معنا‌‌شناسی واژۀ «عذاب» در قرآن کریم با تکیه بر روابط هم‌نشینی و جانشینی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات عرب دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 استاد‌یار دانشگاه خلیج فارس بوشهر

3 دانشیار دانشگاه خلیج فارس بوشهر

چکیده

دانش معنا‌شناسی مطالعۀ علمی معنا است که به تحلیل معنا‌ی واژه‌ها با توجه به نظام معنایی آن می‌پردازد‌. از مهم‌ترین راه‌هایی که امروزه در علم معناشناسی مورد توجه ادب‌پژوهان واقع شده، تکیه بر روابط هم‌نشینی و جانشینی است؛ زیرا از طریق شبکه معنایی با بررسی واژگان در سیاق آیات می‌توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. واژۀ «عذاب» یکی از پر‌‌بسامد‌ترین واژگان قرآنی محسوب می‌شود. در پژوهش حاضر در پی آن هستیم به این سؤال پاسخ دهیم که مهم‌ترین هم‌نشین‌ها و جانشین‌های واژۀ عذاب چیست؟ با نگاهی معنا‌شناختی بر محور هم‌نشینی و جانشینی می‌توان گفت که این واژه در قرآن کریم بر محور هم‌نشینی با واژگانی چون «کفر»، «ظلم»، «کبر»، «نفاق» و ... هم‌نشین شده است که این عوامل زمینه‌ساز عذاب می‌شوند. در محور جانشینی نیز با واژگانی چون «خسر»، «حبط»، «عقاب»، «نار»، «جزاء» و ... دارای هم‌معنایی نسبی است که هرکدام به‌نوعی، عذاب را نشان می‌دهند. هدف از پژوهش حاضر بررسی واژۀ «عذاب» با روش توصیفی- تحلیلی، مطالعات واژه‌‌شناسانه و تحلیل از طریق هم‌نشینی واژه‌ها و جانشینی است؛ بنابراین پس از انتخاب واژۀ محوری «عذاب»، نخست هم‌نشین‌های پر‌‌بسامد این واژه تعیین و سپس بر اساس هم‌نشین‌ها به جانشین‌های این مفهوم پرداخته می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Semantic Analysis of the Word "Azaab" in the Holy Qur'an Emphasizing Syntagmatic and Paradigmatic Relationships

نویسندگان [English]

  • Noush Afarin Morsali 1
  • Hussein Mohtadi 2
  • Sayyid Heydar Fara Shirazi 3
1 Arabic Literature Faculty of Literature & Humanities of the Persian Gulf Bushehr
2 Arabic Language and Literature, Literature & Humanities, Persian Gulf, Bushehr, Iran
3 Arabic Language and Literature, Literature & Humanities, Persian Gulf, Bushehr, Iran
چکیده [English]

Semantics is the scientific study of meaning, which analyzes the meanings of words in terms of the semantic systems they belong to. One of the most important ways that has attracted the attention of literary critics is reliance on syntagmatic and pragmatic relationships because through the semantic network of a given word, its exact meaning can be obtained by examining the words, in case of the Qur'an in the contexts of ayahs. The word "azaab", i.e. torment, is one of the most frequent words in the Qur'an and in the present research, we tried to answer the question that which words are the most important collocates and substitutes of this word. Taking a semantic perspective on the syntagmatic and paradigmatic axes, it can be said that this word has collocated in the Holy Qur'an with words such as "kufr (disbelief)", "zulm (oppression)", "kibr (arrogance)", "nifaq (hypocrisy)", which are factors that bring about inflicting torments on humans. As for the pragmatic axis, the word in question is a near synonym of words such as "khasara (loss)", "habata (annulment of one's works)", "eqaab (consequence)", "naar (Fire (of hell))", and "jazaa' (punishment)", each of which in some ways represent torment. The present descriptive-analytical research thus aimed to investigate the term "azaab", relying on terminological studies and analysis through collocations and substitutions. Accordingly, first, the frequent collocations of the word under discussion were identified and then based on the collocations, the substitutions of this concept embodied as words were addressed.                                                                                 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantics
  • syntagmatic relationships
  • paradigmatic relationships
  • azaab
  • the Holy Qur'an

مراجع

  1. قرآن کریم، (1418 ق)، ترجمۀ محمدمهدى فولادوند، ایران – تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، چاپ سوم.
  2. ابن‏منظور، محمدبن مکرم، ‌(1414‌ق)، لسان العرب‌، تحقیق احمد فارس، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
  3. ایزوتسو، توشیهیکو، (1378 ش)، مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: نشر سهند، چاپ اول.
  4. ایزوتسو، توشیهیکو، (1392 ش)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: سهامی انتشار.
  5. بستانى، فؤاد افرام، (1375 ش)، فرهنگ ابجدی، تهران: چاپ دوم.
  6. پارمر، فرانک رابرت، (1391 ش)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم.
  7. جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1376 ق)، الصحاح، مصحح احمد عبد الغفور عطار، بیروت: نشر دار‌العلم، چاپ اول.
  8. دامن‌پاک مقدم‏، ناهید، (1380 ش)، بررسى نظریه عرفى بودن زبان قرآن‏، تهران: نشر تاریخ و فرهنگ‏، چاپ اول.
  9. راغب اصفهانی، حسین ابن محمد، (1412 ق)، مفردات ألفاظ القرآن‌، تحقیق صفوان عدنان داودى، ‌لبنان- سوریه: دار العلم- الدار الشامله، چاپ اول.

10. رضایی، رقیه و فتاحی‌زاده، فهیمه، (1395 ش)، «معناشناسی احباط در قرآن کریم با تأکید بر روابط هم‌نشینی و جانشینی»، پژوهش‌نامه تفسیر قرآن، دورۀ 3، شمارۀ 1، صفحه 25 – 1.

11. روبینز، آر. اچ، (1393 ش)، تاریخ مختصر زبان‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران: مرکز، چاپ دوازدهم.

12. سلطان على‏شاه، محمد بن حیدر، (1372 ش)، متن و ترجمه فارسى تفسیر شریف بیان السعادة فى مقامات العبادة، ایران – تهران: سر الاسرار، چاپ اول.

13. شریفی، علی، (1394 ش)، معناشناسی قرآن در اندیشه شرق‌شناسان با تأکید بر ایزوتسو، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.

14. صفوی، کورش، (1387 ش)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر، چاپ سوم.

15. طباطبایى، محمدحسین، (1374 ش)، تفسیر المیزان، ایران - قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم.

16. طبرسى، فضل بن حسن، (1375 ش)، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، ایران - مشهد مقدس: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌های اسلامى، چاپ اول.

17. طبرسى، فضل بن حسن، (بی‌تا)، ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ایران – تهران: فراهانى، چاپ اول.

18. طیب، عبدالحسین، (1369 ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ایران - تهران: اسلام، چاپ دوم.

19. طیبی، علیرضا و رمضانی، ملیحه، (1395 ش)، «معناشناسی استهزا با تأکید بر روابط هم‌نشینی و جانشینی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی- قرآنی، سال 4، شماره 2، ص 50- 27.

20. عسکرى، حسن بن عبدالله، (1400ق)، الفروق فی اللغة، بیروت: دار‌الافاق ‌الجدیدة، چاپ اول.

21. عظیمه، صالح، (1381 ش)، معنا‌شناسی واژگان قرآن (فرهنگ اصطلاحات قرآنی)، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول.

22. فراهیدى، الخلیل بن احمد، (1410 ق)، العین، تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرایی، قم: مؤسسه دار‌الهجره، چاپ سوم.

23. قرائتى، محسن، (1388 ش)، تفسیر نور، ایران – تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن، چاپ اول.

24. قرشى، سید علی‌اکبر، (1412 ق)، قاموس قرآن، تهران: دار‌الکتب ‌الإسلامیه، چاپ ششم.

25. قنبری، بخشعلی، (1395 ش)، معناشناسی به‌مثابه‌ی روش، تهران: انتشارات نو شناخت، چاپ اول.

26. مصطفوى، حسن، (1430)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، بیروت، قاهره: چاپ سوم.

27. مغنیه، محمدجواد، (1378 ش)، ترجمه تفسیر کاشف، ایران - قم: بوستان کتاب انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول.

28. مکارم شیرازى، ناصر و جمعى از نویسندگان،‏ (1371 ش)، تفسیر نمونه‏، ایران- تهران‏: دار‌الکتب ‌الإسلامی، چاپ دهم.

29. مهتدی، حسین، (1396 ش)، «بررسی ظرافت‌های لغوی واژۀ «فقیر» در نهج البلاغه و مترادف‌های آن بر اساس رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های نهج‌البلاغه، دوره 16، شماره پیاپی 54، صص 112-89.

30. میر‌لوحی، سید علی، (1392 ش)، ترادف در قرآن کریم، قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار