کارکردهای بلاغی و انسجام‌آفرینی جانشین‌های اشاره‌ای در سورۀ مبارکۀ «حج» و ترجمه‌های آن از فولادوند، خرمشاهی و محدّث دهلوی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

چکیده

      بنابر نظریۀ زبانی هلیدی و رقیه حسن (1976م)، انسجام متنی یکی از مهم­ترین مؤلفه­های متن­وارگی است که با عناصر گوناگونی همچون دستوری، واژگانی و پیوندی نشانه­گذاری می­شود. «جانشینی» گونه­ای انسجام دستوری بوده که به معنای قرار گرفتن عنصری در متن به­جای عنصری دیگر است و در اشکال مختلف اسمی، فعلی، جمله­ای و بندی در کلام نمود می­یابد. اسم­های اشاره در قرآن کریم، به دلیل ظرفیت بالای معنایی و بلاغی­شان، در صورت­های مختلف جانشینی به­کار رفته­اند و از این­رو نقش بسزایی در انسجام و پیوستگی متنی آیات ایفا کرده­اند؛ همچنین با درهم شکستن ساختار دستوری متن، علاوه بر  برجستگی، پویایی، اختصار و ایجاد ابهام هنری، با گسترۀ معنایی خود باعث ایجاد نظم خطی و شبکه­ای شده­اند. این پژوهش در صدد است تا با بهره­گیری از نظریۀ هلیدی و حسن، مسألۀ جانشینی اسم­های اشاره را در سورۀ «حج» و کیفیت برگردان آن­ها را در سه ترجمۀ منتخب بررسی کرده تا از این رهگذر میزان موفقیّت مترجمان در تصریح معنا و مفهوم بلاغی این عنصر انسجامی آشکار گردد؛ بدین منظور، دو ترجمۀ معنایی از فولادوند و خرمشاهی و یک ترجمۀ تحت اللفظی از محدث دهلوی انتخاب شد. بررسی­های پژوهش نشان می­دهد که از میان این ترجمه­ها، فولادوند تا حدودی، با تصریح معنا و رعایت نکات بلاغی، تعادل انسجامی را برقرار نموده و محدث دهلوی نیز به فراخور ترجمۀ تحت اللفظی خویش تا اندازه­ای با تصریح و روشنگری در متن مقصد، انسجام برقرار نموده است؛ اما خرمشاهی با وجود ادبی بودن ترجمه­اش، از تصریح معنا و ظرافت­های بلاغی اسم­های اشاره غافل مانده که همین امر باعث شده تا ترجمۀ او از صراحت انسجامی لازم برخوردار نباشد.
  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Rhetorical and Cohesive Functions of Demonstrative Substitutes in the Noble Surah Al Hajj and Its Translations by Fouladvand, Khorramshahi and Mohaddes Dehlavi

نویسندگان [English]

  • Zahra, Koochaki Niyat 1
  • Ibrahim Anari Bozchalooyi 2
  • a sajady 2
  • mohammad jorfi 3
1 Arak University
2 Arak University
3 Arak University
چکیده [English]

According to the linguistic theory of Halliday and Hassan (1976), textual cohesion is one of the most important elements of textuality marked by different, inter alia, grammatical, lexical, and relational elements. “Substitution”, manifested in different nominal, verbal, sentential and clausal forms, is a kind of grammatical cohesion that means replacing an element with another in the text. Due to their high semantic and rhetoric capacities, demonstrative nouns are used in the Holy Qur'an in various substitutive forms hence playing a significant role in the coherence and textual cohesion of ayahs. Additionally, by breaking down the grammatical structures of the text, they have created a linear and grid-like order besides giving prominence, dynamism, brevity, and artistic ambiguity to the text. Using Halliday and Hassan's theory, the present study sought to analyze demonstrative nouns used as substitutes in Surah Al-Hajj and to survey the quality of their translations so that the degree of the success of the translators in explicating the rhetorical meaning of this cohesive device becomes clear. To this end, two semantic translations by Fouladvand and Khorramshahi and a literal translation by Mohaddes Dehlavi were selected. The results show that Fouladvand has somewhat created an equivalent cohesion by explicating meaning and paying attention to rhetorical aspects. Moreover, Mohaddes Dehlavi has to some extent created cohesion using clarification in the target text. However, Khorramshahi's translation, despite being literary, has failed to clarify meaning and rhetorical nuances thus lacking the necessary cohesive explication.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • theory of textual cohesion
  • demonstrative substitutes
  • Surah Al-Hajj
  • Fouladvand
  • Khorramshahi
  • Mohaddes Dehlavi
  1. قرآن کریم.
  2. ابن سراج (1999). الاصول فی النحو، ج2، بیروت: مؤسسة رسالة لبنان.
  3. ابن‌عاشور، محمّدبن‌ طاهر (1984). التّحریر والتّنویر، ط 1، تونس: الدّار التونسیّة للنّشر.
  4. الأُرمی العلوی الهَرَی الشافعی، محمد الأمین بن عبدالله (2001). حدائق الروح والریحان فی روابی علوم القرآن، ج 18، ط1، بیروت: دار طوق النجاة.
  5. الآلوسی، شهاب الدین سید محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ط1، بیروت : دارالکتب العلمیة.
  6. البحیری، سعید حسن (2005). دراسات لغویة فی العلاقة بین البنیة والدلالة، ط1، القاهرة: مکتبة الآداب.
  7. البقاعی، برهان الدین ابی الحسن ابراهیم بن عمر (1480). نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، القاهرة: دارالکتاب الاسلامی.
  8. البیضاوی، عبدالله بن عمر (1418). أنوار التزیل و أسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشی،ط1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  9. التفتازانی، سعدالدین (1391). مختصر المعانی، ط10، قم: دارالفکر.
  10. الجرجانی، عبدالقاهر (1368). دلائل الاعجاز فی القرآن الکریم، ترجمۀ و حاشیه نویسی سید محمد رادمنش، مشهد، آستان قدس رضوی.
  11. خراعی فر، علی (1377). «تغییر بیان در ترجمه»، فصلنامة مترجم. س 7. ش 27. صص 3ـ11.
  12. خرّمشاهی، بهاءالدّین(1375). ترجمة قرآن، چ1، تهران: انتشارات نیلوفرـ جامی.
  13. الخطابی، محمد (1991). لسانیات النص (مدخل الی انسجام النص)، ط1، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  14. الدرویش، محی الدین (1415). اعراب القرآن و بیانه، ط4، سوریه: دار الإرشاد.
  15. دهلوی، شاه ولی‌الله (1387). فتح الرّحمن بترجمة القرآن، به کوشش مسعود انصاری، چ2، تهران: نثر احسان.
  16. الزمـخشری، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ط3، بیروت: دار الکتاب العربی.
  17. السامرائی، فاضل صالح (1434). معانی النحو، ج1، مؤسسة التاریخ العربی.
  18. السمین الحلبی، احمد بن یوسف (2010). الدّر المَصون فی علوم الکتاب المکنون، المحقق: الدکتور أحمد محمد الخراط، ج8، دمشق: دارالقلم.
  19. الشاوش، محمد (2001). اصول تحلیل الخطاب، ط 1، تونس: المؤسسة العربیة للتوزیع.
  20. الصافی، محمود بن عبدالرحیم (1418). الجدول فی اعراب القرآن، بیروت: دارالرشید مؤسسة الایمان.
  21. الصعیدی، عبدالمتعال (1991). البلاغة العالمیة علم المعانی، ط 2، مصر: مکتبة الآداب و مطبعتها.
  22. الطباطبایی، سید محمد حسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چ 5: قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  23. الطبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ سوم، تهران: ناصر خسرو .
  24. عونی، حامد (د. ت). المنهاج الواضح للبلاغة، ج1، بیروت: مکتب العلمیة.
  25. فتوحی، محمود (1390). «واکاوی نظریۀ نظم»، مجموعۀ مقالات نخستین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران، تهران: خانه کتاب.
  26. فولادوند، محمد مهدی (1384). ترجمه‌ قرآن، چ 5، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ علمیه.
  27. لطفی پور ساعدی، کاظم (1371). «درآمدی به سخن کاوی»، مجلۀ زبان­شناسی، سال نهم، ش 17، صص 122-109.
  28. مقیاسی، حسن و مقدسی نیا، مهدی (1393). «اشاره به دور به مثابۀ ابزار حفظ وجهه در قرآن و شیوۀ برخورد مترجمان با آن»، مجلۀ ادب عربی، شمارۀ 2، سال 6، صص 263 – 244.
  29. مهاجر، مهران و محمد نبوی (1376). به سوی زبان­شناسی شعر، تهران: نشر مرکز.
  30.  میبدی، رشید الدین ابوالفضل (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران: امیر کبیر.
  31. Baker,Mona. (1986) Corpus-based Translation Studies. The Challenges that Lie Ahead, in Harold Somer (ed.) Terminology, LSP and Translation, Amsterdam: John Benjamins:180-86.
  32. Halliday, M.A.K and Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman.
  33. Halliday, M.A.K (1989), Spoken & written Language. Gb.OUP.