نقد و تحلیل معناشناسانه واژۀ «خلود» در قرآن کریم با تأکید بر دیدگاه معتزله و اشاعره

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه اراک

2 استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد

چکیده

یکی از مسائل مورد اختلاف معتزله و اشاعره، مسئلۀ دائمی یا منقطع بودن عذاب فاسقان در جهنم است. هر یک از این دو گروه، استدلال‌های گوناگونی در اثبات دیدگاه خویش می‌آورند که دامنۀ آن به مباحث زبان‌شناسی قرآن کریم و واژه‌شناسی آن کشیده شده است. اشاعره معتقدند: واژۀ خلود در قرآن به‌معنی اقامت و مکث طولانی است، به گونه‌ای که در زمان آینده منقطع می‌گردد. در مقابل، معتزله بر آن هستند که این واژه بر اقامت دائمی و ابدی دلالت می‌کند، به گونه‌ای که هیچ‌گاه منقطع نمی‌گردد. روش این پژوهش، توصیفی _ تحلیلی است. در پژوهش حاضز اثبات شده که نظریۀ اشاعره در این مورد دچار کاستی و نقصان اساسی است و وضع حقیقی واژۀ خلود بر اقامت دائمی و ابدی دلالت می‌کند؛ زیرا استشهادات عرفی و شعری اشاعره، گونه‌ای از جملات کنایی هستند نه حقیقی، و استعمال خلود در آیات قرآنی نیز حاکی از معنای اقامت ابدی و دائمی است نه منقطع.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Semantic Analysis of the Qur'anic Word kholoud Using Muʿtazila and Ashʿarism Theories

نویسندگان [English]

  • mortaza bayat 1
  • mahmood saidiy 2
2 عضو هیئت علمی
چکیده [English]

  
 
One of the disputed issues between Mu'tazila and Ash'arites is the problem of the permanence or impermanence of the punishment of the fasiq in Jahannam. Each of these two groups present multiple arguments in favor of their own view and such discussions have found their ways to the linguistics and the terminology of the Holy Qur'an. Whereas Ash'arites believe that the Qur'anic word kholoud means a long residence and stay that ends in the future, the Mu'tazilites believe that this term refers to permanent and eternal residence that does not come to an end. In the present descriptive-analytical study, it was demonstrated that the Ash'arites' relevant theory has deficiencies and the real state of the Qur'anic word kholoud implies permanent residence because Ash'arites' customary and poetic evidence are types of figurative sentences and the Qur'anic application of kholoud also signifies permanent and eternal rather than temporary residence.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur'an
  • kholoud
  • Ash'arites
  • Mu'tazila
  • residence

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. آلوسى، محمودبن‌عبدالله (1415)، روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  3. ابن‏بابویه، محمد‌بن‌على (1404)،‏ من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
  4. ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد (1416)، مسند الإمام أحمد‌بن‌حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة.
  5. ابن‌عقیل، عبدالله‌بن عبدالرحمن (1428)،‏ شرح ابن‌عقیل، دمشق، دارالعصماء.
  6. ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس (1404)،‏ معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  7. ابن‌قیم جوزیه (1417)،‏ شفاء العلیل فی مسائل القضاء و القدر و الحکمة و التعلیل،‏ بیروت،‏ دارالجمیل.
  8.  _____ (1418)،‏ حادی الأرواح إلى بلاد الأفراح،‏ بیروت‏، عالم الکتب‏.
  9. ابن‏کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر (1419)،‏ تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  10. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414)،‏ لسان‌العرب، بیروت، دارصادر.
  11. ابوحیان، محمدبن‌یوسف (1420)،‏ البحر المحیط فى التفسیر، بیروت، دارالفکر.
  12. ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث (1420)،‏ سنن أبی داود، قاهره، دارالحدیث.
  13. بخارى، محمدبن‌اسماعیل (1410)،‏ صحیح‌البخاری، قاهره، لجنة إحیاء کتب السنة.
  14. برقى، احمد‌بن‌محمد (بی‌تا)،‏ المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیة.
  15. بطحائی، سیدحسن (1389)، «رحمت الهی و خلود دوزخیان»، کلام اسلامی، دورۀ هفدهم، ش 76، ص 28-44.
  16. بغدادی، عبدالقادر (1418)،‏ خزانه الادب و لب باب لسان‌العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  17. بهشتی، احمد (1384)، «مسئلۀ خلود در عذاب و دیدگاه علامه طباطبائی»، پژوهش دینی، دورۀ چهارم، ش 11، ص 7-26.
  18. ترمذى، محمدبن‌عیسى (1419)،‏ الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، قاهره، دارالحدیث.
  19. تفتازانی، سعدالدین (۱۴۰۹)، شرح‌المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره‏، بیروت، عالم‌الکتب.
  20. تمیمی‌آمدى، سیف‌الدین (۱۴۲۳)، أبکار الأفکار فی أصول‌الدین، تحقیق احمد محمد مهدى، قاهره، دارالکتب‏.
  21. جرجانی، میرسیدشریف (۱۳۲۵)،‏ شرح‌المواقف،‏ تصحیح بدرالدین نعسانى، قم، شریف رضی‏.
  22. حائرى طهرانى، على (1338)،‏ مقتنیات الدرر، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
  23. حیدری‌فرد، محمد و فرقانی، محمدکاظم (1392)، «خلود در عذاب از دیدگاه ملاصدرا و ابن‌عربی»، جستارهای فلسفه دین، دورۀ دوم، ش 4، ص 39-59.
  24. رازى، فخرالدین، (۱۴۲۰)، التفسیرالکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  25.  ____________، (1986)، الأربعین فی أصول‌الدین،‏ قاهره، ‏مکتبة الکلیات الأزهریة‏.
  26. راغب‌اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (۱۴۱۲)، المفردات فی غریب القرآن‏، تحقیق صفوان عدنان داودى، بیروت، دارالعلم الدار الشامیة.
  27. زمخشرى، محمود (۱۴۰۷)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت،‏ دارالکتاب العربی‏.
  28. سمین، احمدبن‌یوسف (1414)، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  29. شریف‌رضی، محمدبن‌حسین (1414)، نهج‌البلاغة، تصحیح صبحی صالح، قم، مؤسسة دارالهجرة.
  30. شنقیطى، محمدامین (1427)، أضواء البیان فى إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  31. صدیق‏حسن‏خان، محمدصدیق (1420)، فتح‌البیان فى مقاصد القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  32. طریحى، فخر‌الدین (1416)، ‏مجمع‌البحرین،‏ تهران،‏ مرتضوى‏.
  33. طوسى، محمدبن‌حسن (1365)، تهذیب‌الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
  34. عبدالجبار، ابوالحسن (1422)، شرح الأصول الخمسة، تحقیق احمد‌بن‌حسین ابى هاشم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  35.  ___­­­­___________ (1426)، تنزیه القرآن عن المطاعن‏، بیروت، دارالنهضة الحدیثة.
  36.  ______________ (1427)، تثبیت دلائل النبوة، قاهره‏، دارالمصطفى‏.
  37.  ______________ (1962)، المغنی فی أبواب التوحید و العدل، ‏تحقیق جورج قنواتى، قاهره، الدار المصریة.
  38.  ______________ (بی‌تا)، متشابه القرآن، قاهره، مکتبة دارالتراث‏.
  39. فراهیدى، خلیل‌‌بن‌احمد (1409)، العین، قم، نشر هجرت.
  40. میبدى، رشیدالدین (۱۳۷۱)، کشف‌الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق على‌اصغر حکمت،‏ تهران، امیرکبیر.

 

 

 

 

فصلنامه پژوهش‌های ادبی - قرآنی
دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 25
اردیبهشت 1398
صفحه 131-149

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار