کارکردهای داستان حضرت موسی(ع) در شعر سبک خراسانی و عراقی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشجوی دکتری بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

 
حضور حجم گستردۀ توأم با ظرفیت‏های فکری و بلاغی داستان‏های پیامبران در قرآن کریم، مایۀ پذیرش نقش‏های گوناگون از سوی این قصص قرآنی در عرصة شعر فارسی شده‏است. در این‏ میان، گستردگی رخدادهای دورة حیات و تنوّع ابعاد شخصیتی حضرت موسی کلیم‏الله(ع) در قرآن، به‏ویژه تقابل او با نیروهای مخالف در چندین جبهۀ اعتقادی، سیاسی و اقتصادی، سبب شده‌است سرایندگان فارسی‌زبان هریک به‌تناسب افق فکری خود دریافت‏های گوناگونی از آن به‌عمل آورند و به‏دلیل اشتمال آن بر گزیده های حکمت و عرفان و چکیدۀ نظریّات تعلیمی صوفیه و اهل تصوّف، آن را آیینۀ طریقت و دستورالعمل آموزه‌های خود قرار دهند. موضوع این مقاله، تحلیل کارکرد‌های چندگانۀ داستان موسی(ع) در شعر فارسی با تأکید بر نقش و بن‏مایه‏های تعلیمی و تربیت عرفانی آن، بر پایۀ دو شیوة سندکاوی و بررسی توصیفی است. بر اساس این پژوهش، کارکردهای این قصّه در شعر فارسی دارای چهار گونۀ ستایشی، وصفی، تعلیمی و عرفانی است و دو کارکرد اخیر، افزون بر هم‏سویی با اهداف قرآنی آن، از جذّابیت، لطایف عرفانی، دلالت‏های معنایی چندگانه و نقش‏های انگیزشی و اقناعی برخوردار است و به‌همین‌‌سبب، در نظام تربیت اجتماعی و تعلیم باطنی ایرانیان پیوسته به‌عنوان «رسانة» تربیتی و معرفتی مورد توجّه بوده‌است.
 




 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Functions of the Story of Prophet Musa (AS) in Khorasani and Iraqi Poetry Styles

نویسندگان [English]

  • ahmad amiri 1
  • Mohammad Reza Sarfi 2
  • Abbas Zahedi 3
چکیده [English]

The presence of a large number of stories about prophets, along with intellectual and rhetorical capacities, in the Holy Qur'an is a reason for the acceptance of various roles from such Qur'anic stories in the Persian poetry. The extent of the events during the life of Prophet Musa (AS) and the variety of his personality traits mentioned in the Qur'an, particularly his encountering opposite forces in several doctrinal, political, and economic fronts have made it possible that the Persian poets each, proportionate to their own intellectual horizons, make different perceptions and due to inclusion of the core of wisdom and mysticism, and the essence of Sufi educational theories, Sufis put this story as their own mirror to show tariqa and their teachings instruction guide. This article aimed at analyzing the multiple functions of the story of Musa (AS) in Persian poetry emphasizing educational and mystical themes based on two methods of documentation analysis and descriptive review. The findings indicate that this story in Persian poetry has four praising, descriptive, didactic and mystical functions, while the last two functions, in addition to being in line with the Qur'anic objectives of this story, enjoy charm, mystical delicacies, semantic multiple connotations, motivation and persuasion functions and because of this, they have always been regarded as educational "medium" in the Iranian system of social education and spiritual training.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'anic stories
  • fictional functions
  • Didactic Literature
  • Prophet Musa (AS)
  • Persian poetry

