بررسی رویکرد لغت شناسان به کاربرد واژگان اضداد در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت الله بروجردی

چکیده

یکی از موضوعات قابل بررسی در بحث اشتراک لفظی در زبان عربی، کلماتی هستند که بر دو معنای متضاد دلالت دارند. برخی محققان از قدما و متاخران از وجود این کلمات در زبان عربی دفاع کرده­ و برخی دیگر در صدد انکار یا محدود نمودن دایره آن­ها برآمده­اند. از آنجا که وجود چنین کلماتی در قرآن کریم به جهت اشتمال بر دو معنای متضاد می­تواند موجب برداشت­های متفاوتی از آیه گردد، توجه به نقش تفسیری آن­ها و رویکرد مفسران ادیب و لغت شناس، از نظر قبول یا رد، دارا بودن معنای ضد، ضروری است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، رویکرد نظری لغت­شناسان راجع به این کلمات را بررسی و ضمن معرفی کلمات مشهور در کتب اضداد، نقش تفسیری و معانی لغوی هر یک از آنها را مورد بررسی قرار داده است.
   نتایج به دست آمده نشان می­دهد که لغت­شناسان تعداد قابل توجهی از این کلمات را با طرح دلایل ادبی و لغوی از دایره کلمات اضداد خارج می­نمایند. بر اساس نظر محققان و نیز با توجه به بررسی لغوی و تفسیری این کلمات در آیات قرآن کریم، می­توان گفت که "پیدایش ضدیت در معانی کلمات اضداد"، پدیده­ای است که در اثر عوامل مختلفی به کلمه عارض شده و توجه به کاربرد کلمه در جمله و قراین و سیاق موجود در کلام، نقش مهمی در دریافت مقصود چنین کلماتی دارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exploring the Approach of Philologists to Using Auto-antonyms in the Holy Qur'an

نویسنده [English]

  • Ayoob Amraei
مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت الله بروجردی
چکیده [English]

