تأثیر پذیری و تفسیر مولانا از قرآن در شیوۀ کاربرد آرایۀ مجاز در مثنوی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

با نگاهی به تجلّی آیات قرآن کریم در آثار پارسی‌گویان، می‌توان مولانا را سرآمد شاعران و نویسندگان در بهره‌گیری از آیات قرآن کریم دانست که در مثنوی معنوی به شیوه‌های گوناگون به بهره‌گیری گسـترده از آیـات قـرآن کریم پرداخته و از این‌رو حائز بیش­ترین اثرپذیری از قرآن کریم است. مجاز و شکل‌های گوناگون آن یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین ساختارها و صنایع ادبی در بلاغت به شمار می‌رود و در قران کریم به شکل­های  مختلف از آن  استفاده شده است که به درک مفاهیم برای مخاطبین بسیار مؤثر است. با توجه به بسامد فراوان صنعت مجاز در قرآن کریم و سبک­های متنوع کاربرد آن و معانی ژرف نهفته در آن که یکی از مستلزمات درک و فهم عمیق کلام وحی است، ضرورت انجام این پژوهش احساس می­شود. مقاله پیش­رو به دنبال آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی، ابیاتی از مثنوی را که صور بیانی مجاز آن‌ها تحت تأثیر آیات قرآن کریم، شکل گرفته است، استخراج نموده، شیوه‌های اثرپذیری و تفسیر مولانا از قران در شیوه‌های کاربرد آرایۀ مجاز در مثنوی و جنبه‌های گوناگون  معنایی و اسرار و رموز بلاغی آن را مورد واکاوی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که بلاغت قرآن، علاوه بـر تـأثیری کـه بـر اندیشه و زبان مولانا در مثنوی داشته، در تحوّل و تطوّر انواع مجاز در مثنوی نیز نقش چشمگیری داشته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qur’anic Influence on Rumi and His Interpretation of the Qur'an Reflected in Using Metonymy in Masnavi

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Noushadi 1
  • Seyyed Ahmad Hosseini Kazerouni 2
  • Seyyed Mahmoud Seyyed Sadeghi 3
1 . PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Bushehr.iran
2 . Corresponding Author: Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Bushehr.iran
3 . Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University of Bushehr.iran;
چکیده [English]

Looking at the manifestation of the ayahs of the Holy Qur’an in the works of the Persian poets and writers, one can realize Rumi as leader in using the ayahs of the Holy Qur’an in a variety of ways in his Masnavi. Metonymy and its different forms are among the most important and effective literary structures and devices in the science of rhetorics, which have been used in various forms in the Holy Qur'an, facilitating the understanding of the concepts. The present research deemed significant due to the high frequency of metonymy and its variety of styles in the Holy Qur’an as well as the deep meanings conveyed using it, the understanding of which is a prerequisite for an in-depth understanding of the word of God. Thus this article extracted, by means of a descriptive-analytical method, verses from Masnavi whose forms of metonymy have been formed under the influence of ayahs of the Holy Qur’an, and explored the ways in which Rumi was influenced by, and hence interpreted, the Qur’an in terms of his application of metonymy in Masnavi as well as it its various semantic aspects and rhetorical mysteries. The results show that the rhetoric of the Qur’an, in addition to its effect on the thought and language of Rumi in Masnavi, has also played a significant role in the evolution of types of metonymy in Masnavi.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • rhetoric of the Qur’an
  • miracle of the Qur’an
  • Masnavi
  • the Qur’an
  • metonymy
ـ قرآن کریم، ترجمة مرحوم مهدی الهی قمشه­ای (1387). چاپ هفتم، تهران: پیام آزادی.
1-   ابی‏یعقوب یوسف بن ابی‏بکر محمد بن علی (1407)، مفتاح‏العلوم، السکاکی، بیروت، دارالکتب العلمیّه.
2-   ایوب مرادی، هادی یوسفی، فاروق نعمتی (1396)، تحقیق در معانی و بیان و فنون ادب فارسی، تهران، پیام نور.
3-   خرسندی، محمود (1383)،«اعجاز بلاغی قرآن و تاثیر شگرف آن بر شخصیت انسان»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش 172، صص 11-22.
4-   رجایی،  محمدخلیل (1392)، چ 4، معالم البلاغه، شیراز، دانشگاه شیراز.
5-   رضانژاد «نوشین»، غلامحسین (1367)، اصول علم بلاغت در زبان فارسی، تهران، انتشارات الزّهراء.
6-   روحانی، رضا (1384)، «تأویل و انواع آن در مثنوی»، پژوهش­های ادبی، ش9و10، صص93-110.
7-   شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1383)،  صور خیال در شعر فارسی، چاپ نهم، تهران، انتشارات آگاه.
8-   شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، چ 8، تهران: فردوس.
9-   ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­_____________ (1386)،بیان، ویرایش سوّم، تهران:  نشر میترا.
10-   _____________ (1372)،  کلیّات سبک‌شناسی، تهران،  انتشارات فردوس.
11-     صادقیان، محمدعلی (1379)، طراز سخن، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
12-    مولانا جلال‌الدین محمد بلخی (1389)، مثنوی، معنوی، تصحیح کریم زمانی، تهران، انتشارات اطلاعات.