تحلیل بافت متنی آیات «نفخ صور» بر اساس معناشناسی واژگانی، کارکردشناسی حروف و زیبایی‌شناسی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه کردستان و دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بیشتر مفسران به‌تصریح یا تلویحاً به وقوع دو نفخة (إماته و إحیاء) در انتهای عالم هستی معتقدند. گروهی نیز قائل هستند که آیات قرآن از وقوع سه نفخه حکایت دارد و تعداد اندکی نیز سخن از وقوع چهار نفخه به میان آورده‌اند. در خصوص تقدم و تأخر رویدادهای آستانه قیامت نیز میان صاحب‌نظران اختلاف نظر وجود دارد. هدف از این پژوهش تحلیل بافت متنی آیات نفخ صور و ارائه تصویری روشن از تعداد نفخه­ها و حوادث متعاقب آن است تا در نهایت به این سوال پاسخ دهد که کدامیک از دیدگاه­های مفسران با بافت متنی آیات نفخ صور انطباق دارد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، از طریق معناشناختی واژگانی صعق و فزع به تفحص گسترده در 212 تفسیر و تحلیل آراء مفسران در خصوص تعداد نفخات و تقدم و تأخر مشاهد الساعه پرداخته است. همچنین با تحلیل کارکردهای ادبی برخی حروف به‌کار رفته در این آیات، نظیر حرف «فاء» و حرف «ثمَّ» و توجه به عنصر سیاق، قرائن متصل و برون‌بافت لفظی و معنوی و نیز تحلیل زیبایی‌شناسی مبتنی بر انسجام واژگانی نشان داده است که قرآن کریم، خبر از وقوع سه نفخه فزع، صعقه و إحیاء در آستانه قیامت داده است و حوادث مسمّی به مشاهد الساعه پس از نفخه اول روی خواهند داد. 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Textual Context of Ayahs of Blowing the Trumpet Using Lexical Semantics, Pragmatics of Conjunctions and Aesthetics

نویسندگان [English]

  • Ali Salahshour 1
  • nehleh gharavi naeini 2
  • nosrat nilsaz 3
  • Kavoos Roohi 3
چکیده [English]

Most exegetes implicitly or explicitly believe in two occurrences of the Blowing the Trumpet (indicating the death and then the coming to life of all beings) at the end of the world. There is another group of exegetes, however, who maintain that the Qur’anic ayahs speak of three blows and there are also few exegetes who believe in the occurrence of four blows. There is thus controversy about the order of the events occurring on the threshold of Qiyama (resurrection). The present descriptive-analytical study aims to analyze the textual context of the ayahs of Blowing the Trumpet and demonstrate a clear picture of the number of blows and their consequent events so that it would eventually answer the question that which viewpoint of the exegetes conforms to the textual analysis of the related ayahs. Through analyzing the lexical semantics of the words faza’ and sa’qah, this study carried out an extensive exploration of 212 commentaries and analyses of the exegetes on the number of the blows as well as the precedence and posteriority of mashahed al-sa'ah. In addition, the analysis of the literary functions of some of the conjunctions used in these ayahs such as ”Fa” and "Thomma” and considering the elements of register, lexical and semantic attached and detached contextual clues, and an aesthetic analysis based on lexical cohesion showed that the Holy Qur’an mentions the occurrence of three blows of faza’ (terror), sa’qah (swoon) and ihya' (revivification) on the threshold of Qiyama, and the events called mashahed al-sa'ah shall occur after the first blow.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • aesthetics
  • pragmatics of conjunctions
  • lexical semantics
  • exegetes
  • Blowing the Trumpet
  1. نهج البلاغه امام علی(علیه السلام)، ترجمه محمد دشتی، (1379ش)، قم: پارسیان.
  2. صحیفۀ سجادیه امام سجاد(علیه السلام)، (1376ش). قم: نشر الهادی
  3. آل غازی، عبدالقادر، (1382ق)، بیان المعانی، دمشق: مطبعه الترقی.
  4. آلوسی، محمودبن عبدالله، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالبارئ عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  5. ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد، (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تفسیر ابن ابی حاتم، تحقیق اسعد محمد، ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز.
  6. ابن عادل، عمربن علی، (1419ق)، اللباب فی علوم الکتاب، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و دیگران، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  7. ابن عاشور، محمدطاهر، (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  8. ابن‌ عربی، محمدبن‌علی، (1422ق)، تفسیر ابن‌عربی: تأویلات عبدالرزاق، تحقیق سمیر مصطفی رباب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
  9. ابن ‌فارس، ابی‌الحسین،(1422ق) معجم مقاییس اللغه، بیروت:دار إحیاء التراث العربی.

10. ابن قتیبه الدینوری، عبدالله، (1411ق). تفسیر غریب القرآن، بیروت: مکتبه الهلال.

11. ـــــــــــ ،(1423ق)، تأویل مشکل‏القرآن، تحقیق ابراهیم شمس‏الدین، بیروت: دارالکتب‏العلمیه.

12. ابن حموش، مکی، الهدایه الی بلوغ النهایه، (1429 ق)، شارجه: جامعه الشارقه.

13. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

14. ابو الفتوح رازی، حسین بن علی، (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمد مهدی ناصح و جعفر یاحقی، مشهد: انتشارات آستان قدس.

15. ابوحیان، محمد بن یوسف، (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.

16. امین، نصرت بیگم، (بی‌تا)، مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا.

17. انصاری، ابن هشام، (بی‌تا)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تحقیق عبداللطیف محد خطیب، کویت: انتشارات التراث العربی.

18. بقاعی، ابراهیم بن عمر، (1427ق)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، تحقیق مهدی عبدالرزاق غالب، بیروت: دارالکتب العلمیه.

19. بیضاوی، عبد الله ‌بن عمر، (1418ق)، انوار التنزیل وأسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

20. تیمی، یحیی بن سلام، (1425ق)، تفسیر یحیی بن سلام، بیروت: دارالکتب العلمیه.

21. ثعلبی، احمدبن محمد، (1422ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

22. جزایری، نعمت الله بن عبدالله، (1388ش)، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، تحقیق مؤسسه فرهنگی ضحی، قم: انتشارات نور وحی.

23. حائری تهرانی، علی، (1338ش)، مقتنیات الدرر، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

24. حفنی، عبدالمنعم، (2004م)، موسوعه القرآن العظیم، قاهره: مکتبه مدبولی.

25. حقی برسوی، اسماعیل بن مصطفی، (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.

26. خطیب، عبدالکریم، (1424ق)، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دارالفکر العربی.

27. دُخیل، علی محمد، (1422ق)، الوجیز فی تفسیر کتاب العزیز، بیروت: دارالتعارف.

28. راغب اصفهانی، أبی‌القاسم، (1422ق)، المفردات فی غریب‌القرآن، بیروت: دار المعرفه.

29. زحیلی، وهبه ، (1422ق)، التفسیر الوسیط، دمشق: دارالفکر.

30. سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، (1406ق)، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

31. سبزواری، محمد، (1419ق)، ارشاد الأذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف.

32. سمرقندی، نصر بن‌ محمد، (1416ق)، تفسیرالسمرقندى، بیروت: دارالفکر.

33. سیّاح، احمد، (1382ش)، ترجمه المنجد، لویس معلوف، تهران: انتشارات اسلام.

34. شیبانی، محمد، (1413ق)، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، قم: نشر الهادی.

35. شیخ زاده، محمد‌بن مصطفی، (1419ق): حاشیه محیی الدین شیخ زاده علی تفسیر البیضاوی، تصحیح محمد عبدالقادر شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه.

36. صادقی‌ تهرانی، محمد، (1406ق)، الفرقان فی‏تفسیرالقرآن بالقرآن والسنه، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.

37. صاوی، احمد‌بن‌محمد، (1427ق)، حاشیه ‌الصاوی‌ علی ‌تفسیر الجلالین، بیروت: دارالکتب العلمیه.

38. طباطبایی، سید محمدحسین، (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید‌ محمد‌‌ باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

39. طبرسی، فضل‌بن‌الحسن،(1372ش)، مجمع البیان فی علوم القرآن، تهران:ناصر خسرو.

40. ـــــــــــــــــــ ، جوامع الجامع، (1412 ق)، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.

41. طنطاوی، محمدسید، (1997م)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، قاهره: نهضه مصر.

42. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتراث العربی.

43. فخررازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

44. فضل الله، محمدحسین، (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.

45. فیض کاشانی، محمدبن مرتضی، (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبه الصدر.

46. قرشی بنابی ، سید علی اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

47. ـــــــــــــــــــــــــ ، (1375ش)، احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.

48. قرطبی، محمدبن‌احمد، (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.

49. قطب، سید، (2002م)، مشاهد القیامه فی القرآن، قاهره: دارالشروق.

50. قمی، علی‌بن‌ابراهیم، (1363ش)، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی، قم: دارالکتاب.

51. قونوی، اسماعیل بن محمد، (1422ق)، حاشیه القونوی علی تفسیر الإمام البیضاوی و معه حاشیه بن التمجید، تصحیح عبدالله محمود عمر، بیروت: دارالکتب العلمیه.

52. کاشانی، فتح الله‌بن شکرالله، (1423ق)، زبده التفاسیر، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.

53. ــــــــ ، (بی‌تا)، منهج الصادقین فی‌الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

54. لاهیجی اشکوری، محمدبن‌علی، (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: نشر داد.

55. ماوردی، علی بن محمد، (بی‌تا)، النکت والعیون، بیروت: دارالکتب العلمیه.

56. مختاری، قاسم و خدابخش‌نژاد، مهرانگیز، (1397)، «تحلیل زیبایی شناسی آیات قرآن بر پایة عنصر انسجام و پیوستگی»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال هفتم، شماره اول، صص107-126

57. مطهری‌نیا، محمود و موحدی محب، عبدالله، (1391)، «بررسی تطبیقی دیدگاه فریقین در موضوع اشراط الساعه»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، سال سوم، شماره 11، صص 33-54

58. مقاتل بن سلیمان، (1423ق)، تفسیر مقاتل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

59. مکارم شیرازی، ناصر، (1371ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

60. منصوری، محمدهادی، (1391)، «تفسیر نفخ صور با تأکید بر آیه 68 زمر»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، سال سوم، شماره 11، صص 87-108

61. میبدی، احمدبن محمد، (1371ش)، کشف الأسرار و عده الأبرار، تفسیر خواجه عبدالله انصاری، تهران: انتشارات امیرکبیر.

62. نجفی، سید رضا، (1381ش)، «سر بلاغی حذف فاعل در فعل مجهول»، بینات، سال نهم، شماره33، صص 87-93