سیاق و کارکرد آن در کتاب التعبیر القرآنی (بررسی دیدگاه فاضل صالح السامرایی)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی(مسئول مکاتبات)

2 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات

چکیده

سیاق از مقولۀ دلالتهای عقلی و بهترین قرینه در کشف دقیق معانی آیات برای مفسرین، زبان شناسان وعلمای بلاغت می­باشد. مساله اصلی این پژوهش نیز تبیین، ارزیابی و چگونگی کاریرد آن در کتاب التعبیر القرآنی به قلم ادیب عراقی، فاضل صالح السامرایی بوده که با استقراء و گزینش برخی آیات از قرآن کریم انجام گرفته­است. وی با هدف نشان دادن جلوه­های ادبی اعجاز قرآن ضمن رد مساله تکرار به بیان اسرار آیات متشابه پرداخته­است و ثابت نموده چگونه هر واژه­ای بر جای خود آنچنان مستقر است که امکان جابجایی با لفظ مشابه را ندارد؛ زیرا با روح کلمه و کلام یعنی سیاق پیوند خورده است. یکی از شاخصه­­های مهم تبیین­های او پیوند لغت و نحو با معانی در بلاغت است. وی در این عرصه با تکیه بر آراء پیشینیان و کتب آنها مانند «ملاک التاویل» غرناطی و تطبیق دیدگاه آنان با سیاق درون متنی و برون متنی، به ظرافتهای معنایی تازه­ای دست یافته که می­توان آن را توسعه معنایی در بستر سیاق تلقی نمود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Context and its Function in At-Ta'bir Al Qur'āni: Analyzing Fadhel Saleh al-Samarrai's Viewpoint

نویسندگان [English]

  • sedghi h 1
  • zahra moradi 2
چکیده [English]

 
Context is one of the categories of rational reasoning and the best indication to meticulously discover ayahs' meaning for the commentators, linguists, and rhetoricians. The main concern of the present study, carried out using deduction and through selecting a number of Qur'anic ayahs is explicating, assessing and describing the manner of the use of context in the book entitled At-Ta'bir Al Qur'āni authored by the Iraqi scholar Fadhel Saleh al-Samarrai. While rejecting repetition, and aiming at depicting literary manifestations of the Qur'anic miracle, he has explained the mystery of mutashābih ayahs and has proved how each word is so fixed in its place that cannot be replaced by a similar word because it is mingled with the words' spirit and with discourse, i.e. context. One of the important yardsticks for his explanation is the connection of words and syntax with meaning in rhetorics. Drawing on preceding scholars' opinions and books such as Abū Ḥayyān al-Gharnāṭī's Milāk al-ta’wīl and comparing their views with intratextual and intertextual context, he has found novel semantic subtleties that can be considered context-based semantic expansion.  
 


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: literary interpretation
  • similarity
  • Context
  • Fadhel al-Samarrai
1 ـ ابن جماعة، بدر الدین،(1990)، کشف المعانی فی المتشابه من المثانی، تحقیق عبدالجواد الخلف، المنصوره(مصر)دار الوفا.
2 ـ ابن منظور ،(1990) لسان العرب ،بیروت دار صادر.
3 ـ ابو شادی، مصطفی عبدالسلام محمد،(1991 م) و(1412)، الحذف البلاغی فی القرآن، قاهره، مکتبة القرآن للطبع و النشر.
3 ـ امینی، عبد المومن، (1391)، «قاعده سیاق در تعیین مفاهیم»، مجله کوثر معارف، بهار، شماره 261، صص295 – 330.
4 ـ  باقریان محمد،(1385)، «استقلال معنایی فرازهای قرآنی»، نشریه معرفت، ج یک ص 12 شماره 107.
5 ـ تمّام حسان عمر،(2006م ) اللغة العربیة معناها ومبناها، الطبعة الخامسة، مصر،عالم الکتب.
6 ـ جوادی آملی (1378) تفسیر تسنیم ج1،قم ، مرکز نشر اسراء.
7 ـ  الخطیبالإسکافی، محمد بن عبدلله( 1418ه ق) ، درة التنزیل وغرة التأویل/ تحقیق محمد مصطفى آیدن، إشراف عبد الستار فتح الله سعید،  جامعة ام القری مکة المکرمة.
8 ـ راغب اصفهانی محمد،(1412 هق)المفردات فی غریب القرآن،دمشق وبیروت،دارالعلم الشامیة.
9 ـ رستمیان، مرضیه،(1390) «بررسی تطبیقی نظریه بافت با سیاق حالیه،برون متنی از نظر فرث، هایمز و لوئیس»،  دوفصلنامه تخصصی پژوهشی میان رشته ای قرآن کریم، سال دوم شماره 4.
10 ـ رجبی، محمود، (1383) روش تفسیر قرآن، قم پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
11 ـ زرکشی محمدبن بهادر،البرهان فی علوم القرآن،تحقیق ابراهیم عبدلله کردی انتشارات دارالمعرفة بیروت وکتابخانه اینترنتی مدرسه فقاهت.
12 ـ السامرایی،فاضل صالح، (2008م)  أسئلة بیانیة فی القرآن الکریم،الإمارات،مکتبة الصحابة.
13 ـ  ............    .....       (2006 م ) بلاغة الکلمه فی التعبیر القرآنی، مصر- قاهره ،الطبع الثانی، شرکة العاتک للنشر.
14 ـ ...................................، (1998م) التعبیر القرانی، اردن، دار عمار.
15 ـ ستوده نیا، محمد رضا و سعید آخوندی و سید مهدی سلطانی، ...،( 1394)«بررسی تطبیقی سیاق از نظر قرآن پژوهان»، فصلنامه مطالعات قرآنی ،پاییز ،شماره 15، صص 61 – 87.
16 ـ عوا، سلوی محمد.(1382)،الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم، ترجمه حسین سیدی، مشهد مقدس، آستان قدس رضوی.
17 ـ شاکر، محمدکاظم (1382)، مبانی و روشهای تفسیری، قم ، مرکز جهانی علوم اسلامی.
18 ـ شریف محمد ابراهیم، (1402 هق)، اتجاهات التجدید، قاهره ، دارالتراث.
19 ـ الشریف الرضی ،محمد حسین ،(1406) حقایق التاویل فی متشابه التنزیل، شارح کاشف الغطا، دارالاضوا ،بیروت.
20 ـ صدر، محمد باقر، (1986) دروس فی علم الاصول، بیروت، دار الکتاب اللبنانی.
21 ـ طباطبایی، محمد حسین،(1376) المیزان ،ج 11ترجمه فارسی،قم،جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.( کتابخانه اینترنتی فقاهت)
22 ـ طباطبایی محمد حسین، المیزان ،ج20 ،ترجمه فارسی، کتابخانه اینترنتی فقاهت.
23 ـ طریحی، فخر الدین،(1375 ه ش) مجمع البحرین،تهران ،کتابفروشی مرتضوی.
24 ـ عبد الرحیم عبد الغفار(بی تا) الامام محمد عبده و منهجه فی التفسیر، قاهره، المرکز العربی للثقافة و العلوم.
25 ـ عثمان محمد رجب (2003 م)« مفهوم السیاق وانواعه ومجالاته فی تحدید العلاقات الدلالیة» مجله اللغة العربیة، قاهره، العدد 4 ،المجلد السادس ،صص 93- 162
26 ـ غرناطی، ابن زبیر، ملاک التاویل القاطع بذوی الالحاد والتعطیل، کتابخانه مدرسه فقاهت lib.eshia.ir
27 ـ الفراهیدی، خلیل بن احمد ، العین، محقق ابراهیم سامرایی ،قم، انتشارات هجرت- وسی دی نورالانوار3.
28 ـ کرمانی محمود بن حمزه برهان الدین ،البرهان(اسرار التکرار فی القران البرهان فی توجیه متشابه القران) به کوشش عبدالقادر احمد،دارالفضیله
29 ـ کریمی نیا مرتضی،(1384)،« امین خولی وبنیانگذاری مکتب ادبی» مجله برهان و عرفان، سال دوم شماره 6 صص 96 ­- 110
30 ـ کنعانی سیدحسن (1384)«سیر تحول کاربرد سیاق در تفسیر»، فصلنامه مشکوة شماره 87 صص 28- 42
31 ـ المطعنی، عبد العظیم، (1992)م، خصائص التعبیر القرآنیة، (رسالة الدکتورا فی الازهر) مصر،  مکتبة الوهبة.