بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض کاشانی بر اساس نظریه ی ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه شیراز

چکیده

بررسی روابط بینامتنی یکی از تأثیرگذارترین و کاربردی­ترین مقوله­های نقد ادبی به حساب می­آید. از میان نظریه­پردازان بینامتنیت، ژرار ژنت و نظریه­ی او بیش از سایرین مورد توجّه قرار گرفته است. بینامتنیت ژنت یکـی از اقسـام نظریه­ی ترامتنیت اوست. از نظر ژنت در صورت وجود عناصر مشترک میان دو متن، رابطه­ی هم­حضوری میان آن­ها برقرار می­شود. پس از ظهور اسلام، قرآن به عنوان یک زیرمتن از نظرگاه­های مختلف زیبایی­شناسی صوری و معنایی، مرجع و منبع بسیاری از شاعران بوده است. یکی از این شاعران فیض کاشانی عالم بزرگ شیعی در قرن یازدهم است. اصلی­ترین زیرمتن­ تشکیل­دهند­ه­ی اندیشه­ی او در غزلیاتش قرآن کریم است. بی­تردید در شرح و تفسیر صوری و معنایی غزلیات فیض بررسی روابط بینامتنی قرآن و شعر او موجب شناخت بهتری از شعر او می­شود. این پژوهش به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی و بر اساس روش کتابخانه­ای انجام گرفته است. هدف این جستار، بررسی مناسبات بینامتنی قرآن و غزلیات فیض کاشانی است. برای این منظور از میان نظریه­های مختلف بینامتنیت با انتخاب روش خاص بینامتنیت ژرار ژنت به بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض پرداخته می­شود. برآیند این پژوهش نشان می­دهد که فیض به عنوان یک عالِم و مفسّر قرآنی از میان روابط سه­گانه­ی بینامتنی ژنت(صریح،غیرصریح و ضمنی) در سرتاسر اشعارش به وفور و با تشخّص­بخشی و خلق مضامین شعری متفاوت به شیوه­های صریح(به­خصوص در حوزه­ی واژگان)و ضمنی(به­ویژه در حوزه­ی مضامین) از قرآن بهره گرفته است.
 
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Qur’anic Intertextuality in Fayz Kashani's Lyric Poetry Based on Gérard Genettete's Theory

نویسندگان [English]

  • Kheirollah Mahmoudi 1
  • Hamidreza Hooshmand Sarvestani 2
1 Associate Professor, Persian Language and Literature, Shiraz University
2 PhD Student of Persian Language and Literature, Shiraz University
چکیده [English]

The study of intertextual relations is one of the most influential and practical categories of literary criticism. Among intertextuality theorists, Gérard Genettete and his theory have received the most attention. Genette's intertextuality is one of the types of his theory of transtextuality. According to Genette, if there are common elements in two texts, a relation of co-presence is established between them. Since the advent of Islam, the Qur’an as a hypoetext has been the reference and source of many poets from various perspectives of formal and semantic aesthetics. One of these poets is Fayz Kashani, the great Shiite scholar of the 11th century. The main hypotext of his thought in his lyric poetry is the Holy Qur’an. Undoubtedly, in the formal and semantic interpretation of the lyric poetry of Fayz, the study of the intertextual relations between the Qur’an and his poetry leads to a better understanding of his poetry. This descriptive-analytical library research aimed to study the intertextual relations of the Qur’an and the lyric poems of Fayz Kashani using the special method of Genettete's intertextuality. The results of this research show that among Genette's three intertextual relations (i.e., explicit, non-explicit, and implicit), as a Qur’anic scholar and exegete, Fayz has abundantly, throughout his poems, benefited from the Qur’an by identifying and creating different poetic themes in explicit ways (especially in the field of vocabulary) and implicit ways (particularly in the field of themes).
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • intertextuality
  • intertextual relations
  • Gérard Genettete
  • Fayz Kashani
  • the Qur’an
  1. قرآن کریم
  2. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ق)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر.
  3. ابوزهره، محمد (۱۳۷۹)، معجزه‌ی بزرگ (پژوهشی در علوم قرآنی)، ترجمه‌­­ی محمود ذبیحی، مشهد: آستان قدس.
  4. احمدی، بابک (1386)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
  5. اشرفی، عباس (1382)، مقایسه­ی قصص در قرآن و عهدین، تهران: دستان.
  6. افشار، ایرج و محمدتقی دانش­پژوه (1351)، آثار درویش محمّد طبسی، تهران: نعمت اللّهی.
  7. الفتی تبریزی، شرف الدّین حسین (1362)، رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
  8. بقلی شیرازی، روزبهان (1360)، شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران: کتابخانه طهوری.
  9. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (۱۳۸۰)، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  10. تودوروف، تزوتان (1377)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمه­ی داریوش کریمی، تهران: مرکز.
  11. جفری، آرتور (۱۳۸۶)، واژه‌های دخیل در قرآن، ترجمه­ی‌ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
  12. حریری، محمدیوسف (۱۳۸۴)، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: هجرت.
  13. خزائلی، محمد (1350)، اعلام قرآن، تهران: امیرکبیر.
  14. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق)، المفردات فی غریب‌ القرآن، بیروت: دارالعلم.
  15. شمیسا، سیروس (1375)، فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوس.
  16. طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۷)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. ______________ (۱۳۷۲)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  18. طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵)، مجمع‌البحرین، تهران: مرتضوی.
  19. فیض کاشانی، محمدمحسن (1383)، شوق مهدی، توضیح و تفسیر علی دوانی، قم: انصاریان.
  20. ________________ (1387)، کلیات فیض، تصحیح مصطفی فیضی، قم: اسوه.
  21. قرشی، علی اکبر (۱۳۷۱)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  22. لاهیجی، شمس‌الدّین محمد (۱۳۸۱)، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمّدرضابرزگر و عفّت کرباسی، تهران: زوّار.
  23. مقدادی، بهرام (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
  24. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  25. مکاریک، ایرنا ریما (1385)، دانشنامه­­ی نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه­ی مهران مهاجر و محمّد نبوی، چاپ دوم، تهران: آگه.
  26. نامورمطلق، بهمن (1394)، درآمدی بر بینامتنیت، چاپ دوم، تهران: سخن.
  27. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1385)، فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب.
  28. یاحقی، محمدجعفر (1391)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها، تهران: فرهنگ معاصر.
  29. آذر، اسماعیل (1395)، «تحلیلی بر نظریه­های بینامتنیت ژنتی»، پژوهش های نقد ادبی و سبک­شناسی، شماره24، صص11-31.
  30. اناری بزچلوئی، ابراهیم و سکینه رنجبران (1391)، «بررسی اصطلاحات بینامتنی در زبان فارسی و عربی با تکیه‌بر نظریه ژرار ژنت»، ادب­پژوهی، شماره21، صص171-189.
  31. صبّاغی، علی (1391)، «بررسی تطبیقی محورهای سه­گانه بینامتنیت ژنت و بخش­هایی از نظریه بلاغت اسلامی»، پژوهش­های ادبی، شماره38، صص59-71.
  32. نامورمطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت، مطالعه­ی روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهشنامه­ی علوم انسانی، شماره56، صص83-98.
  33. Allen, Graham (2000).Intertextuality, London:Routledge
  34. Genette, Gerard (1997).Palimpsests, Literature in second degree.Chana Newman and Claude doubing sky(trans).University of Nebraska Press, Lincoln NE and London