

89. Payne Smith, R., 1818-1895, Thesaurus syriacus, Oxonii, e typographeo Clarendoniano, 2 Vols.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار