فراهنجاری دستوری فصل و وصل در قرآن کریم با تکیه بر نظریۀ متنیت

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تفسیر، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد، ایران

چکیده

مبحث «فصل و وصل» یکی از ارزشمندترین مباحث علم معانی و یکی از مهارت‌های مورد نیاز در فهم صحیح متون به‌ویژه متن قرآن به‌شمار می‌آید. این در حالی است که با تأمل در کلام خداوند می‌توان به مصادیقی دست یافت که برخی از قوانین بلاغی مهم و ثابت این بحث را مخدوش می‌سازد. از این‌رو بازخوانی این مبحث ‌مهم امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. بدین تصور نوشتار حاضر بر آن است تا با توجه به نظریۀ متنیت و تکیه بر اصل فراهنجاری(هنجارگریزی)، به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار ادبیت متن، ضمن روش توصیفی-تحلیلی، موارد عدول از قواعد حاکم بر مبحث فصل و وصل را در آیات قرآن مورد بررسی قرار دهد و ضمن ارائۀ یک تحلیل روشنگر برای هر عبارت، به این سوال اصلی پاسخ دهد که: فراهنجاری در مواضع فصل و وصل تا چه اندازه متاثر از بافت است و تأثیر این فراهنجاری بر متنیتِ متنِ قرآن و ظرافت‌های معنایی ورای آن چیست؟ بررسی داده‌های قرآنی نشان داد که قواعد موجود در باب فصل و وصل، قطعی و یقینی نیست بلکه مواضع فصل و وصل با توجه به بافت متن و سیاقمندی معنا قابل عدول است. لذا وجود تکه‌متن‌هایی گسسته در موضع وصل و یا ذکر کلامی پیوسته در موضع فصل برای قواعد فصل و وصل دو وظیفۀ معناشناختی و کاربردشناختی را با هم فراهم می‌سازد. به بیان دیگر کاربست و عدم کاربست حرف عطف «واو» نقش بسزایی در زایش معنا ایفا می‌کند. همچنین معانی تعلیل، تعدید و شمارش، تصویر مبالغه‌آمیز فضای ترس و دهشت، تاکید بر تغایر مفهوم دو جمله از جمله معناهایی هستند که حرف «واو» با عدول از اصول فصل و وصل آن‌ها را آفریده است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of Grammatical Deviation of Separation and Connection in the Holy Qur’an Based on the Theory of Textuality

نویسندگان [English]

  • Kobra Rastgoo 1
  • Effat Sadat Alavi 2
1 Assistant Professor of Arabic Language and Literature, University of Sciences and Teachings of the Holy Qur’an, Faculty of Qur’anic Sciences, Mashhad
2 MA in Exegesis, Faculty of Qur’anic Sciences, Mashhad
چکیده [English]

 
 
 
 
“Separation/connection” is one of the most valuable topics in semantics, and necessary for coming to a true understanding of texts in general and the text of the Holy Qur’an in specific. Yet, contemplation on divine words can lead to a number of examples that contradict some important and fixed rules of rhetoric. Hence, it seems inevitable to review and revise the mentioned topic by conducting more research. Accordingly, considering the theory of textuality and relying on the principle of deviation, as one of the most important tools for the literality of the text, this descriptive-analytical study aimed to investigate the contradictory cases of the rules of separation and connection in the ayahs of the Holy Qur’an, and while providing an explanatory analysis for each case, answer the main question of the research concerning the degree of the context-dependence of deviation in the separation and connection positions and the effect of this deviation on the textuality of the text of the Holy Qur’an and its semantic subtleties. The data analysis shows that the current rules on separation and connection are not fixed and absolute but the separation and connection positions can be deviated from with regard to the text's context and the register-dependence of meaning. Therefore, the presence of some discrete stretches of texts in the connection position or the quotation of a continuant discourse in the separation position to pave the way for the separation and connection rules allow the functioning of two semantic and pragmatic tasks together. In other words, the application or the lack of application of the conjunction letter “wa” plays a critical role in the generation of meaning. Moreover, reasoning, enumerating, an exaggerated image of fear and terror, the emphasis on the semantic contradiction of two sentences are among the meanings that the conjunction letter “wa” has created by deviating from the rules of separation and connection.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • textuality
  • grammatical deviation
  • separation and connection
  • the Holy Qur’an

مراجع

  1. آرلاتو، آنتونی. (1373ش). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی. ترجمۀ یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  2. آقاگل‌زاده، فردوس. (1392ش). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. تهران: علمی.
  3. ابن‌هشام انصاری، عبدالله بن یوسف. (1387ش). مغنی الأدیب عن کتب الأعاریب. ترجمۀ غلام‌علی صفایی بوشهری، چاپ هشتم. قم: قدس.
  4. احمدی، بابک. (1380ش). ساختار و تأویل متن. چاپ دهم، تهران: مرکز.
  5. البرزی، پرویز. (1386ش). مبانی زبان‌شناسی متن. تهران: امیرکبیر.
  6. امین‌شیرازی، احمد. (1377ش). آیین بلاغت؛ ترجمه و شرح مختصرالمعانی. قم: فروغ قرآن.
  7. انوشه، حسن. (1376ش). فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  8. دیباجی، سیدابراهیم. (1378ش). بدایه البلاغه. تهران: سمت.
  9. رجایی، محمدخلیل. (1360ش). معالم البلاغه. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
  10. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1357ش). ارسطو و فن شعر. تهران: امیرکبیر.
  11. سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر. (1380ش). الإتقان فى علوم القرآن‏. ترجمۀ مهدی حائرى قزوینى. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
  12. صفوی، کورش. (1391ش). آشنایی با زبان‌شناسی در مطالعات ادب فارسی. تهران: علمی.
  13. صفوی، کورش. (1382ش). معناشناسی کاربردی. تهران: همشهری.
  14. طباطبایى، محمدحسین‏. (1374ش). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ محمد باقر موسوى‌همدانی. چاپ پنجم. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، دفتر انتشارات اسلامى‏.
  15. طبرسى، فضل بن حسن. (1360ش). مجمع البیان. ترجمۀ احمد بهشتی، تهران: فراهانى.
  16. طبرسى، فضل بن حسن. (1375ش). جوامع الجامع. ترجمۀ احمد امیری شادمهری، علی عبدالحمیدى و دیگران، مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌های اسلامى‏.
  17. طیب، عبدالحسین. (1369ش). أطیب البیان. چاپ دوم، تهران: اسلام.
  18. عبدالرؤوف، حسین. (1390ش). سبک‌شناسی قرآن کریم (تحلیل زبانی). ترجمۀ پرویز آزادی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  19. قائمی‌نیا، علی‌رضا. (1390ش). معناشناسی شناختی قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  20. کشمیری، عبدالرسول. (1395ش). نوآوری‌های صرفی در صرف کاربردی. قم: نصایح.
  21. لاینز، جان. (1391ش). درآمدی بر معناشناسی زبان. ترجمۀ کورش صفوی، تهران: علمی.
  22. مصطفوی، حسن. (1385ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
  23. مکارم‌شیرازى، ناصر و دیگران. (1371ش). تفسیر نمونه‏. چاپ دهم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  24. آلوسى، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
  25. ابن‏عاشور، محمدطاهر. (1420ق). التحریر والتنویر. بیروت: موسسه التاریخ العربی‏.
  26. اسکافى، محمد بن عبدالله. (1422ق). دره التنزیل وغره التأویل. بیروت: دار المعرفه‏.
  27. بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل وأسرار التأویل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  28. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. (1376ق). شرح المختصر. بیروت: دارالحکمه.
