بررسی طرحواره‌های تصویری قرآن کریم بر اساس نظریة جانسون (مطالعة موردی سورة صافات)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خوارزمی

چکیده

چکیده
زبان­شناسی شناختی یکی از جدیدترین مقوله­های زبان­شناسی است که میان زبان و اندیشه، ارتباط برقرار کرده و شامل نظریه­های مختلفی از جمله: استعارة مفهومی، طرحواره­های تصویری و ... است. نظریة طرحواره­های تصویری، روش­هایی را که معنا و ادراک، از آن ناشی شده و مربوط به تجربة بدنی ما هستند، بررسی می­کند. در طرحوارة تصویری، تجربیات حسی بر ساختارهای مفهومی، نگاشت می­شوند و با بهره­گیری از آن­ها می­توان دربارة حوزه­های انتزاعی صحبت کرد. هدف از جستار حاضر، بررسی دلالت طرحواره­های تصویری قرآن کریم با بهره­گیری از روش توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور، با استفاده از نظریة جانسون، طرحواره­های تصویری سورة صافات، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که بیشترین بسامد، مربوط به طرحوارة قدرتی (53%) بوده ­است و بسامد طرحوارة حرکتی (24%) و طرحوارة حجمی (23%) تقریبا یکسان هستند. این امر با هدف سوره نیز که پیرامون جهان آخرت و انذار بندگان است، متناسب می­باشد. همچنین بیشترین بسامد حروف اضافه را در طرحوارة حجمی، حرف "فی" با 15 بار تکرار و در طرحوارة حرکتی، حرف "إلی" با 9 بار تکرار به خود اختصاص داده و این طرحواره­ها جهت درک بهتر مفاهیمی غیر تجربی، همچون: بهشت، جهنم، کفر، ایمان، ثواب و عقاب، قدرت و ارادة خداوند و ...  ایجاد شده­اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of the Image Schemas of the Holy Qur’an Based on Johnson's Theory: the Case of Surah As-Saffat

نویسندگان [English]

  • ali aswadi 1
  • Somayyeh Modiri 2
1 kharazmi
2 PhD Student in Arabic language and literature, Kharazmi University
چکیده [English]

Abstract
Cognitive linguistics is one of the newest categories of linguistics that has established a relationship between language and human thought, and includes various theories including conceptual metaphor, image schemas, etc. The theory of image schemas, developed by Lakoff and Johnson, examines the ways in which meaning and perception are derived from and relevant to our physical experience. The human mind understands the meaning of schemas without the need for complex processing and training. In other words, in an image schema, sensory experiences are mapped to conceptual structures, and they can be used to talk about abstract domains. The present descriptive-analytical study aimed to investigate the meaning of image schemas of the Holy Qur’an. For this purpose, using Johnson's theory, the image schemas of Surah As-Saffat were extracted and analyzed. The results indicate that the highest frequency is related to the force schema (53%), and the frequency of the transformational schema (24%) and the spatial schema (23%) are almost the same. This is in line with the purpose of this Surah which is informing about the hereafter and giving a warning to the servants of God. Also, in the spatial schema, the preposition "fi", repeated 15 times, and in the transformational schema, the preposition "ila", repeated in nine cases, had the highest frequency. These schemas have been created to help the readers better understand non-empirical concepts, such as heaven, hell, infidelity, faith, reward and punishment, the power and will of God, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cognitive linguistics
  • image schemas
  • Johnson's theory
  • the Holy Qur’an
  • Surah As-Saffat

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. أحمد القضاة، محمد (1432ق)، «سورة الصافات: دراسة أسلوبیة فی المستوى المعجمی»، جامعة الشارقة، العدد 15، صص 65-101.
    2. بابائی­پور، سمانه (1394)، تحلیل تفسیری تشبیه­ها و استعاره­ها در سوره­های صافات، الرحمن، واقعه

    و قلم، استاد راهنما: سعیده

    غروی، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم.

    1. بارسلونا، آنتونیو (1390)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، مترجم: فرزان سجودی، لیلا صادقی

    و تینا امراللهی، تهران، نقش

    جهان.

    1. بحرانی، هاشم بن سلیمان (1389)، البرهان فی تفسیر القرآن، ترجمه: رضا ناظمیان، علی گنجیان و

    صادق خورشا، ج7، تهران، نهاد کتابخانه­های عمومی کشور.

