بینامتنیت قرآنی در طرب‏المجالس براساس نظریة ژرار ژنت **

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

2 عضو هیات علمی دانشگاه ازاد واحد دهاقان

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

چکیده

 بینامتنیت یکی از مباحث نوین در نقد جدید است که به ارتباط و تعامل بین متون می‌پردازد. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها از یکدیگر متأثر هستند و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه‌های ادبی و فکری یکدیگر بهره‌مند شده‌اند. استفاده از مفاهیم و تعلیمات قرآنی از دیرباز در بین شاعران و نویسندگان فارسی زبان برای اعتبار و غنای سخن خویش مرسوم بوده است. جنبه‌های ادبی و بلاغی قرآن همراه با مفاهیم و آموزه‌های اخلاقی آن باعث این توجه شده است. طرب المجالس یکی از آثار نثر فارسی در قرن هشتم است. دوره‌ای که به‌واسطۀ تأثیر قرآن و حدیث و ادبیات عرب بر ادبیات فارسی، یکی از قابل توجه‌ترین دوران است. نویسندۀ کتاب توانسته با استفاده از آیات و احادیث کتاب را به‌گونه‌ای اخلاقی و آموزنده تحریر کند. انس و آشنایی هروی با قرآن و معارف دینی و عرفانی در تمام این اثر به چشم می‌خورد. نویسندگان این مقاله برآنند که با شیوة توصیفی – تحلیلی و روش نقد بینامتنیت ژرار ژنت این ویژگی طرب‌المجالس را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دو نوع بینامتنیّت صریح و ضمنی در طرب‌المجالس دیده می‌شود. بیشترین بهرة نویسنده از بینامتنیت صریح است که به شکل اقتباس از آیات قرآن به اشکال و دلایل مختلف صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qur’anic Intertextuality in Tarabol Majales based on Gérard Genette's Theory

نویسندگان [English]

  • elham khodabakhshi 1
  • parisa davari 3
1 PhD Student of Persian language and literature, Dehaghan Branch, Islamic Azad University. Dehagha
3 -Assistant professor of Persian language and literature, Dehaghan Branch, Islamic Azad University . Dehaghan.
چکیده [English]

 
Intertextuality, which deals with the relationship and the interaction between texts, is one of the newest theories in new criticism, According to this theory, texts and their producers are influenced by each other and they consciously or unconsciously use the literary and intellectual origins of each other. It has long been common among Persian poets and writers to use Qur’anic concepts and teachings to add credibility and richness to their work. The literary and rhetorical aspects of the Qur’an along with the Qur’anic ethical concepts and teachings, have created the attraction of such attention. Tarabol Majales is one of the works of Persian prose belonging to the eighth century, which is one of the most considerable periods due to the influence of the Qur’an and hadith as well as Arabic literature on Persian literature. Using Qur’anic ayahs and hadith, the author of the book, Mirhossein Heravi, has been able to write his book containing ethical and informative points. Throughout the book, one can see his familiarity and fondness of the Qur’an, religious and mystical teachings. The present descriptive-analytical paper aims to analyze this feature by using Gérard Genette's method of analyzing intertextuality. The results show that there are two types of explicit and implicit intertextuality in Tarabol Majales and Heravi has employed explicit intertextuality more frequently and in the form of adapting from Qur’anic ayahs in various forms and for different reasons.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tarabol Majales
  • Qur’anic ayahs
  • intertextuality
  • Gérard Genette
1-       قرآن کریم، ترجمۀ حسین انصاریان.
2-       آلن، گراهام ( 1380) بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
3-       احمدی، بابک (1386) ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
4-       ترابی، سید محمد (1371). مثنویهای عرفانی امیر حسینی هروی، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
5-       حاجی میرزایی، فرزاد (1377) دانشنامة قرآن و قرآن پژوهی، تهران: دوستان و ناهید.
6-       حلبی، علی اصغر (1377) تاثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، تهران: اساطیر.
7-       خطیبی، حسین (1375) فن نثر، چاپ دوم، تهران: زوار.
8-       راستگو، سیدمحمد (1376)، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
9-       راشد محصل، محمدرضا (1380) پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
10-    رنجبر، جواد ؛ عربی، سجاد (1390). «بینامتنی اشعار بارودی با شعر جاهلی»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادب معاصر عربی، سال دوم، شمارة اول، صص89-119.
11-    زرقانی، محمد عبدالعظیم (1409ق) مناهل العرفان فی علوم القرآن، شرح احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
12-    ساسانی، فرهاد (1383) «بینامتنیت پسینه و پیشینة نقد بینامتنی»، نشریة نقد و هنر، شمارة 5و6 ، صص172-185.
13-    صباغی، علی(1391) «بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانة بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریة بلاغت اسلامی»، پژوهش‏های ادبی، شمارة ۳۸، صص ۵۹-۷۱.
14-    صفا، ذبیح الله (1379)، تاریخ ادبیات ایران، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.
15-    عباسی، جلال، آهی، محمد (1397) «تحلیل بینامتنی قرآن و غزلهای صائب بر اساس نظریة ژنت»، نشریة پژوهشهای ادب- قرآنی، سال 6، شمارة 3، صص124- 153.
16-    قائمی، مرتضی؛ محققی، فاطمه (1390) «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، دو فصلنامة تخصصی پژوهش‌های میان­رشته‌ای قرآن کریم، سال دوم، شمارة پنجم، صص51-59.
17-    کریستوا، ژولیا (1381) کلام، مکالمه و رمان، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
18-    میرحسینی هروی، امیرحسین بن امیرعالم (1352). طرب المجالس، به اهتمام علیرضا مجتهدزاده، مشهد: کتابفروشی باستان.
19-    نامور مطلق ، بهمن و منیژه کنگرانی،(1388) از تحلیل بینامتنی تا تحلیل گفتمانی، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شمارة 2،صص 94-73.
20-    نامور مطلق، بهمن (1386الف). «مطالعه ارجاعات درون متنی در مثنوی با رویکرد بینامتنی»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 54، صص429-442.
21-    --------------- (1386ب) «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 56، صص83-98.                                                                                       
22-    نفیسی، سعید (1363) تاریخ نظم و نثر در ایران، تهران: فروغی.
23-    یداللهی اصلان، ابوالفضل، مقبلی، مهناز (1393) «تبیین رابطة بینامتنیت با دیگر فنون بلاغی (اقتباس، تضمین و...)»، مجموعه مقالات برگزیده برای چاپ، همایش ملی بینامتنیت (التناص)، قم: بنیان پویا پژوه اندیشه.
24-    فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: موسسۀ نشر هما  .- همایی، جلال‌الدین (1377)       
25-    Genette, Gerard. (1997). PalimpsestsLiterature in second degree. Chana Newman and Claude doubing sky (trans). University of Nebraska Press, Lincoln NE and London.