  29. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. (1424ق). المطول. قم: انتشارات الإمام المنتظر(عج).
  30. جاحظ. (1418ق). البیان والتبیین. تحقیق و شرح عبدالسلام هارون، چاپ سوم، القاهره: مؤسسه الخانجی.
  31. جارم، علی و مصطفی امین. (1372ش). البلاغه الواضحه. تهران: مؤسسه الصادق(ع).
  32. جرجانی، عبدالقاهر. (2005م). دلائل الإعجاز. شرح و تعلیق محمد التنجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  33. حسن، عباس. النّحو الوافی. (1428ق). قم: المحبّین للطّباعه والنّشر.
  34. خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحمن. (2010م). الإیضاح فی علوم البلاغه. تحقیق ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  35. درویش، محی‌الدین. (1415ق). إعراب القرآن الکریم وبیانه. چاپ چهارم، سوریه: دارالإرشاد.
  36. زحیلی، وهبه بن مصطفی. (1418ق). التفسیر المنیر. بیروت: دارالفکر المعاصر.
  37. زمخشرى، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف‏. تصحیح مصطفى حسین احمد، چاپ سوم، بیروت: ‏دارالکتاب العربی.
  38. عبیددراز، صباح. (1986م). أسرار الفصل والوصل فی القرآن الکریم. مصر: مطبعه الأمانه.
  39. عتیق، عبدالعزیز. (1430ق). علم المعانی. بیروت: دارالنهضة العربیة.
  40. غرناطی، احمدبن‌ابراهیم ابن زبیر. (1403ق).‏ ملاک التأویل‏. بیروت: دارالغرب الإسلامی.
  41. الفقی، صبحی إبراهیم. (2000م). علم اللغة النصی بین النظریة والتطبیق. القاهرة: دارقباء للطباعة والنشر والتوزیع.
  42. کرمانى، محمود بن حمزه‏. (1998م). البرهان فى متشابه القرآن. تحقیق احمد عزالدین عبدالله خلف الله، چاپ دوم، المنصوره‏: دارالوفاء.
  43. محمد، عزة شبل. (2007م). علم لغة النص. القاهرة: مکتبة الآداب.
  44. مطلوب، احمد. (1980م). أسالیب بلاغیة (الفصاحة - البلاغة - المعانی). الکویت: وکالة المطبوعات.
  45. مظهری، محمدثناءالله. (1412ق). تفسیر المظهری. پاکستان: مکتبه رشدیه.
  46. منجد، محمد نورالدین. (1997م). الترادف فی القرآن الکریم بین النظریة والتطبیق. بیروت: دارالفکر المعاصر.
  47. Beaugrande, Robert-Alain de & Dressler, Wolfgang U. (1981), Introduction to text linguistics, London: Long-man.
  48. Halliday, M. A. k., & Hasan, Ruqaiyam. (1976), Cohesion in English, London: Longman.
  49. Leech, Geoffrey. N. (1969). A linguistic guide to English poetry. London: Longman, (3rd 1973).
  50. شعله، مهسا. (1390ش). «معیارهای متن‌بودگی شهر و روش‌شناسی تحلیل آن». نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، ش48، صص19-32.
  51. عزتی لارسری، ابراهیم و عاشقی، بهنام. (1397ش). «بررسی نمونه‌هایی از خبرهای ورزشی شبکه ورزش بر اساس نظریۀ دولی و لوینسون(2001)». فصلنامۀ رسانه، سال سی‌ام، ش2، صص107-125.
  52. کریمی، مریم. (1389ش). «مبانی سبک‌شناسی». مجلۀ کتاب ماه ادبیات، سال چهارم، ش47(پیاپی161)، صص80-85.

53-وفایی، عباس‌علی و آقابابایی، سمیه. (1394ش). «فصل و وصل از منظر علم معانی و دستور زبان فارسی». دو فصلنامۀ علوم ادبی، سال چهارم، ش6، صص7-

فصلنامه پژوهش‌های ادبی - قرآنی
دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 33
اردیبهشت 1400
صفحه 83-118

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار