کاربست اعتبارسنجی روایات و منقولات تاریخی در نقـد خوانش ادبی معـاصر از قصص قرآن با تأکید بر دیدگاه ادبی آیت الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجو دکتری علوم قرآن حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

داستان­های قرآن در مواضع و سیاق­­های گوناگون ذکر شده است. این پراکندگی و تفاوت سبک­های بیان قصص در گفتمان آیات، شبهه راهیابی تعارض به متن قرآن را در ذهن مخاطب تداعی می­نماید؛ این در حالی است که با بهره­گیری از قراینی می­توان ضمن پاسخ­گویی به شبهاتی چون تاریخ­مندی و متن ادبی و بلاغی بودن قرآن، در رد ادعای مذکور مبادرت ورزید. روایات منتسب به معصومین از جمله قراین ناپیوسته­ای به شمار می­روند که نقش مؤثری در تبیین آیات الهی ایفا می­نمایند. لکن با عنایت به احتمال ورود اسرائیلیات به منابع روایی، ارجاع به این مصادر را با مشکل مواجه ساخته و زمینه را برای ادبی و بلاغی دانستن قصه­های تاریخی قرآن می­گشاید. از سویی از آنجا که موارد گوناگونی از اشتراک میان داستان­های قرآن و نقل­های تاریخی مشاهده می­شود، با نظر به اینکه گاه حلقه­های مفقود قصص در تاریخ یافت می­شود، کاربست داده­های تاریخی در تفسیر داستان­های قرآن نافع می­نماید و کمک شایانی نیز در پاسخ­گویی به شبهاتی که، تنها روش فهم قرآن را روش ادبی و تحلیل متن می­داند، خواهد نمود. بر این اساس پژوهش حاضر از رهگذر تأمل در آرای اندیشمندان مسلمان به ویژه آیت الله جوادی آملی و با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی به این پرسش کلیدی که «کارکرد روایات و منقولات تاریخی در نقد خوانش ادبی معاصر از قصص قرآن چگونه ارزیابی می­شود؟» پاسخ داده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Validation of the Use of Hadiths and Historical Narratives in Criticizing the Modern Literary Reading of the Qur’anic Stories Emphasizing the Literary View of Ayatollah Javadi Amoli

نویسندگان [English]

  • mohammadhosein bayat 1
  • najme ghorbani afkham 2
  • ali sharifi 3
1 Director of Quran and Hadith Sciences Department, Allameh Tabataba'i University
2 PhD student of Quranic sciences Hadith Allame Tabatabai University
3 Professor of Quran and Hadith Science Department at Allameh Tabataba'i University
چکیده [English]

 
Qur’anic stories are mentioned in various places and styles. This dispersion and the variety of the narration styles of the discourse of the ayahs might evoke in the mind of the audience the doubt about the existence of conflict in the Qur’anic text. However, using some contextual evidence, it is possible to respond to the doubts raised concerning the historicality of the Qur’an and its being a literary and rhetorical text and to attempt at rejecting the claim. The hadiths attributed to the Infallibles are considered to be detached contextual evidence that play an effective role in explicating the divine ayahs. However, considering the possibility of the creeping of Isra'iliyyat into the sources of hadiths, the referral to hadiths has become problematic, setting the grounds for the assumption that Qur’anic historical stories are merely literary and rhetorical. On the other hand, as one can observe various instances of commonalties between Qur’anic stories and historical narratives, given that sometimes the missing links of stories are found in history, the use of historical data in the interpretation of the stories of the Qur’an appears to be helpful and to greatly aid in responding to doubts by those who consider a literary approach and text analysis the only way to understanding the Qur’an. The present descriptive-analytical study thus, through reflection on the ideas of Muslim thinkers, especially Ayatullah Javadi Amoli, addresses the key question that "how the function of hadiths and historical narratives in the criticism of the modern literary reading of the Qur'anic stories can be validated".
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’anic stories
  • hadiths
  • historical narratives
  • literary interpretation
  • language of religion
  • Ayatollah Javadi Amoli

مراجع

  1. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیزفی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی، 1422ق
  2. ابوزید، نصرحامد، معنای متن، مترجم مرتضی کریمی­نیا، تهران، طرح نو، چاپ یکم، 1389ش
  3. بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی التفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ یکم، 1416ق
  4. بلاغی، محمد جواد، الهدی الی دین المصطفی، قم، دار الکتب الاسلامیه، بی­تا
  5. بنت الشاطی، التفسیر البیانی، قاهره، دار المعارف، چاپ هفتم، بی­تا
  6. بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین، دلائل النبوه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق
  7. ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن التفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ یکم، 1422ق
  8. جابری، محمد عابد، مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه، چاپ چهارم، 2013م
  9. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم( 45 جلد)، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول

10. تفسیر موضوعی ( قرآن در قرآن)، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دهم، 1388ش

11. تفسیر موضوعی( سیره پیامبران در قرآن)، محقق علی اسلامی، قم، مرکز نشراسراء، چاپ پنجم، 1389ش، الف

12. منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، محقق احمد واعظی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم، 1389ش، ب

13. -، سرچشمه اندیشه، محقق عباس رحیمیان، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم، 1386ش

14. حسین، طه، المجموعه الکامله لمؤلفات الدکتور طه حسین، بیروت، 1974م

15. خلف الله، محمد احمد، الفن القصصی فی القرآن الکریم، بیروت، موسسه الانتشارالعربی، 1999م

16. خولی، امین، مناهج تجدید فی النحو و البلاغه و التفسیر و الادب، بی­جا، دار المعرفه، الطبعه الاولی، 1961م

17. خویی، ابوالقاسم، البیان، ترجمه محمد صادق نجمی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول، 1382ش

18. رجبی، محمود، روش شناسی تفسیر القرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، 388ش

19. رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، چاپ دوم، بی­تا

20. سعفان، کامل علی، المنهج البیانی فی تفسیر القرآن، بی­جا، مکتبه الأنجلو المصریه، بی­تا

21. سیوطی، عبدالرحمن‏بن‏ابی‏بکر، الدرالمنثور فی‏التفسیر المأثور، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق

22. شاطبی، ابی­اسحاق، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی­تا

23. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی‏التفسیرالقرآن، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق

24. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی التفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1406ق

25. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1986م

26. طوسی، محمد بن الحسن، التبیان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1376ق

27. طیب حسینی، سیدمحمود، چندمعنایی در قرآن کریم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش، الف

28. عدالت نژاد، سعید، نقد و بررسی­هایی درباره اندیشه­های نصر حامد ابوزید، تهران، مشق امروز، چاپ یکم، 1380ش

29. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعه العلمیه، چاپ یکم، 1380ق

30. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق

31. قطب، سید، فی الظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، چاپ الثانی عشر، 1406ق

32. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتب، چاپ چهارم، 1367ش

33. وصفی، محمدرضا، نومعتزلیان، تهران، نگاه معاصر، 1387ش

34. آشکار تیزابی، محمد فاروق، تحلیل و بررسی روش دکتر عابد الجابری در تاریخ­گذاری قرآن کریم، پژوهش­نامه تفسیر و زبان قرآن، شماره 9، 1395ش

35. جوادی آملی، عبدالله، قصه دینی، فصلنامه فارابی، بنیاد سینمایی فارابی، ش21، 1372ش

36. طیب حسینی، محمود، « تأملاتی در تفسیر ادبی معاصر »، قرآن شناخت، سال دوم، ش2، 1388ش، ب

37. عنایتی راد، محمد جواد، زبان شناسی دین در نگاه المیزان، مجله پژوهش­های قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی، شماره 9-10، 1376ش

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار