رهیافتی تحلیلی بر خوانش آیات الهی و فهم گفتمان قرآن (در پرتو واکاوی رویکرد زبانشناختی ایزوتسو و علامه طباطبایی)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث

2 رشته علوم قرآن و حدیث، عضو هیئت علمی دانشگاه اراک

چکیده

چکیده
توجه به سطح زبانی گفتمان قرآن و تبیین دقیق آیات، از مباحث ضروری در حوزۀ مطالعات قرآنی است. در زبان­شناسی معاصر، شناخت رابطۀ واژگان و عبارات و نیز ارزیابی انسجام و نگریستن به کلّ آن چیزی که نتیجۀ این روابط است، اصلی مهم در فهم گفتمان متن تلّقی می­شود؛ لذا تحلیل های ادبی قرآن به عنوان متنی منسجم، خارج از این اصل زبان‌شناختی نخواهد بود؛ زیرا قرآن­محوری و معناشناسی مبتنی بر وحدت شبکه معنایی قرآن، نقش مؤثری در کشف مفاد و مراد الهی در آیات قرآن دارد؛ از این رو، واکاوی رویکردهای زبان شناسانه­ای که قرآن‌پژوهان در تبیین آیات وحی به کار بسته‌اند، ضرورتی غیر قابل انکار است و از آنجا که دغدغۀ مشترک علامه ‌طباطبایی و ایزوتسو در  تبیین و معناشناسی واژگان قرآن، فهم‌ مراد و کشف معنا از درون متن است، این پژوهش در صدد است با روش توصیفی تحلیلی، نقاط اشتراک و هم‌گرایی رویکردهای ادبی وزبان‌شناختی ایزوتسو و علامه را در خوانش آیات الهی و فهم گفتمان قرآن، واکاوی نماید. نتایج پژوهش حاضر بیانگر تأکید علامه طباطبایی و ایزتسو بر نظام‌واره‌بودن زبان ‌قرآن و تبیین استقلال معناشناختی قرآن و پیوند معنایی میان آیات است. به‌طوری که فهم آیات قرآن را بیش از همه به خود متن قرآن و شواهد درون‌متنی وابسته می‌دانند و معتقد به تأثیر محوری پارادیم توحیدی در فهم گفتمان قرآن و ارتباط اندراجی معانی واژگان در متن هستند؛ گرچه کمیت و کیفیت بهره‌گیری از این مبانی مشترک نزد آنان متفاوت است. ایشان در حوزۀ ادبی وزبان‌شناسی نیز ضمن تأکید بر اعجاز بلاغی قرآن، از بافت درونیِ سخن و روابط بینامتنی در کشف مراد خداوند بهره می‌گیرند و به‌صورت ضمنی انسجام و جهان‌بینی زبانی قرآن را اثبات می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analytical Approach to Reading Divine Ayahs and Understanding Qur’anic Discourse in Light of Analyzing Izutsu and Allameh Tabatabai’s Linguistic Approaches

نویسندگان [English]

  • fahimeh jafrasteh 1
  • keyvan ehsani 2
  • alireza tabibi 2
  • Fatemeh Dastranj 2
1 PhD Student in Qur’an and Hadith, Arak University
2 Assistant Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Arak
چکیده [English]

Abstract
Paying attention to the linguistic level of Qur’anic discourse, and accurate explanation of the ayahs are among the essential topics in the field of Qur’anic studies. In contemporary linguistics, recognizing the relationship between words and phrases, as well as evaluating coherence and looking at the whole of what is the result of these relationships, is considered an important principle in understanding the discourse of the text. Therefore, the literary analysis of the Qur’an as a coherent text will not be outside this linguistic principle because the Qur’an-centeredness and the semantics based on the unity of the Qur’anic semantic network play effective parts in discovering the divine meanings and aims of the ayahs of the Qur’an. Therefore, analyzing the linguistic approaches used by the Qur’anic scholars in explaining Qur’anic ayahs is an undeniable necessity. And since the common concern of Allama Tabatabai and Izutsu in explaining and the studying the semantics of Qur’anic words is understanding the meaning and discovering the meaning from within the text, this descriptive-analytical research intends to analyze the commonalities and convergence of literary and linguistic approaches of Izutsu and Allameh in reading divine ayahs and understanding Qur’anic discourse. The results of the present research indicate the emphasis of Allameh Tabatabai and Izutsu on the systematic nature of the Qur’anic language and the explanation of the semantic independence of the Qur’an and the semantic connection between the ayahs so that they consider the understanding of Qur’anic ayahs to be dependent on the text of the Qur’an and the evidence within the text, and believe in the central effect of the monotheistic paradigm in understanding Qur’anic discourse and the interaction of the meanings of words within the text. However, the quantity and quality of using these common principles are different for them. In the field of literature and linguistics, while emphasizing the rhetorical miracle of the Qur’an, they use the internal context of speech and the intertextual relations in discovering the meanings intended by Allah, and implicitly prove the linguistic coherence and worldview of the Qur’an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an
  • linguistic approach
  • semantics
  • Allameh Tabatabai
  • Izutsu

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. البقاعی، برهان‌الدین (1415)، نظم الدرر، به‌تحقیقِ عبدالرزاق غالب المهدی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    2. ایزوتسو، توشیهیکو (۱۳۸۷)، مفاهیم اخلاقی‌دینی در قرآن مجید، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران،فروزان‌فر.
    3. -----،(1381)، خدا و انسان در قرآن مجید، ترجمۀ احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    4. -----، (1389)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمۀ زهرا پورسینا، چ۳، تهران، سروش.
    5. آخوند خراسانی، محمدکاظم، (1409)، کفایة الاصول، چ۱، قم، آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث.
    6. ایازی، سیدمحمدعلی (پاییز۱۳۹۳)، «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال ۱۱،شماره3، پیاپی23.
    7. بابایی، علی‌اکبر، مکاتب تفسیری (1381)، ج۱، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، تهران، سمت.
    8. پالمر، فرانک‌رابرت (1366)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کوروش ‌صفوی، تهران، نشر مرکز.
    9. پاکتچی، احمد (1387ش)، «آشنایی با مکاتب معناشناسی معاصر»، پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات، ۱۲۰-۸۷.
    10. تاجیک، محمدرضا (1387)، مجموعه‌مقالات گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران، فرهنگ، پژوهشگاه فرهنگ و هنر .
    11. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۷)، تفسیر تسنیم، قم، اسراء.
    12. -----، عبدالله (۱۳۸۵)، تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ توحید در قرآن، قم، اسراء.
    13. خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۸)، البیان فی تفسیر القرآن، قم، دار الثقلین، 1418ق.
    14. خامه‌گر، محمد (۱۳۸۶)، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران، بین‌الملل.
    15. روبینز، آر. اچ (1378)، تاریخ مختصر زبان‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، چ۳، تهران، کتاب ماد.
    16. رجبی، محمود (۱۳۸۸)، «تفسیر موضوعی قرآن از منظر استاد مصباح»، قرآن شناخت، سال ۷ ،شمارۀ ۲، پیاپی 14، 5-24.
    17. رکعی، محمد و شعبان نصرتی (1396)، میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی، قم، دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
    18. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن (بی‌تا)، الدر المنثور، بیروت، دارالمعرفه.
    19. سورن، پیتر (۱۳۸۹)، مکاتب معناشناسی نوین در غرب، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران، سمت.
    20. سعیدی‌روشن، محمدباقر (۱۳۸۵)، تحلیل زبان قرآن وروش شناسی فهم آن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    21. -----، (زمستان ۱۳۹۳)، «رابطۀ معناشناسی زبانی و تفسیر قرآن‌به‌قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، دوفصلنامۀ قرآن‌شناخت، ، سال ۷، شمارۀ ۲ ،پیاپی14، ۲۴-۵.
    22. شریعتی، غلام‌محمد (1394)، پایان‌نامۀ نقش معناشناسی زبانی در تفسیر قرآن، مؤسسه آموزشی‌پژوهشی امام خمینی(ره)، گروه تفسیر و علوم قرآن.
    23. شاکر، محمدکاظم (۱۳۷۶)، روش‌های تأویل قرآن، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزۀ ‌‌علمیه.
    24. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنه، تهران، شکرانه.
    25. صفوی، کوروش (۱۳۸۷)، درآمدی بر معناشناسی، چ۳، تهران، سوره مهر.
    26. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (۱۴۱۵)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت، الاعلمی.
    27. طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۴۱۷)، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی،
    28. -----، القرآن فی الاسلام (۱۳۹۳ق)، ترجمۀ سیداحمد حسینی، چ1، بیروت، بی‌نا.
    29. عمید زنجانی، عباس‌علی (1387)، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، چ۶، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    30. قائمی‌نیا، علی‌رضا (1393)، بیولوژی نص، چ۲، تهران، پژوهشگاه فرهنگ ‌و اندیشۀ ‌اسلامی
    31. قربانی، اکبر و فتح‌الله نجارزادگان (1390)، «بررسی و تحلیل مبانی تفسیر قرآن‌به‌قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان»، مطالعات تفسیری، سال دوم، شمارۀ 50، 147-168
    32. فتحی، علی (۱۳۸۸)، «مبانی قرآنی تفسیر قرآن‌به‌قرآن»، ماهنامۀ معرفت، بازیابی 15تیر1392، شمارۀ 136، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    33. فقهی‌زاده، عبدالهادی (۱۳۷۴)، «روابط آیات در قرآن کریم»، مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا(ع)، شمارۀ ۲، پیاپی ۶، ۲۸-۱۴.
    34. کوک، کریپس (۱۳۸۸)، سنجش و ارزیابی روانشناختی محیط، ترجمۀ جهانبخش صادقی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    35. گیررتس، دیرک (۱۳۹۳)، نظریه‌های معنا شناسی واژگانی، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران، علمی.
    36. لاینز، جان (۱۳۸۵)، مقدمه‌ای بر معناشناسی زبان‌شناختی، ترجمۀ حسین واله، تهران، گام نو.
    37. لطفی، سیدمهدی (زمستان۱۳۹۳)، «بررسی و نقد معناشناسی قرآنی ایزوتسو»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال ۳،شمارۀ دوم، پیاپی6، ۵۲-۳۹
    38. معین، محمد (۱۳۷۵)، فرهنگ لغت، تهران، امیرکبیر.
    39. مؤدب، سیدرضا (1386)، مبانی تفسیر قرآن، قم، دانشگاه قم.
    40. مارتینه، آندره (۱۳۹۳)، مبانی زبان‌شناسی عمومی، ترجمۀ هرمز میلانیان، تهران، هرمس.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار