تحلیل زبان شناختی واژه های «نعمت» و «رزق» در آیات قرآن کریم بر پایه الگوی ارتباطی دیوید برلو و یاکوبسن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه الهیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه یاسوج

چکیده

از جمله واژگان پربسامد در قرآن کریم دو واژه «نعمت و رزق» است که متجلی دو صفت «رزّاق و منعم» از اوصاف خداوندی است. در تفکر دینی، بین رازق و مرزوق و منعِم و منعَم ارتباط  گفتاری ویژه­ای وجود دارد. خداوند در ایجاد این ارتباط پیش­قدم است. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی –تحلیلی و آماری از دو الگوی ارتباطی زبان­شناختی دیوید برلو و رومن یاکوبسن برای تحلیل آیاتی که در آن دو واژه «نعمت و رزق» اشاره شده است، مورد بررسی و واکاوی قرار دهد. پس از بررسی و تحلیل دو الگو ذیل آیات، این نتیجه حاصل شد که خداوند در این آیات به عنوان منبع و فرستنده پیام به گیرنده آن در الگوی ارتباطی برلو از طریق کانال حواس ظاهری –و حواس باطنی- درصدد است تا خالقیت، رازقیت و منعم بودن خود را به گیرنده پیام تذکر دهد و پست فرستی که گیرنده بعد از برقراری ارتباط آیات باید به سمت خداوند ارسال کند، از سویی عدم فراموشی خالقیت الله است و از سوی دیگر عدم کفران نعمت و شکر­گزاری نعماتی است که خداوند به او ارزانی داشته است، این ارتباط دارای اختلالات درونی و بیرونی است که هر کدام مانع پست فرست گیرنده و ارتباط بین منبع و گیرنده است. در الگوی ارتباطی یاکوبسن فرستنده از طریق کانال رمزی وحی بر اساس کارکرد عاطفی(قاعده لطف پروردگاری) درصدد است تا پیام آیات را که در بردارنده رازّقیت و ناعمیت خداوند است، به گیرنده  با کارکرد ترغیبی از جمله، نزول  امداد غیبی، وفور نعمات و دیگر نعمت­ و رزق­های ظاهری و باطنی، توحید و خالقیت خود را به گیرنده آن متذکر شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Linguistic Analysis of the Words Ne'mat and Rizq in the Ayahs of the Holy Qur’an based on the Communication Models of David Berlo and Roman Jakobson

نویسندگان [English]

  • Seyyed Sajjad Gholami
  • Seyyed Mahdi Jowkar
Corresponding Author: Assistant Professor, Department of Theology, Faculty of Humanities, Yasouj University
چکیده [English]

In their effort to develop and to dominate the world around them, humankind have sometimes been overcome by temporal, spatial, and epistemological obstacles. Nevertheless, compared with the extent of the development of the early humans, modern humankind consider themselves successful and somewhat at the end point of progress. The passage of time, discovery and acquisition of new knowledge, however, have always been accompanied by the emergence of new unknowns. Therefore, in this process of constant struggle, humankind find himself faced with the question of which realm of science is beyond their reach, and should not bother themselves entering it. Relying on the Qur’anic knowledge and by scrutinizing the semantic field of the Qur’anic words and paying attention to the discussions of the philosophy of science, this article focused on the above-mentioned question, and concluded that except for the special science of the essence of the Almighty God and the sciences that have been forever hidden behind the curtain of the unseen by God's permission, other potential sciences can be conquered by human beings, and they must make their efforts to fulfill the will of God the Almighty, in accordance with the "position of the caliphate of God" for humankind and the divine “command to build on the earth".
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • linguistics
  • ne'mat (blessing) and rizq (sustenance)
  • David Berlo
  • Roman Jakobson
ـ قرآن کریم
1-   ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام اسلامی .
2-   ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب. دار صادر – بیروت.
3-   ایچیسون، جین (1376)، زبانشناسی همگانی. ترجمة حسین وثوقی. تهران: علوی.
4-   ایزوتسو، توشیهیکو. (1381). خدا و انسان در قرآن: معنی شناسی جهان بینی در قرآن، ترجمه: احمد آرام. دفتر نشر فرهنگ اسالمی.
5-   جوهری، اسماعیل بن حماد (1376)، الصحاح؛ بیروت.
6-   حری، ابوالفضل (1387)، «افسون صوت و معنا در دعای آغازین سال نو به منزله اثری ادبی»، پژوهش زبانهای خارجی، شماره 43 ،صص 83-77.
7-   راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1369ش)، مفردات راغب، تهران: مرتضوی.
8-   زمخشری، محمود بن عمر، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، الطبعه الثالثه، بیروت: دارالکتاب العربی.
9-   صادقی تهرانی، محمد، (1362ش )،  الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.    
10-    صفوی، کورش.  (1381). از زبانشناسی به ادبیات. تهران: سوره مهر.
11-    طباطبایى، محمدحسین، (1417)،  المیزان فی تفسیر القرآن‏،الطبعه‏الخامسه، قم: مکتبة النشر الإسلامی‏.
12-    طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
13-    طبرسی، فضل‏بن حسن، (1412ق)، جوامع الجوامع، مصحح، گرجی ابوالقاسم، قم: ناشرحوزه علمیه.
14-    طوسی، محمد بن حسن، (بی­تا)، التبیِان فی تفسیِر قرآن، بیروت: احیِاء التراث العربی.
15-    فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
16-     فضل‏الله، سیدمحمدحسین، (1419 ق)، تفسیر من وحى‏القرآن، بیروت: دارالملاک‏للطباعة و النشر.
17-    فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415). قاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
18-    قرشى بنابى، على‏اکبر. (1371). قاموس قرآن. دار الکتب الإسلامیة - ایران – تهران.
19-    گیرو، پی یر. (1380). نشانه­شناسی. ترجم محمد نبوی. تهران: آگاه.
20-    محسنیان راد، مهدی. (1385). ارتباط­شناسی: ارتباطات انسانی (میان فردی، گروهی، جمعی). تهران: سروش
21-     مصطفوى، حسن‏، (1385ش)،  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
22-    موسوی، سید رسول (1394)، «گونه­شناسی نعمت در قرآن». نیم سالنامه علمی- تخصصی تفسیر اهل بیت(ع)، س3، ش1، بهار و تابستان .
23-    نجفی، مریم؛ یزدانی، حسین؛ میرباقری فرد، سید علی اصغر؛ کوپا، فاطمه (1397)، «آداب مکالمه انسان با خدا بر اساس مدل ارتباطی دیوید برلو و نظریه یاکوبسن». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س14، ش50، بهار97، صص267-293.
24-    هادوی، اصغر؛ خوانین­زاده، محد علی؛ دهقانی، روشن (1396)، « بررسی معناشناختی کاربرد مفهوم «رزق» در قرآن کریم». دوفصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های زبانشناختی قرآن س6، ش2، شماره پیاپی(12)، پاییز و زمستان.
25-    یاکوبسن، رومن.(1380). زبانشناسی و شعر شناسی. ترجمة کورش صفوی. تهران: هرمس.
26-    یعقوبی، روح الله؛ کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه(1397)، «تحلیل زبانشناختی واژه­های حمد و شکر»در آیات قرآن کریم بر پایه الگوی ارتباطی یاکوبسن و ردهبندی کولماس». فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش­های ادبی ـ قرآنی، س6، ش1، بهار.
27-    Berlo, David .(1960). The process of Communication. Michigan State University/ New York: Rinehart and Winston.
28-    Jakobson, Roman. (1960). linguistics and poetics . In style in language , Edited by Thomas A. Sebeok, 350-375. New York: Willey Publisher.