بررسی تکرار هندسی و کارکرد آن در سورۀ بقره

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس بوشهر

3 ـ استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس ـ بوشهر.

چکیده

تکرار یکی از جلوه‌های مهم علم زبان­شناسی است. این پدیده از دیرباز همواره مورد توجه اهل ادب بوده است؛ چرا که تکرار هر کلمه یا عبارت، هدف و معنای مهمی را در­ پی دارد و بهتر می‌تواند مخاطب را تحت تأثیر خود قـرار دهد. اسلوب تکرار در قرآن کریم گامی رو به جلوتر دارد؛ به گونه‌ای که اعجـاز کلام آسمانی را به رخ همگان می­کشاند؛ زیرا نوع ساختار و چیدمـان کلمات تکرار­شونده، علاوه بر زیبـایی که به آیات و سوره­ها می­بخشد، بر بلاغت کلام می‌افزاید و موجب غنای نظام معنایی و تجلّی مفاهیم مهم قرآنی می‌شود. پژوهش پیش رو، حاصل مطالعۀ تکرار هندسی در سورۀ بقره است و به دلیل نقش برجستۀ این نوع تکرار در سورۀ بقره، بر­ آنیم که با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ آمارگیری­ انواع­ تکرار هندسی، چگونگی کاربرد آن و میزان تأثیر دلالتی این نوع تکرار را بررسی کنیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد پنح نوع تکرار استهلالی، ختامی، هرمی، دایره‌ای و تراکمی در سورۀ بقره دیده می­شود که تکرار هرمی با هدف تکرار و یادآوری مجدد مفاهیم و در راستای توصیفات، بیان جزئیات نعمت­ها و مراتب خسران و رستگاری؛ تکرار ختامی به صورت حکم قاطع و حسن ختام آیات است؛ بنابراین، برخی صفات خداوند مانند سمیع، غفور، علیم و قدیر، به منظور هشدار و پس از اشاره به برخی احکام و قوانین به وفور تکرار شده است؛ همچنین تکرار استهلالی به منظور امر و نهی­های اخلاقی و دینی بیشترین بسآمد را به خود اختصاص داده­اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Geometric Repetition and Its Function in Surah al-Baqarah

نویسندگان [English]

  • Zohreh Behrouzi 1
  • Ali Khezri 2
  • Mohammad Javad Pourabed 3
1 PhD Student of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University
2 Corresponding author: Assistant Professor, Arabic Language and Literature, Persian Gulf University
3 Assistant Professor, Arabic Language and Literature, Persian Gulf University
چکیده [English]

Repetition is one of the important manifestations of the science of linguistics. It has invariably been noted by the literary people because repeating each word or phrase has a meaningful purpose and can influence the audience deeply. In the Holy Qur’an, repetition displays a step forward so that it depicts the miracle of the divine words. This is because the structure and arrangement of repetitive words besides adding to the beauty of the ayahs and surahs, contributes to the rhetoric of the speech and consequently enriches the semantic system and manifestation of important Qur’anic concepts. The present research is the result of studying geometric repetition in Surah al-Baqarah and because of the prominent role of this type of repetition in this surah, we intended to analyze its application and the degree of its effect in terms of signification using a descriptive-analytical method and based on measuring the frequency of types of geometric repetition. Findings show there are five types of geometric repetition in Surah al-Baqarah: introductory, concluding, pyramidal, circular, and cumulative. Pyramidal repetition aims to repeat and remind concepts, and is used for descriptions, articulation of the details of the blessings and degrees of damnation and salvation. Concluding repetition is a decisive commandment and a beautiful ending for the ayahs; therefore, some attributes of God, such as all-hearing, all-forgiving, all-knowing, and almighty, serve to give warnings and are frequently repeated following ayahs stating commands and laws. Finally, introductory repetition to express ethical dos and don’ts has the highest frequency.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the Holy Qur’an
  • Surah al-Baqarah
  • rhetorics
  • geometric repetition
  1. ابن الأثیر، ضیاء الدین أبو الحسن عز الدین علی بن أبی الکرم (بی تا)، المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تعلیق أحمد الحوفی و بدوی طبانة، قاهره، دار نهضه مصر.
  2. ابن حجة الحموی، تقى الدین بن على‏ (1425 ق)،خزانة الأدب و غایة الأرب‏،تحقیق کوکب دیاب، بیروت، دار صادر.
  3. ابن رشیق القیروانی، أبو علی الحسن (1907 م)، العمدة، قاهره، مطبعه السعاده.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414هــ)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
  5. ابن یعقوب المغربى، أحمد بن محمد، (1424 ق)، مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح‏؛ تحقیق خلیل ابراهیم خلیل، بیروت، دار‌الکتب العلمیة.
  6. بهار، محمد‌تقی (1389 هـ ش)، سبک‌شناسی، تهران: امیرکبیر.
  7. الجاحظ (1998م)، البیان و التبیین، بیروت، دار الکتب العلمیة.
  8. الجرجانی، محمد الشریف (1985م)، التعریفات، بیروت، مکتبة لبنان.
  9. الجندی، علی (1966م)، البلاغة الغنیة، القاهرة، مکتبة الانجلو المصریة.

10. جیدة، عبدالحمید (1980م)، الاتجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر، بیروت، دار الأمة.

11. حسینی شیرازی، سید محمد (1424ق)، تقریب القرآن إلی الأذهان، بیروت، دار العلوم.

12. خامه‌گر، محمد (1392ش)، ساختار سوره‌های قرآن کریم، قم، نشرا.

13. الخطیب القزوینی، جلال الدین (1993م)، الإیضاح فی علوم البلاغة، شرح و تعلیق محمد عبدالمنعم الخفاجی، القاهرة، المکتبة الأزهریة.

14. سعید‌بخش، حمید (1388ش)، نظریه هندسه چند وجهی سوره‌های قرآن، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، دوره 15، شماره 58، صص 211-180.

15. السید، عزالدین (1986م)، التکریر بین المثیر و التأثیر، بیروت، عالم الکتب.

16. السیوطی، جلال الدین (1988 م)، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبة العصریة.

17. شرتح، عصام (2011م)، موحیات‏الخطاب‏الشعری/ دراسة فی شعر یحیی‏السماوی، دمشق، دار الینابیع.

18. -طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم.

19. عبداوی، حفیظه (2001م)، أسلوب التکرار فی القصة القرآنیة: قصة موسی نموذجاً، کلیة الآداب و العلوم الإنسانیة و العلوم الإجتماعیة، جامعه أبی‌بکر بلقاید­_تلمسان.

20. عبید، محمد صابر (2001م)، القصیده العربیة الحدیثة بین النسبة الدلالیة والبنیة الإیقاعیة، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.

21. علوی‏مقدم، محمد(1372هـ­ ش)،در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس رضوى موسسه چاپ و­انتشارات.

22. علی پور، مصطفی (1378هــ ش)، ساختار زبان شعر امروز، تهران، فردوس.

23. قرائتی، محسن (1383هـ ش)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن.

24. قرانیا، محمد (2003 م)، قصائد الأطفال فی سوریة، دمشق، اتحاد الکتاب العرب.

25. قرشی، علی اکبر (1377هـ ش)، تفسیر احسن الحدیث‏، تهران، بنیاد بعثت.

26. گرجی، فهیمه (1389ش)، نقد و بررسی ساختار هندسی سوره‌ها با محوریت سورۀ محمد(ص)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی _ تهران مرکزی.

27. مدرسی، محمد تقی (1419 ق)، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین.

28. المعلوف، لویس (1927م)، المنجد فی اللّغة، بیروت، دار الأمة.

29. مکارم شیرازی، ناصر (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة.

30. الملائکة، نازک (1983 م)، قضایا الشعر المعاصر، بیروت، دار العلم للملایین.

31. میبدی، احمد (1371ش)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، انتشارات امیرکبیر.