تحلیل گفتمان دو سوره فلق و ناس براساس الگوی فرا‌‌نقش متنی هالیدی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی

چکیده

 
نگاه از دریچه‌ی زبانشناسی به قرآن کریم افق‌های جدیدی را در مطالعات قرآنی گشوده است. نظریه مایکل هالیدی یکی از گرایش‌های زبانشناسی نقشگراست که در حال حاضر توجه زبانشناسان بسیاری را معطوف خود نموده، هالیدی برای اجزای مختلف کلام، فرانقش‌های سه گانه‌ اندیشگانی، بینافردی و متنی را قائل شده و متناظر با آنها سه لایه معنایی را ساماندهی کرده است. هدف از این پژوهش بررسی تحلیل گفتمان دو سوره‌ی فلق و ناس در سطح فرانقش متنی- مبتنی بر نظریه نقشگرای هالیدی- است لذا با بررسی ساخت مبتدا- خبری و اطلاعی دو سوره فلق و ناس و استخراج عناصر و شگردهای ایجاد انسجام دریافتیم که سوره فلق و ناس به لحاظ گفتمان بر مبنای مکالمه و پرسش و پاسخ بوده و استفاده از مؤلفه‌های گفتمان مدار هالیدی-فرانقش متنی- در میان این دو سوره متفاوت از هم نبوده است، بلکه در انسجام متنشان ادات گوناگون و متنوعی مؤثر است که میزان بهره‌گیری از این شگردهای انسجامی (دستوری،لغوی یا معنایی) با هم متفاوت است. اولین و مهمترین عامل انسجام و همبستگی متن در هر دو سوره عناصر واژگانی و لغوی است و عنصر تکرار با وجوه مختلفش بیشترین بسامد را داراست.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Discourse Analysis of Surah Al-Falaq and Surah Al-Nas Based on Halliday's Textual Metafunction

نویسندگان [English]

  • Seyed Hossein Seyedi 1
  • Sumayyah Big ghalejoghy 2
1 FerdowsiUniversity Mashhad
2 FerdowsiUniversity
چکیده [English]

Taking a linguistic perceptive on the Holy Qur'an has opened new horizons in Qur'anic studies. Michael Halliday's theory is an approach within functionalist linguistics that has currently drawn many linguists' attention. Halliday believes that different components of speech have three ideational, interpersonal and textual metafunctions, hence his attempt at regulating three corresponding semantic layers. The present research aims to analyze the discourse of Surah Al-Falaq and Surah Al-Nas at the level of textual metafunction based on Halliday's functionalist theory. Therefore, through studying the thematic and informative structures of Surah al-Falaq and Surah Al-Nas and extracting the elements and techniques used for creating cohesion, we found that the two surahs are, in terms of discourse, on the basis of conversation and question and answer, and the use of Halliday's discourse-based components, i.e. textual metafunction, does not vary across them, but in their textual cohesion a variety of devices are effective. In addition, the two surahs differ in terms of the degree of the utilization of these cohesive (grammatical, lexical, and semantic) devices. The first and the most important cohesive device in the texts of both surahs are verbal and lexical elements, and repetition, taking different forms, is the most frequently-used device.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Michael Halliday
  • functional linguistics
  • textual metafunction
  • Surah Al-Falaq
  • Surah al-Nas
1- آقاگل زاده، فردوس، (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی؛ دانشگاه تربیت مدرس.
2-ابن عاشور، محمدبن طاهر، (بی‌تا)، التحریر والتنویر،ج30، بیروت، موسسه التاریخ.
3-ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب،ج10،6و11، تحقیق: عبدالله علی الکبیر و محمد احمد حسب الله، هاشم محمد الشاذلی، لامک، دارالمعارف.
4-انیس، ابراهیم، (1374)، آواشناسی زبان عربی، مترجمان: ابوالفضل علامی و صفر سفیدرو، تهران، اسوه .
5-بلخی، مقاتل بن سلیمان، (1423)، تفسیر مقاتل بن سلیمان،ج4، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، بیروت، دار إحیاء التراث.
6- باتمان، هوشنگ، (1389)، تحلیل سوره‌ی یاسین براساس نظریه سیستمی –نقشی هالیدی، رساله‌ی ارشد، دانشگاه رازی.
7--سید قطب، ابن ابراهیم شاذلی،(1412)،ج6، فی ظلال قرآن ،بیروت،دارالشرق.
8- سیدی، سید حسین، (1390)، زیبایی شناسی آیات قرآن، قم،پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی .
9- سیدی، سید حسین،(1391)،«تحلیل گفتمان آیات مربوط به دو جزء آخر قرآن»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، دوره 18،شماره 3، 4تا21.
10- سیوطی، جلال الدین معبد الرحمن، (1423)، معترک القرآن فی اعجاز قرآن،ج2، بیروت،دارالفکر.
11- شمیسا، سیروس،(1372)، نگاهی تازه به بدیع، تهران، انتشارات فردوس.
12- شیرزاد،محمد حسن،(1395)،« بازخوانی گزاره انما البیع مثل الربا تحلیلی سه سطحی مبتنی بر زبان شناسی نقش گرا»، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش های زبان شناختی قرآن، دوره 5، شماره2. 1تا 16.
13- صادقی ،علی،(1394)، «تفسیر ساختاری سوره کوثر بر پایه نظریه زبانشناسی نقشگرای نظام‌مند هالیدی»، فصلنامه علمی –پژوهشی مطالعات تفسیری، دوره 6، شماره 22. 45تا66.
14- طباطبایی،سید محمد حسین ،(1417)،المیزان فی تفسیر القرآن، ج20و 27،قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم .
15- طبرسی، فضل بن حسن،(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج4، مقدمه محمد جواد بلاغی‏، تهران، ناصر خسرو.
16- العموش، خلود،(1388)،گفتمان قرآن بررسی زبان شناختی پیوند متن و بافت قرآن (مطالعه موردی سوره بقره )،ترجمه سیدحسین سیدی، تهران، سخن.
17- فخر رازی ،محمدبن عمر ،(1420)،التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
18- فرکلاف، نورمن ،(1379)،:تحلیل انتقادی گفتمان ،ترجمه‌ی فاطمه شایسته پیران و دیگران ،تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعه رسانه .
19-فیض کاشانی، ملامحسن،(1415)،تفسیر الصافی،ج15،تحقیق:حسین اعلمی ، تهران، الصدر.
20- قجری ،حسینعلی و جواد نظری،(1391)،کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی ،تهران،جامعه شناسان.
21-لاکسار، حسین رضایی،(1394)،سبک شناسی تطبیقی حکایت های تفسیر سوره‌ی یوسف ( احمد بن محمد بن زید طوسی) با داستان‌های کشف الاسرار (ابوالفضل میبدی ): پژوهشی در چارچوب فرانقش متنی، رساله‌ی ارشد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
22-مکارم شیرازی، ناصر،(1374)،تفسیر نمونه،ج27، تهران، دارالکتب الاسلامیة .
23-مک دانل، دایان،(1380)،مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان ،مترجم :حسین علی نوذری،تهران ،فرهنگ گفتمان.
24- مهاجر ،مهران و محمد نبوی، (1376)، به سوی زبانشناسی شعر ،رهیافتی نقشگرا، تهران، نشر مرکز.
25- میبدی،احمدبن محمد،حبیب الله آموزگار،(1352)، خلاصه تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید ،تهران، اقبال .
26- Butler, C. S. (2003), Structure and Function: A Guide to Three Major Structural Functional Theories,part 1, Amsterdam, philadelphia: John Benjamin PublishinCompany
 
27- Mr.foucault, politics and  the study  of discourse, Ideeology andconsciousness ,no . (1978)
28-Halliday, M.A.K & Christian, Matthiessen. (2004). An Introduction to Functional Grammar, New York: Oxford University Press Inc
 
29-Halliday , M.A.K.,1985, 2004, An Introduction to Functional Grammar, revised edition  London, Edward Arnold
 
30- Halliday, M. A. K (2002). Linguistic Studies of Text and Discourse. London: Continuum. Mikk, Jaan. "Analysis of Textbooks (2000)." In Textbook: Research and Writing, by Jaan Mikk. Frankfurt: Peter Lang.
31- Halliday, M,A,K. & Hasan,R.(1976), Cohesion in English .London: Longman
32- Lyon , John ,1971 ,1984 ,Language and Linguistics ,An Introduction Cambridge   University Press
33- Jorgensen Marianne and louise Phillips (2002),Discourse Analysis As Theory and Method , SAGE Publications,London ,Thousand Oaks New Dehli, First Published.