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن یمین فریومدی، فخرالدّین محمود، (1344)، دیوان، به‏تصحیح حسینعلی باستانی راد، تهران: سنایی.
  3. ابوالفرج رونی، (1347)، دیوان، به‌اهتمام محمود مهدوی دامغانی، مشهد: کتابفروشی باستان.
  4. اخسیکتی، اثیرالدّین، (1337). دیوان، تصحیح رکن‌الدّین همایون‌فرخ، چاپ اوّل، تهران: رودکی.
  5. امیرمعزّی نیشابوری، (1362)، دیوان، تصحیح ناصر هیّری، تهران: مرزبان.
  6. اوحدی مراغه‏ای، (1340)، کلّیات، تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
  7. پورنامداریان، تقی، (1394)، داستان پیامبران در کلّیّات شمس، چاپ اوّلِ ویرایش جدید، تهران: سخن.
  8. ــــــــــــ، (1368)، رمز و داستان‏های رمزی در ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
  9. جمال‏الدّین محمّدبن عبدالرزّاق اصفهانی، (1362)، دیوان، به‏تصحیح حسن وحید دستگردی، چ دوم، تهران: سنایی.
  10. حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد، (1367)، دیوان، تصحیح محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
  11. خاقانی، افضل‌الد‌ّین، (1382)، دیوان، تصحیح ضیاءالدّین سجّادی، تهران: زوّار.
  12. خواجوی کرمانی، کمال‌الد‌‌ّین محمود، (1369)، دیوان، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.
  13. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1370)، خمسه، به‌تصحیح سعید نیاز کرمانی، کرمان: دانشکدۀ ادبیات‏وعلوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان.
  14. دبیرسیاقی، محمّد، (2535)، گنج بازیافته، چ دوم، تهران: اشرفی.
  15. دیچز، دیوید، (1388)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ غلامحسین یوسفی و محمّدتقی صدقیانی، تهران: علمی.
  16. زرقانی، سیّدمهدی، (1388)، تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: سخن.
  17. زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1355)، با کاروان حلّه، تهران: جاویدان.
  18. ساوجی، سلمان‏بن محمّد، (1371)، دیوان، با مقدّمه و تصحیح ابوالقاسم حالت، چ اوّل، تهران: ما.
  19. سعدی، مصلح‌‌الدّین، (1385)، کلّیات، به‌اهتمام‌ذکاء‌الملک فروغی، تهران: هرمس.
  20. سلطان ولد، بهاء‌الدّین، (1338)، دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: رودکی.
  21. سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم، (1388)، دیوان، تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، چ هفتم، تهران: سنایی.
  22. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1394)، حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطّریقه، تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.
  23. سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری، (1380)، تفسیر سورآبادی، تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
  24. شبستری، شیخ محمود، (1388)، گلشن راز، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
  25. شریفانی، محمّد، (1382)، تحلیل قصص، چاپ اوّل، قم: مهر امیرالمؤمنین.
  26. عبدالواسع جبلی، (1369)، دیوان، تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران: دانشگاه تهران.
  27. عثمان مختاری، (1391)، دیوان، به‌اهتمام جلال‌الدّین همایی، چ سوم، تهران: علمی‏و‏فرهنگی.
  28. عنصری، (1363)، دیوان، به‌کوشش محمّد دبیرسیاقی، چ دوم، تهران: سنایی.
  29. غنی، قاسم، (1330)، تاریخ تصوّف در اسلام، تهران: نقش جهان.
  30. فاریابی، ظهیرالدّین، (1381)، دیوان، تصحیح امیرحسن یزدگردی، تهران: قطره.
  31. فرّخی سیستانی، (1363)، دیوان، به‏کوشش محمّد دبیرسیاقی، چ سوم، تهران: زوّار.
  32. قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم، (1386)، ترجمۀ رسالۀ قشیریه، تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: علمی‌وفرهنگی.
  33. قُمری آملی، سراج‌الدّین، (1368)، دیوان، به‏اهتمام یدالله شکری، چ اوّل، تهران: معین.
  34. قوامی رازی، بدرالدّین، (1334)، دیوان، تصحیح جلال‌الدّین حسینی ارموی (محدّث)، تهران: چاپخانۀ سپهر.
  35. کاشانی، عزّالدّین محمود، (1386)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تهران: هما.
  36. کتاب مقدّس، (1380)، ترجمۀ فاضل‌خان همدانی و دیگران، تهران: اساطیر.
  37. کمال‌الدّین اسماعیل اصفهانی، (1348)، دیوان، تصحیح حسین بحرالعلومی، تهران: دهخدا.
  38. عراقی، فخرالدّین ابراهیم، (بی تا)، کلّیات، به‌کوشش سعید نفیسی، تهران: سنایی.
  39. عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1392)، الهی‌نامه، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
  40. ـــــــــــــــــــــــــ، (1390)، دیوان، تصحیح تقی تفضّلی، تهران: علمی‌وفرهنگی.
  41. ـــــــــــــــــــــــــ، (1386)، مصیبت‌نامه، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
  42. ــــــــــــــــــــــــــ، (1383)، منطق‌الطّیر، تصحیح محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
  43. غزّالی، ابوحامد، (1364)، مشکاه‏الانوار، ترجمۀ صادق آیینه‌وند، تهران: امیر کبیر.
  44. قطران تبریزی، (1362)، دیوان، به‌اهتمام محمّد نخجوانی، تهران: ققنوس.
  45. لازار، ژیلبر، (1361)، اشعار پراکندۀ قدیم‏ترین شعرای فارسی‏زبان، تهران: کتاب آزاد و انجمن ایران‏شناسی فرانسه.
  46. مدبّری، محمود. (1370)، شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان، تهران: پانوس.
  47. مشرّف، مریم، (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی، تهران: سخن.
  48. مقدسی، مطهّربن طاهر، (1374)، آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
  49. مولوی، جلال‌الدّین محمّد، (1378)، کلّیات شمس، تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
  50. ــــــــــــــــــــــــــ، (1390)، مثنوی معنوی، تصحیح ر. ا. نیکلسون، تهران: هرمس.
  51. ناصر بخارایی، (1353)، دیوان، به‌کوشش مهدی درخشان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
  52. ناصر خسرو، (1365)، دیوان، به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: دانشگاه تهران.
  53. نظامی گنجه‌ای، (1384)، خمسه، تصحیح وحید دستگردی، به‌کوشش سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران: قطره.
  54. نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم‌بن منصور، (1382)، قصص‌الانبیاء، به‌اهتمام حبیب یغمایی، تهران: علمی‌وفرهنگی.
  55. ولک، رنه، (1383)، تاریخ نقد ادبی جدید، ترجمۀ سعید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
  56. هاکس، جیمز، (1377)، قاموس کتاب مقدّس، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
  57. هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان، (1384)، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.

عربی:

  1. ابن‌کثیر، عمادالدّین اسماعیل، (1417ق)، قصص‌الأنبیاء، تحقیق عبدالحیّ الفرماوی، قاهره: دارالطّباعه‌والنّشر الإسلامیه.
  2. انصاری، خواجه عبدالله، (1408ق)، منازل‌السّائرین، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
  3. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمدبن محمّد، (1294ق)، قصص‏الأنبیاء المسمّی بعرائس‏المجالس، بمبئی: مطبع‏الحیدری.
  4. عبدالباقی، محمّد فؤاد، (1393)، المعجم‌المفهرس‌لألفاظ‌القرآن‌الکریم، قم: نوید اسلام.

سیوطی، جلال

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار