بررسی بُعد معنایی هنجارگریزی صرفی در دو سوره انعام و اعراف

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 دانشیار رشته زبان وادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

متن قرآن کریم حاوی ارزش­های زیبایی­شناختی پیشرفته­ای در فرم خود است و کشف ظرافت­های آن به کمک روش­های نظام­مند نظریه­های زبانشناختی معاصر، مؤید وجوه اعجازی برتر آن است. فرمالیست­های روس با تمرکز بر مقوله «ادبیّت» در صدد شناخت معیارهای زیبایی­آفرینی در متن برآمدند و تکنیک­های چندی از جمله هنجارگریزی را موجد آن دانستند. نمودهای هنجارگریزی به شکل گسترده در متن قرآن و در سطوح مختلف صرفی، نحوی، بلاغی، آوایی و غیر آن به کار رفته و جلوه­های بیانی شگفتی خلق نموده است. زبانشناسان مسلمان، هر یک به گوشه­ای از این وجوه اشاره کرده­اند، اما بررسی متن قرآن از منظر هنجارگریزی، می­تواند شکوه ادبیّت متن قرآنی را به شیوه­ای منسجم­تر آشکار گرداند. در این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی و ضمن طرح تئوری موضوع، به بررسی ابعاد معنایی پدیده هنجارگریزی صرفی در متن دو سوره انعام و اعراف می­پردازیم. به این ترتیب که با مقایسه نمونه­های عدول­یافته از هنجار با معیارهای زبان معمول یا هنجاری، تلاش می­کنیم تا این مطلب را دریابیم که چگونه عبارت قرآنی، به کمک هنجارگریزی صرفی به عنوان یک ابزار ادبی جهت داده­افزایی معنایی، دامنه­ای گسترده از ظرایف و لطایف معنایی را به متن افزوده که ساختارهای کهنه خودکارشده، قادر به خلق آن نبوده­اند. از جمله دستاوردهای این پژوهش آن است که هنجارگریزی صرفی، نکته­هایی نهفته از متن قرآن را آشکار می­کند که مفسران قدیم به دلیل توجیه آن ذیل عناوینی چون تقدیرات نحوی و حمل بر معنا، آن را تببین نکرده­اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Semantic Dimension of Morphological Deviation in Surah al-Anām and Surah al-A'raf

نویسندگان [English]

  • Razieh Sadri Khanlou 1
  • Ahmad Pasha Zanous 2
1 P.Hd student, arabic language and literature department, Imam khomeini international university
2 Department of Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University;
چکیده [English]

The Holy Qur’anic text contains advanced aesthetic values and discovering its subtleties by means of systemic methods of modern linguistic theories confirms its superior miraculous aspects. Focusing on "literariness", Russian formalists sought to recognize the criteria for beautifying texts and found a number of techniques such as deviation as its creator. Deviation has extensively been used in the Qur’anic text at various morphological, syntactic, rhetorical, phonological levels, creating magnificent expressional manifestations. Muslim linguists have each pointed to an aspect of these deviations. Nevertheless, studying the Qur’anic text from the perspective of deviation can more consistently reveal the glory of the literariness of the Qur’anic text. The present descriptive-analytical paper thus, besides presenting a theoretical account of the topic, explored the semantic dimension of morphological deviation in the texts of Surah al-Anām and Surah al-A'raf. Through comparing deviated instances, the authors tried to find out how the given Qur’anic expressions, via morphological deviation as a literary device for adding to the semantic content, have put on a wide range of semantic elegances to the text that could not be automatically created by the old structures. The results of this study includes the fact that morphological deviation unveils hidden points in the Qur’anic text that have been left unexplained by old exegetes because they justified them under titles such as syntactic fate and giving attention to the indirect meaning (haml bar ma'na). 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah al-Anām
  • Surah al-A'raf
  • formalism
  • literariness of text
  • morphological deviation
  1. احمدی، بابک(1375)، ساختار و تاویل متن، نشانه شناس و ساختارگرایی، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز
  2. امامی، نصرالله (1382)، ساختارگرایی و نقد ساختاری، چاپ اول، اهواز: نشر رسش.
  3. انوشه، حسن (1376)، فرهنگ­نامه ادب فارسی، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  4. ایگلتون، تری (1383)، پیش درآمدی بر نظریه ادب، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
  5. برتنس، هانس(1384)، مبانی نظریه­های ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ 4، تهران: نشر ماهی.
  6. داد، سیما(1388)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.
  7. سلاجقه، پروین (1384)،  نقد شعر معاصر، چاپ اول، تهران: نشر مروارید.
  8. شایگان فر، حمیدرضا (1380)، نقد ادبی، تهران: انتشارات دستان.
  9. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1377)، موسیقی شعر، تهران، نشر آگه.
  10. ـــــــــــــــــــــــــــ (1391)، رستاخیز کلمات، تهران: نشر سخن.
  11. شمیسا، سیروس (1373)، کلیات سبک شناسی ، چاپ دوم، تهران: انتشارات فردوس
  12. صفوی، کوروش (1373)، از زبان شناسی به ادبیات، چاپ اول، تهران: نشر چشمه.
  13. صفوی، کوروش(1391)، نوشته­های پراکنده، دفتر سوم، زبان شناسی و ترجمه شناسی، چاپ اول، تهران: نشر علمی.
  14. طاووسی، سهراب (1391)، آیین صورتگری، تاملی در فرمالیسم، تهران: نشر ققنوس.
  15. علوی مقدم، مهیار (1377)، نظریه­های نقد ادبی معاصر، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
  16. ویس، احمد محمد (1394)، آشنایی­زدایی از منظر پژوهش­های سبک شناختی، چاپ اول، ترجمه شهریار نیازی و سعدالله همایونی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  17. القران الکریم
  18. ابن الاثیر، ضیاء الدین (1939)، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، مصر: مکتبة البابی.
  19. الانصاری، جمال الدین ابن هشام (1378)، مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب، چاپ سوم، قم: انتشارات سید الشهداء
  20. الباقلانی، محمدبن‏الطیب(بی­تا)، اعجازالقرآن، تحقیق السیداحمدصقر، طبعة5، القاهره: دار المعارف.
  21. الباقلانی، محمدبن‏الطیب(بی­تا)، اعجازالقرآن، تحقیق السیداحمدصقر، طبعة1، القاهره: دار المعارف.
  22. الزرکشی، محمدبن‏عبدالله(2005)، تحقیق مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت: دارالطباعة والنشر والتوزیع.
  23. السامرائی، فاضل (1998)، التعبیر القرآنی، طبعة1، عمان: دار عمان.
  24. العسکری، ابوهلال (1981)، الفروق‏اللغویة، تحقیق حسام الدین‏القدسی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  25. الفراء، ابو زکریا یحیی بن زیاد (1980)، معانی القرآن، طبعة2، القاهرة: الهیئة المصریة للکتاب.
  26. القرطبی، محمد بن احمد (1372 هـ) ، تفسیر القرطبی، تحقیق احمد بدالعلیم البردونی، طبعة2، القاهره: دار الشایب.
  27. هنداوی، احمدیوسف (2002)، الاعجازالصرفی فی‏القران‏الکریم، بدون طبعة، بیروت: المکتبة العصریة.