بررسی طرحواره‌های تصویری «رحمة» در قرآن بر مبنای رویکرد زبان‌شناختی جانسون

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتة زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 دانشیار رشتة زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس بوشهر.

چکیده

طرحواره‌های تصویری از مهم‌ترین زیرساخت‌های معناشناسی شناختی است که اولین بار توسط مارک جانسون مطرح شد. موضوع طرحواره‌ها حول محور جسمانیت مفاهیم انتزاعی می‌چرخد و این فرآیند جسمی‌شدگی منجر به پیچیدگی مفهومی نظام ذهن می‌شود. طرحواره‌های متنوع تصویری یکی از مهم‌ترین ابزار‌های زبان‌شناختی در راستای ترسیم، عینیت‌سازی، و برجسته‌نمایی مفهوم ذهنی «رحمة» به عنوان یکی از پرتکرارترین مفاهیم ذهنی در قرآن است که طی جسمی‌شدگی قابلیت‌های ملموسی یافته‌ است. در این‌پژوهش تلاش بر این است تا به شیوه توصیفی-تحلیلی و بر اساس دیدگاه مارک جانسون، مفهوم «رحمة» را در این نظام تصویری بررسی نماییم. نتایج نشان می‌دهد که مفهوم انتزاعی «رحمة» از گسترۀ وسیع معنایی برخوردار است و بر باران، بخشش، بهشت، رسالت نبوت، دین اسلام، ثواب و پاداش، قرآن، و نعمت‌های مادی و معنوی دلالت می‌کند. رحمت خداوند به مثابۀ مظروفی است که گاه خداوند متعال از ظرف نامحدود رحمت خویش، نعمت‌های خاص را به بندگان مخلص می‌بخشد؛ از سوی دیگر «رحمة» هم‌چون مظروفی مسیر نزولی را از سوی آسمان و علو درجات به سوی زمین می‌پیماید. رحمت ویژۀ خداوند توانایی بالقوه خداوند است و همانند جسمی فیزیکی توانایی اعمال قدرت دارد؛ بدین‌گونه که منجر به هدایت مومنان و یا مانع از رسیدن عذاب جهنم به آن‌ها می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Word Rahma: An Anlysis Based on Johnson's Approach

نویسندگان [English]

  • Zohreh Behrouzi 1
  • Seyyed Heidar Far' Shirazi 2
1 . PhD Student of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University;
2 . Corresponding Author: Associate Professor of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University
چکیده [English]

Image schemas, first proposed by Mark Johnson, are among the most important infrastructures of cognitive semantics. Schemas evolve around the physicality of abstract concepts, and this process of materialization leads to the conceptual complexity of the system of mind. Diverse visual schemas are the most important linguistic tools for drawing, objectifying, and highlighting the mental concept raḥma as one of the most repetitive mental concept in the Qur’an, which has found tangible capabilities during materialization. The present descriptive-analytical research studied the concept of raḥma drawing on Mark Johnson's view. The results show that the mental concept raḥma has a wide range of meanings and refers to rain, forgiveness, paradise, the mission of prophecy, the religion of Islam, rewards, the Qur’an, and material and spiritual blessings. The Almighty God sometimes bestows special favors on sincere servants through His infinite container of mercy. On the other hand, raḥma, as the content of this  container, walks downhill from the sky and ascends to the earth. God's special mercy is His potential ability and, like a physical body, can exercise power in such a way that it guides the believers or prevents them from the torments of hell.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • cognitive linguistics
  • image schemas
  • Mark Johnson
ـ قرآن کریم
1-   آلوسی، محمود، (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، تحقیق على عبدالبارى عطیة، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
2-   ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1419 ق‏)، تفسیر القرآن العظیم‏، تحقیق محمد حسین شمس الدین‏، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
3-   ابن منظور، (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
4-   ثعلبی نیشابوری، ابو‌اسحاق، (1422 ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏، تحقیق ابو محمد بن عاشور، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
5-   جانسون، مارک، (1398ش)، بدن در ذهن: مبنای جسمانی معنا، تخیل و استدلال، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
6-   صابونی، محمدعلی، (1421ق)، صفوة التفاسیر: تفسیر للقرآن الکریم‏، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
7-   صفوی، کوروش، (1395ش)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
8-   طباطبایى، محمد حسین، (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم: ‏دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.‏
9-   طباطبایی، محمد حسین، کلانتری، الیاس، (1421ق)، مختصر المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: اسوه.
10-    طبرسی، فضل بن حسن، (1360 ش)، ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، چاپ اول، تهران: انتشارات فراهانی.
11-    فضل‌الله، سید محمد حسین، (1419 ق)، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
12-    قرشی، علی اکبر، (1377ش)، تفسیر أحسن الحدیث، چاپ سوم، تهران: بنیاد بعثت.
13-    کریمی بروجنی، مدینه، قائمی، مرتضی، پور ابراهیم، (1396ش)، «بازنمایی طرحوارة نیرو در گزارههای دینی و اخلاقی زبان قرآن»، مجلۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال نهم، شماره 18، صفحات 77-94.
14-    لیکاف، جورج، جانسون، مارک، (1394ش)، فلسفۀ جسمانی: ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشۀ غرب، ترجمۀ جهانشاه میرزا‌بیگی، تهران: آگاه.
15-    مسگرخویی، مریم، (1392ش)، «بازنمایی مسیر در افعال حرکتی فارسی»، ویژه‌نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 9، صفحات 74-92.
16-    مصطفوی، حسن، (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
17-    Evans, Vyvyan, Green, Melanie, (2006), Cognitive linguistics an introduction, Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.
18-    Talmy, leonard, (1988), "Force Dynamics in Language and Cognition", Cognitive science a multidisciplinary journal, volume 12, issue 1,  pp 49-100.