One of the topics that can be investigated when it comes to homonyms in Arabic relates the words denoting two opposite meanings, which are known as auto-antonyms. Some, both old and recent, scholars have supported the existence of such words in Arabic whereas some other scholars have denied the presence of such words or have considered them as limited. Since the presence of such words in the Holy Qur'an can lead to different interpretations of ayahs, it seems quite necessary to explore the interpretive roles of auto-antonyms. The current study, employing a descriptive-analytical approach, therefore, aims to investigate the theoretical approach of philologists regarding auto-antonyms and while introducing well-known auto-antonyms in books of antonyms, it explores their interpretive roles and lexical meanings. The results revealed that philologists have excluded a large number of such words from the lexicon of auto-antonyms for literal and lexical reasons. According to scholars and given the lexical and interpretive examination of such words in the Holy Qur'anic ayahs, it can be said that “the appearance of opposition in the meanings of auto-antonyms” is a phenomenon formed because of different factors, and attention to the function of the words in any given sentence as well as the context and register present in the discourse play key roles in grasping the meanings of such words.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Qur'an
  • literary interpretation
  • philologists
  • mufradats (singulars)
  • homonyms
  • auto-antonyms
  1. قرآن کریم، ترجمه مهدی فولاد­وند
  2. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: دکتر محمد جعفر یاحقی- دکتر محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی
  3. دهخدا، علی اکبر، ( 1373ش)، لغت نامه، تهران: انشارات دانشگاه تهران
  4. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1383ش)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ترجمه: سید غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی
  5. زکی خورشید و دیگران، ابراهیم، (بی تا)، دایرۀ المعارف الاسلامیۀ، بیروت، دارالمعرفۀ
  6. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن، (1380ش)، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه: مهدی حائری قزوینی، تهران: انتشارات امیر کبیر
  7. طیب حسینی، سید محمود،(1395)، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،
  8. عبدالتواب، رمضان، (1367ش)، مباحثی در فقه اللغۀ و زبان شناسی عربی، ترجمه: حمیدرضا شیخی، تهران، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی
  9. آل یاسین، محمد حسین، (1974م)، الاضداد فی اللغۀ، بغداد، مطبعۀ المعارف
  10. آیت الله زاده شیرازی، مرتضی،(1977م)، الزمخشری لغویاً و مفسراً، قاهره، دارالثقافۀ
  11. ابن سیده،  (بی تا)، المخصص، بیروت، دار الآفاق الجدید
  12. ابن فارس، احمد، (1993م)، الصاحبی فی فقه اللغۀ العربیۀ، تحقیق: عمر فاروق الطباع، بیروت، مکتبۀ المعارف
  13. ـــــــــ، ــــــــ ،(1429ق)، معجم مقاییس اللغۀ، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  14. ابن قنبر،عمر بن عثمان، (بی تا)، کتاب سیبویه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، بیروت، دار الجبل
  15. ابن منظور، محمد بن مکرم،(1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر
  16. ازهری، محمد بن احمد، (بی تا)، تهذیب اللغۀ، تحقیق: عبدالسلام هارون، بی جا، بی نا
  17. اصمعی سجستانی، ابن سکیت، (1912م)، ثلاثۀ کتب فی الاضداد، تحقیق: دکتر اوغست هفنر، بیروت: مطبعۀ الکاثولیکیۀ
  18. الانباری، محمد بن قاسم،(1960م)، کتاب الاضداد، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، کویت: التراث العربی
  19. انصاری، ابن هشام، (بی تا)، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، تحقیق: دکتر مازن المبارک، محمدعلی حمدالله، بیروت: بی نا
  20. انیس، ابراهیم، (2003م)، فی اللهجات العربیۀ، قاهره، مکتبۀ الأنجلوا المصریۀ
  21. تهانوی، محمدعلی، (1996م)، کشاف اصطلاحات الفنون، تحقیق: دکتر علی دحروج، بیروت، مکتبۀ لبنان ناشرون
  22. ثعالبی، عبدالملک بن محمد، (1422ق)، فقه اللغۀ و سر العربیۀ، تحقیق: عبدالرزاق مهری، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  23. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1407ق)، الصحاح تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین
  24. خلیفه، حاجی، (1992م)، کشف الظنون، بیروت، دار الکتب العلمیۀ
  25. حلبی، عبدالواحد بن علی لغوی، (1996م)، الاضداد فی کلام العرب، تحقیق: دکتر عزه حسن، دمشق، دار طلاس للدراسات و الترجمۀ و النشر
  26. دینوری، عبدالله بن مسلم بن قتیبه، (بی تا)، تأویل مشکل القرآن، شرح احمد صقر، بی جا، مکتبۀ العلمیۀ
  27. ـــــــ ، ـــــــــــــ ،(بی تا)، غریب القرآن، بی جا،بی نا
  28. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ( 1412ق)، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق، دارالعلم
  29. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: مرعشلی و دیگران، بیروت، دارالمعرفۀ
  30. زمخشری، محمود،(1407ق)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی
  31. سجستانی، ابو حاتم سهل بن محمد، (1414ق)، کتاب الاضداد، تحقیق: محمد عوده ابو جُرَی، بی جا، مکتبۀ الثقافۀ الدینیۀ
  32. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن، (بی تا)، طبقات المفسرین، بیروت، دار الکتب العلمیۀ
  33. ــــــــــ ، ـــــــــــــــ ، (1416ق)، المزهر، تحقیق: محمد عبدالرحیم، بیروت، دار الفکر
  34. شرتونی لبنانی، سعید الخوری، (1374ش)، اقرب الموارد فی فصح العربیۀ و الشوارد، تهران، دار الاسوه للطباعۀ و النشر
  35. طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین
  36. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو
  37. طریحی، فخر الدین، (1375ش)، مجمع البحرین، تهران، کتاب فروشی مرتضوی
  38. طوسی، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان، فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الحیاء التراث الاعربی
  39. علایلی، عبدالله، (1997م)، مقدمۀ لدرس لغۀ العرب، بی جا، دارالجدید
  40. فراء، ابو زکریا یحیی بن زیاد، (بی تا)، معانی القرآن، مصر، دار المصریۀ للتألیف و الترجمۀ
  41. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410ق)، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت
  42. فیومی، احمد بن محمد بن علی مقری، (1405ق)، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دار الهجرۀ
  43. عمر، احمد مختار، (1993م)، علم الدلالۀ، قاهره، عالم الکتب
  44. المنجد، محمد نورالدین، (1426ق)، التضاد فی القرآن الکریم، دمشق، دارالفکر
  45. منشی، محمد جمال الدین بن بدرالدین، (بی تا)، رسالۀ الاضداد، تحقیق: محمد حسین آل یاسین، بغداد، مکتبۀ الفکر العربی