بررسی بافت و زمینه کاربرد آیات قرآن در دو اثر روزبهان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

در مقاله حاضر آیات مشترک منطق الاسرار و شرح شطحیات روزبهان از منظر بافت و زمینه کاربردشان بررسی شده است. پس از بررسی، دریافته می‌شود که روزبهان از آیات قرآنی برای پرورش مفاهیم و مضمون سازی خود سود برده است. از منظر کاربردشناسی برخی از آیات با بافت و موقعیت عرفانی به کار برده شده است. بخش دیگری از آیات با بافت و زمینه‏ای از شطح و برداشت‌های شطح آمیز همراه شده و از منظر کاربردشناسی، روزبهان با این کار، مضامین ادبی و عرفانی ارزشمندی را پدید آورده است. در بخش دیگر به آیاتی می‌رسیم که زمینه و بافت تلفیقیِ عرفانی- قرآنی دارند. برخی از آیات نیز متناسب با بافت بلاغی اثر خصوصا شرح شطحیات تناسب یافته و سبب تصویر آفرینی‌های جذابی شده است. به لحاظ معناشناسی برخی از آیات، متناسب با بافت قرآنی به کار رفته که کاملا با منظور قرآنی و جایگاه آیه در قرآن مطابقت دارد و در بخش دیگری از معناشناسی آیات، روزبهان متناسب با بافت متنی معانی آیات را گسترش داده است و این امر سبب مضمون سازی و آفرینش­های ادبی جذابی شده است. سوال اصلی پژوهش، این است که روزبهان در منطق الاسرار و شرح شطحیات، آیات قرآن را در چه بافت و زمینه هایی به کار برده است و اینکه آیا به کاربرد آیات در جایگاه قرآنی وفادار بوده یا آیات را از اغراض قرآنی آن خارج کرده است.روش پژوهش، تحلیلی-توصیفی و مبتنی بر داده‌های کتابخانه ایست که با تلفیق و مقایسه همراه شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Context and Background of the Application of Qur’anic Ayahs in Two Works of Ruzbihan

نویسندگان [English]

  • Alireza Nabiloo 1
  • Ilghar Mohammadi Yengejeh 2
1 . Professor of Persian Language and Literature, University of Qom; Email: dr.ar_nabiloo@yahoo.com
2 PhD Student of Persian Language and Literature, University of Qom; Email: ilqarmohammadi@gmail.com
چکیده [English]

In the present article, which used a descriptive-analytical method accompanied by integration and comparison, the common verses of Ruzbihan's Mantiq al-Asrar and Sharh al-Shathiyat were studied from the perspective of their context and background of application. The main question of this study is in which contexts and backgrounds Ruzbihan has used Qur’anic Ayahs and if he has been loyal to the application of the ayahs in their Qur’anic positions or not. Our analysis showed that Ruzbihan has used Qur’anic ayahs in both his works to cultivate his intended concepts and themes. From a pragmatic point of view, ayahs having a mystical context and background have been used. Another part of the ayahs is accompanied by a context and a background of Shath and Shath-mingled interpretations, and from a pragmatic point of view, Ruzbihan has created valuable literary and mystical themes. We also see ayahs that have an integrative mystical-Qur’anic context and background. Some ayahs have also been adapted to the rhetorical context of the work, especially the description of the Sharh al-Shathiyat, and have produced attractive imagery. Semantically, some ayahs are used in accordance with the Qur’anic context, which is completely in line with the Qur’anic meaning and the position of the ayahs in the Qur’an and in some parts Ruzbihan has expanded the meanings of ayahs according to textual contexts, which has led to fascinating themes and literary creations.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’anic ayahs
  • Ruzbihan
  • Mantiq al-Asrar
  • Sharh al-Shathiyat
  • background
  • context
    قرآن کریم.
1.آتش سودا، محمد علی و محمد رضا  اکرمی (1391)، «تصحیح قیاسی برخی از عبارات دشوار شرح شطحیات»، مطالعات عرفانی، دوره پاییز و زمستان، شماره 16، صص5-26.
2. آلاشتی، سیاوش و حسین حسن پور و سیاوش حق جو و علی اصغر خلیلی (1396)، «بررسی تحلیل تصویر در شرح شطحیات» گوهر گویا، شماره 4، صص 23-40.
3. ابوالفتوح رازی،­حسین بن علی (۱۳۶۵)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ترجمه ناصح، محمد مهدی و محمدجعفر یاحقی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی .
4.استیس، والتر ترنس (1388)، عرفان و فلسفه،  ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش.
5.پورنامداریان، تقی و الهام رستاد (1392)، «بررسی و تحلیل کاربرد آیات و احادیث در شرح شطحیات روزبهان بقلی»،  متن پژوهی ادبی، شماره 58، صص7-28.
6.روحانی نژاد، حسین (1388)، «زبان عرفان»، قبسات، دوره 14، شماره 15، صص 49-70.
7.روزبهان بقلی، ابومحمد (1374)، شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران، طهوری.
8.-------------- (1393)، منطق الاسرار ببیان الانوار، ترجمه سیدعلی اصغر میرباقری فرد و زهره نجفی، تهران، سخن.
9.سورآبادی، عتیق‏بن‏محمد (1381)، تفسیر سورآبادی، تصحیح علی‏اکبر سیرجانی، تهران، فرهنگ نشر نو.
10.شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران، سخن.
11.فعالی، محمدتقی (1390)، تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
12.موسوی همدانی، سید محمدباقر(1378)، ترجمه تفسیر المیزان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
13.میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1383)، کشف الاسرار و عد‌ةالابرار، تهران، امیرکبیر.
14میرباقری فرد، سیدعلی اصغر و معصومه محمدی (1395)، «عبارت و اشارات در زبان عرفانی»، پژوهشنامه عرفان دوفصلنامه، شماره 15، صص 194-214.
15.نبی لو، علی رضا و محبوبه مقیمی (1397)، «ویژگی های دستوری عبهر العاشقین در بهره گیری از آیات قرآن مبین» پژوهش های ادبی- قرآنی دانشگاه اراک، سال 6، شماره 2 پیاپی 22، صص 80-109.
16.نویا، پل (1376)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران، مرکز نشر دانشگاهی