    1. تک­تبار فیروزجائی، حسین، علی حاجی­خانی و غلام­رضا بلوری (1397)، «تحلیل طرحواره­های

    تصوری ضرب المثل­های فرائد

    الأدب و نقش آن در انعکاس فرهنگ»، جستارهای زبانی، شمارة 46، صص 201-226.

    1. توکل­نیا، مریم و ولی­الله حسومی (1395)، «بررسی طرحواره­های تصویری حرف «فی» در قرآن با

    تکیه بر نظریة جانسون در معناشناسی شناختی»، تفسیر پژوهی، سال سوم، شمارة پنجم، صص 46-80.

    1. حاجی­رجبی، نفیسه، حسن عبدالهی و علی نوروزی (1399)، «طرحواره­های تصویری قدرتی و

    جهتی در حبسیه­های محمدجواد

    جزایری»، زبان و ادبیات عربی، سال دوازدهم، شمارة 1، صص 17-32.

    1. داودی، عارفه و پروین بهارزاده (1399)، «طرحواره­های تصوری «دنیا» در خطبه­ها و حکمت­های

    نهج البلاغه بر اساس الگوی طرحواره­های ایوانز و گرین»، حدیث پژوهی، سال 12، شمارة 24، صص 127-148.

    1. دریس، فاطمه، الخاص ویسی، بهمن گرجیان و ساسان شرفی (1397)، «بررسی کاربست

    طرحواره‌های تصویری جانسون در قرآن کریم، با تکیه بر اشاره­های تربیتی و آموزه­های اخلاقی در کلام

    وحی»، آموزه­های تربیتی در قرآن و حدیث، سال دوم، شمارة 4، صص 59-76.

    1. ذوالفقاری، اختر و نسرین عباسی (1394)، «استعاره مفهومی و طرحواره­های تصویری در اشعار ابن خفاجه»، پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال سوم، شمارة سوم، صص 105-120.
    2. راستگو، کبری و ملیحه صاحی (1397)، «بررسی طرحوارة تصویری قدرتی در گفتمان قرآنی با

    رویکرد زبان­­شناسی شناختی»، سومین همایش ملی زبان و ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، مشهد

    مقدس.

    1. راغب اصفهانی (1387)، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق: غلام­رضا خسروی حسینی، چ4، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریة.
    2. سلیمی، فاطمه وکبرى راستکو (2017م)، «المخططات التصوریة ودورها فی فهم مضامین الصحیفة

    السجادیة الأخلاقیة (على ضوء اللسانیات الإدراکیة)»، اللغة العربیة وآدابها، السنة 13، العدد 1، صص 37

    -61.

    1. شیخ­سنگ­تجن، شهین (1396)، «بررسی طرحواره­های تصوری در ضرب المثل­های گویش تالشی

    در چهارچوب معنی­شناسی شناختی»، زبان شناخت، سال هشتم، شمارة دوم، صص 103-113.

    1. صادقی، فریبا، رؤیا صدیق ضیابری و رضا خیرآبادی (1399)، «تحلیل طرحواره­های تصوری در اشعار مولانا بر پایة دیدگاه زبان­شناسی فرهنگی (مطالعة موردی: آب و آتش)»، مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شمارة 21، صص 239-274.
    2. صحاف کاشانی، معصومه (1395)، ساختار معنایی سورة مبارکه صافات با محوریت سلام بر انبیاء (ع)، استاد راهنما: فاطمه هاشمی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران.
    3. صفوی، کورش (1397)، درآمدی بر معنی شناسی، چاپ ششم، تهران، انتشارات سورة مهر.
    4. طباطبایی، محمدحسین (1381)، تفسیر المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، قم، دار العلم.
    5. عابدی جزینی، مهدی، نفیسه ربانی و زهره ربانی (1397)، «بررسی طرحواره­های تصویری «عذاب»

    در قرآن کریم از منظر زبان­شناسی شناختی»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال پانزدهم، شمارة 3،

    صص 127-157.

    1. عباسی، زهرا، امین خسروی و مهدی دهقانی (1398)، «تحلیل نگاشت­های استعاری و طرحواره­ای در مفهوم اجل در آثار مولوی»، پژوهش­های ادبی، سال 16، شمارة 63، صص 89-118.
    2. عبد اللطیف الخطابی، حنان (2014م)، التناسق الموضوعی فی سورة الصافات، الأستاذ المشرف:

    عبدالکریم بن مستور القرنی، کلیة الدعوة وأصول الدین، جامعة أم القرى.

    1. فتاحی­زاده، فتحیه و عارفه داودی (1398)، «طرحواره­های تصوری فضایل و رذایل اخلاق اجتماعی

    در مرویات نبوی با رویکرد معنی­شناسی شناختی»، مطالعات فهم حدیث، سال ششم، شمارة اول، صص 219-241.

    1. فتحی ایرانشاهی، طیبه، محمود میرزایی الحسینی و شیرین پورابراهیم (1400)، «طرحواره­های تصویری حوزة احساسات در رمان "حکایات یوسف تادرس"»، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شمارة 58، صص 131-154.
    2. فضائلی، مریم و شهلا شریفی (1392)، «بررسی طرحواره­های قدرتی در برخی از ضرب المثل­های

    زبان فارسی»، زبان­شناسی و گویش­های خراسان، سال پنجم، شمارة 1، صص 131-144.

    1. فلاحی، محمدهادی و راضیه امیری (1399)، «بررسی طرحواره­های تصوری موجود در ضرب المثل­های گویش ترکی قشقایی»، زبان‌شناخت، سال یازدهم، شمارة دوم، صص 1-27.
    2. قائمی، مرتضی و اختر ذوالفقاری (1395)، «طرحواره­های تصویری در حوزة سفر زندگی دنیوی و اخروی در زبان قرآن»، پژوهش­های ادبی-قرآنی، سال چهارم، شمارة سوم، صص 1-22.
    3. قائمی­نیا، علی­رضا (1400)، معناشناسی شناختی قرآن، چاپ سوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
    4. قرشی بنایی، علی­اکبر (1381)، قاموس قرآن، چ 4، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
    5. کردزعفرانلو کامبوزیا، عالیه و فائقه ابراهیم پورنیک (1398)، «بررسی طرحواره­های تصویری جانسون در آیات توصیف­کنندة دوزخ و بهشت در چارچوب معناشناسی شناختی»، ذهن، شمارة 79، صص 119-152.
    6. کریمی بروجنی، مدنیه، مرتضی قائمی و شیرین پورابراهیم (1396)، «بازنمایی طرحوارة نیرو

    در گزاره­های دینی و اخلاقی زبان

    قرآن»، پژوهش­های زبان­شناسی، سال نهم، شمارة دوم، صص 77-94.

    1. گلشائی، رامین، فرزانه موسوی و فریده حق­بین (1398)، «تحلیلی شناختی از استعاره­های مفهومی و طرحواره­های تصوری در ضرب‌المثل­های ترکی آذری»، مطالعات زبان­ها و گویش­های غرب ایران، دورة هشتم، شمارة 2، صص 81-101.
    2. موسوی بفرویی، محمد و مریم توکل­نیا (1397)، «بررسی استعاره­های مفهومی و طرحواره‌های تصویری ظرف «فوق» در زبان نهج‌البلاغه»، زبان­پژوهشی، سال یازدهم، شمارة 32، صص 49-76.
    3. هاشمی، فرزانه (1395)، تصویرپردازی هنری در سورة صافات، استاد راهنما: عبدالله رسول نژاد، دانشکدة زبان­های خارجی، دانشگاه کردستان.
    4. Amant, R., Morrison, C., Chang, Y., Cohen, P. & Beal, C. (2006). An Image Schema Lanuage, Information Sciences Institute, University of Southern California. 1-6.
    5. Hedblom,M., Kutz,O. & Neuhaus,F. (2015). Chossing the Right Path: Image Schema Theory as a

    Foundation for Concept Invention. Journal of Artificial Intelligence. 6(1). 21-54.

    1. Hedblom, M., Kutz, O., Penaloza, R. & Guizzardi, G. (2019). Image Schema Combinations and Complex Events. KI-Kunstliche Intelligenz. 33. 279-291.
    2. Johnson, Mark (2005). The Philosophical Significance of Image

    Schemas. From Perception to

    Meaning: Image Schemas in Cognitive. Linguistics By B.Hampe. 15-33.

    1. Santibanez, F. (2001). The object image-schema and other dependent schemas. Allantois. 4(2). 183-201.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار