بازتاب مضامین قرآن و حدیث در شهنامة شرر اثری تازه‏یافته از سدة دوازدهم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد سلامی

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

چکیده

تأثیر قرآن و حدیث بر زبان و ادب فارسی از ابتدای ورود اسلام به ایران آغاز شده و شعرا از گنجینة پرفیض قرآن و حدیث بهره­ها برده­اند. یکی از منظومه­هایی که تحت تأثیر قرآن و حدیث قرار گرفته است، مثنوی شهنامه از شاعری گمنام متخلّص به شرر است. دربارۀ سراینده همین قدر می­دانیم که او بخارایی بوده و به هند مهاجرت کرده است. شهنامۀ وی دربارۀ جنگ­های محمّدشاه است. این اثر که در قرن دوازدهم کتابت شده، در کتابخانۀ آیت­الله گلپایگانی قم به شمارۀ 2612 نگهداری می­­شود. یکی از ویژگی­های بارز سبکی اثر، اشارۀ فراوان سراینده به آیات قرآنی است. سراینده با هنر خود از این آیات به روش­های مختلف بهره برده است؛ از جمله اثرپذیری واژگانی یعنی تضمین کلمات و عبارات قرآنی در شعر در قالب وام­گیری و ترجمه و نیز برایندسازی. تحلیل آماری این آیات نشان می­دهد که شاعر در مثنوی دینی-حماسی خویش بیش از هر چیز به آیاتی توجّه داشته است که در آنها به روایتی از داستانهای زندگی پیامبران اشاره شده­است. هدف اصلی در این پژوهش تأثیر قرآن و حدیث بر «شهنامة شرر» است. پس از اشاره­ای به احوال شاعر، به شیوه­های استفادة وی از قرآن و حدیث پرداخته شده است. این پژوهش نشان­دهندة تأثیر منظومة مذکور از قرآن و حدیث است. شیوة غالب اثرپذیری او اثرپذیری واژگانی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Themes of the Qur’an and Hadith in Shahnameh Sharar, A Newly-found 12-Century Work

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Dehghanipour 1
  • Ahmadreza Yalmehha 2
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Dehaghan
2 . Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Dehaghan
چکیده [English]

The influence of the Qur’an and hadith on Persian language and literature began from the beginning of Islam's entrance to Iran, and the Iranian poets have highly benefited from the invaluable treasure of the Qur’an and hadith. One of the poetry collections influenced by the Qur’an and hadith is the Masnavi of Shahnameh, written by an obscure poet known as Sharar. We know only about him that he was from Bukhara and immigrated to India. His book is about the wars of Mohammad Shah. This work, composed in the twelfth century, is stored in the library of Ayatollah Golpayegani in Qom, under the classification number 2612. This research aims to study the effect of the Qur’an and hadith on Shahnameh Sharar. After mentioning the poet's life and attitudes, his ways of using the Qur’an and hadith are discussed. One of the most prominent stylistic features of this book is the abundance reference of the author to Qur’anic ayahs. The poet has skillfully used these ayahs in various ways, which includes the lexical influence by using the rhetorical device of tazmin in the form of borrowing, translation, and innovation. The statistical analysis of these verses shows that the poet in his religious-epic Masnavi has, more than anything else, paid attention to the ayahs which refer to a narrative of the stories of the lives of the prophets. The findings also show that this poetry collection is influenced by the Qur’an and hadith and the dominant effect is visible in terms of lexical influence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • hadith
  • influence
  • Shahnameh Sharar
ـ القرآن الکریم.
1-   فروزانفر، بدیع­الزمان، احادیث مثنوی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
2-   جعفری­تبـار، حسن، (1388)، در دلـو آفتـاب (گفتاری در تأثیـر قرآن و حدیث بر ادب فارسی) تهران، دادگستر.
3-   جهان­شاهی افشار، علی (1395)، «تجلی قرآن کریم در دیوان ادیب‌الممالک فراهانی»، فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش‌های ادبی قرآنی «سال چهارم، شماره چهارم (زمستان1395).
4-    حلبی، علی‌اصغر، (1372)، تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، تهران، اساطیر.
5-   دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیّد جعفر شهیدی، چاپ دوم، موسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
6-   دهقانی­پور، حمیدرضا، (1396)، تصحیح مثنوی شهنامة شرر، پایان­نامة دکتری.
7-   راستگو، سیّد محمّد، (1380)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران، سمت.
8-   رامپوری، غیاث­الدین محمّد بن جلال­الدین بن شرف (1363)، غیاث­اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران، امیرکبیر.
9-   شمیسا، سیروس (1388)، سبک­شناسی شعر، تهران: نشر میترا.
10-    شرر، شهنامه، نسخه خطی شماره 2612، قم: کتابخانه آیت­الله گلپایگانی.
11-    کلینی، محمد بن یعقوب، (1407 ق)، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفّاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
12-    مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، 1409 ق، موسسة الوفاء، بیروت.
13-     همایی، جلال­الدین، (1377)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، هما.