بررسی ساخت‌های گفتمان‌مدار سورة قصص بر اساس الگوی ون لیوون

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل

2 استادیار زبانشناسی دانشگاه بجنورد

3 دانش آموخته زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل

چکیده

هر متن به شرطی در بازتولید اندیشة مدنظر خود نقش مهمی ایفا می‌کند که بتواند به گفتمان‌هایی که کارگزاران اجتماعی را در افکار عمومی هژمونی می‌سازد، دسترسی یابد. نظریة گفتمان‌مدار ون لیوون (2008م) یکی از رویکردهای تحلیل گفتمان است که همراه با مقوله‌های جامعه‌شناختی-معنایی و با تأکید بر اهمیت کارگزاران اجتماعی گفتمان، لایه‌های پنهان زبان را در متون شفاهی و کتبی می‌کاود و روابط زیرین هر گفتمان را آشکار می‌سازد. این شاخه از تحلیل می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در مطالعات قرآنی پیدا کند؛ چراکه ساخت‌های گفتمان‌مدار قرآن کریم و میزان رازگونگی آن‌ها به خوبی نشان می‌دهد که ایدئولوژی پنهان در پس همة آن‌ها کم‌وبیش یکسان است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به الگوی گفتمان‌مدار ون لیوون، نظام گفتمانی سورة قصص را مورد تحلیل قرار دهد. علت انتخاب سورة قصص این است که این سوره به علت روایت فشردة زندگی حضرت موسی (ع)، از کارگزاران اجتماعی و کنش‌های گفتاری قابل‌توجهی برخوردار است؛ لذا تحلیل گفتمان آن با نظریة ون لیوون کاملا منطبق است. بررسی‌ها نشان از آن دارد که در این سوره، مؤلفه‌های گفتمانی مبتنی بر اظهار (بسامد 916) در مقایسه با مؤلفه‌های مبتنی بر پوشیدگی (بسامد245) از بسامد بالایی برخوردار است؛ و این بدان معناست که خداوند در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گرو‌هها، مکان‌ها و زمان‌هایی که کارگزاران اجتماعی در آن نقش فعال دارند، آشنا می‌سازد. همچنین به ترتیب شیوة تعیین نقش (بسامد475)، تعیین نوع اشاره (بسامد353) و تعیین ماهیت (بسامد88) بیشترین بازنمایی را در انواع اظهارِ کارگزاران اجتماعی در این سوره داراست.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of Discourse-oriented Structures Based on Van Leeuwen's Model

نویسندگان [English]

  • Abdolbaset Arab Yousefabadi 1
  • Elias Barabadi 2
  • Tahereh Mirzadeh 3
1 dr
چکیده [English]

 
Any text plays a significant role in the reproduction of its specific ideology provided that it can gain access to those discourses that make social actors hegemonic. Van Leeuwen’s (2008) discourse-oriented theory is one of the approaches to discourse analysis that aims at unraveling the hidden layers of language in written and oral texts by drawing on socio-semantic factors and with a focus on the importance of social actors. This approach to discourse analysis has the capacity to find a special position is Qur'anic studies since discoursal structures of the Qur'an and their mysterious features indicate that the hidden ideology behind all of them is more or less the same. Employing an analytical-descriptive method, and drawing on Van Leeuwen’s (2008) discourse-oriented model, the present study aimed at examining the discourse of Surah al-Qasas. This Surah was selected because it involves various social actors and speech acts due to concisely narrating the life history of Prophet Musa (UHBP). The results of the study indicate that discoursal elements based on candidness in comparison to those of secrecy were more frequent (with the frequency rate of 916 and 245, respectively). This finding suggests that using stylish creativity and innovation, this Surah has attempted to familiarize the audience with persons, groups, places, and times in which the social actors have active roles. Besides, role-designation method (with the frequency rate of 475), designation of allusion type (with the frequency rate of 353), and designation of nature (with the frequency rate of 88) has the highest representation among social actors’ types of statements and remarks.
 
 
 
 
 



 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse Analysis
  • discourse-oriented
  • social actor
  • the Holy Qur'an
  • Surah al-Qasas
  1. ابن‌الأثیر، ضیاء‌الدین (1994م). المثل السائر. ط1. مصر: دارالنهضة.
  2. شرشار، عبدالقادر (2006م). تحلیل الخطاب الأدبی وقضایا النص. ط1. وهران: دارالأدیب.
  3. قدامة‌بن‌جعفر، ابوالفرج (1884م). نقد الشعر. ط1. بیروت: دارالکتب العربیة.
  4.  مفتاح،محمد (1990م)،دینامیةالنص:تنظیروإنجاز.ط2. بیروت: الدار البیضاء.
  5. یقطین،سعید (1989م)،انفتاحالنصالروائی.ط2. بیروت: الدار البیضاء.
  6. آشوری، داریوش (1377ش). «گفتار و گفتمان». تهران: راه نو. سال1. شمارة7. صص 19-23.
  7. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۸۵ش). تحلیل گفتمان انتقادی. چ1. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. جرفی، محمد؛ محمدیان، عباد (۱۳۹۳ش). «بررسی سورة عبس از دیدگاه سبک‌شناسی گفتمانی میشل فوکو». دانشگاه اراک: پژوهش‌های ادبی-قرآنی، سال دوم، شماره2. صص 9-26.
  9. حری، ابوالفضل (1391ش). «گفتمان قرآن: بررسی زبان‌شناختی پیوند متن و بافت قرآن، اثری از خلود العموش» تهران: کتاب ماه دین، سال1، شمارة175. صص 3-8.
  10. سادات‌مقداری، صدیقه؛ جهانگیری، شکوفه (1394ش). «تحلیل گفتمان انتقادی شعر دفاع مقدس برای کودکان از منظر رهیافت ون لیوون». دانشگاه علامه طباطبائی: متن‌پژوهی ادبی، سال19. شمارة 65. صص 121-160.
  11. العموش،خُلود (1388ش).گفتمانقرآن: بررسیزبانشناختیپیوندمتنوبافتقرآن،ترجمه:سیدی، حسین. چ1.تهران: سخن.
  12. میرفخرایی، تژا (1383ش). فرایند تحلیل گفتمان. چ1. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

 

  1. Fairclough, Norman (1989), Language and Power, London: Longman.
  2. Fairclough, Norman (2002), "Critical Discourse Analysis and the Marketization of Public Discourse", in Toolan, M(ed.) Critical Discourse Analysis, London: Routledge,vol.2.
  3. Jaworski, Adam &Coupland, Nikolas. (1999) The Discourse Reader British: Routledge.
  4. Johnstone, Barbara, (2008). Discourse Analysis. Malden, MA: Blackwell Publishing
  5. Richardson, John E, (2007). Analyzing Newspapers: An Approach from Critical Discourse Analysis. New York: Palgrave Publishing.
  6. Slembrouck, Stef. (2006)."What is meant by "discourse analysis"?.Cririque of Anthropology.21: 1.
  7. Van Dijk, Teun (1998), Opinions and Ideologies in the Press”, in Approaches to Media Discourse, (ed.) by Bell, A. and Peter Garrett, Oxford: Blackwell, 21-63.
  8. Van Leeuwen, Theo (2008), Discourse and Practice, New Tools for Critical Discourse Analysis.Oxford University Press.
  9. Wodak, Ruth & Mayer, Michael (2001). Methodes of Critical Discourse Analysis. London: SAGE Publication.