«تحلیلی بر آیات متشابه از منظر هرمنوتیک با تکیه‌بر کشف‌الاسرار»

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید باهنرکرمان

2 استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشجوی دکتری دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

یکی از مطالب بسیار بحث‌انگیز و شبهه افکن در ذهن کسانی که در مسیر معرفت به آیات قرآن و روشنگری و تبیین آن‌ها برای مخاطبان گام برمی‌دارند، ماهیّت آیات متشابه و تفاوت اساسی آن‌ها با آیات محکم و فراهم کردن زمینۀ تأویل‌پذیری، تکثّر و چندمعنایی و گاه انحراف و کژفهمی کسانی است که خلوص قلبی را به دست نیاورده‌اند. ژرف‌اندیشی در آیات قرآن، دو علّت اساسی فلسفۀ آیات متشابه را یعنی زبان بلاغی قرآن از یک‌سو و نمادین‌بودن آن در طرح برخی موضوعات تبیین‌می‌کند که هر دو با موضوع هرمنوتیک چه به شیوۀ سنّتی و چه مدرن خصوصاً در تفاسیر عرفانی ارتباط دارد. یکی از تفسیرهای برجستۀ عرفانی، کشف‌الاسرار ابوالفضل میبدی (قرن ششم) است که در نوبۀ سوم به تأویل آیات قرآن با زبانی ادبی و عرفانی می‌پردازد. مهم‌ترین پرسش این پژوهش این است که آیا تحلیل آیات متشابه مهم در تفسیر عرفانی کشف‌الاسرار که با زبان تأویل‌پذیر رمزی و با زیبایی‌های بلاغی بیان‌شده است؛ از منظر هرمنوتیک سنّتی یا مدرن امکان‌پذیر است؟  روش تحقیق، تحلیل محتوا می‌باشد. تحلیل آیات متشابه در این تفسیر مبتنی بر رویکردی هرمنوتیکی درخور واکاوی است؛ ازاین‌رو ابتدا به موضوع تأویل و معانی متفاوت آن در قرآن و همسویی آن با انواع هرمنوتیک خواهیم پرداخت و پس ‌از آن به طرح جزئیات این بحث یعنی تقسیم‌بندی آیات متشابه به لحاظ لفظی و معنایی، محکم و متشابه در پیوند با توحید افعالی، در وجود انسان و در عالم تکوین و نظرات مفسّرین در این زمینه مبادرت خواهیم ورزید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Mutashabih Ayahs from a Hermeneutic Perspective Emphasizing Kashf al-Asrar

نویسندگان [English]

  • Bahjat Sadat Hejazi 1
  • Ahmad Amiri Khorasani 2
  • Moslem Mozaffari 3
1 . Associate Professor, Shahid Bahonar University
2 Professor of Shahid Bahonar university of Kerman
3 PhD Student of Shahid Bahonar University
چکیده [English]

One of the very argumentative and doubt-creating issues in the minds of those who advance in the direction of the cognition of Qur’anic ayahs and their explication for the readership, is the nature of mutashabih ayahs and their basic difference with muhkam ayahs, which might otherwise set the ground for the interpretability, plurality, polysemy and sometimes the misunderstanding of those addressees whose have not reached the purity of heart. Pondering over the Qur’anic ayahs explicates two basic philosophies of mutashabih ayahs: on the one hand the rhetorical language of the Qur’an and its being symbolic in bringing up some topics, both of which, on the other hand, having to do with hermeneutics whether in its traditional or modern form especially in mystical interpretations. One of the notable mystical interpretations, is Abulfazl Meybodi's (6th century AH) Kashf al-Asrar that in the third turn addresses the interpretation Qur’anic ayahs using a literary and mystical language. The present study's major question concerns the possibility to analyze, from the perspective of traditional or modern hermeneutics, important mutashabih ayahs in the mystical interpretation of Kashf al-Asrar expressed using an interpretable secret language and with rhetorical beauties. The research method used is content analysis. Analyzing mutashabih ayahs in Meybodi's interpretation taking a hermeneutic approach is worth investigation. Therefore, we will first focus on hermeneutics and its varying meanings in the Qur’an as well as its alignment with types of hermeneutic and then we will address the classification of mutashabih ayahs in terms of form and meaning, muhkam and mutashabih ayahs in connection with unity of acts, in the being of humans, and in the world of creation and exegetes' ideas in this regard.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretation in the Qur’an
  • hermeneutics
  • Kashf al-Asrar
  • mutashabih ayahs
  1. قرآن کریم (1374ش) ترجمه ناصر مکارم شیرازی. چاپ دوم. قم: دارالقرآن الکریم.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1389ش)، تفسیر موضوعی قرآن سیرۀ پیامبران در قرآن. چاپ ششم. قم: مرکز نشر.
  3. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن. لبنان. بیروت: دارالشامیّه.
  4. سلمی، ابوعبدالرحمن ( 1369ش)، مجموعۀ آثار. گردآوری نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  5. طوسی، محمدبن حسن (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن. قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
  6. فرای، نورتروپ (1388ش)، رمزکل: کتاب مقدّس و ادبیات. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نشر نیلوفر.
  7. قاسم پور، محسن (1392ش)، جریان‌شناسی تفسیر عرفانی قرآن. چاپ اول. تهران. سخن.
  8. مجتبایی، فتح‏الله و دیگران (1369ش)، آدم از «دایره‏المعارف بزرگ اسلامی». ج‏اول. چاپ دوم. تهران: نقطه.
  9. مجلسی(علّامه)، محمد باقر (1037ق)، بحارالانوار. ج 39. تهران: درالکتب الاسلامی.
  10. مطهری، مرتضی (1370ش)، مجموعۀ آثار. چاپ دوم. تهران: انتشارات صدرا.
  11. معرفت، محمدهادی (1396ش)، التمهید فی علوم القرآن. ج 3. چاپ اول. قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشارات التمهید
  12. مکاریک، ایرناریما (1393ش)، دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چاپ پنجم. تهران: آگه.
  13. ـــــــــــــــــــ. (1378ش)، علوم قرآنی. چاپ اول. قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشارات التمهید.
  14. ــــــــــــــــــ (1389ش)، علوم قرآنی. چاپ یازدهم. قم: التمهید.
  15. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1361ش)، تفسیر کشف‌الاسرار و عُدّه‌الابرار. ج 2، 3، 4، 5، 6، 9، 10. چاپ چهارم. تهران: امیر کبیر.
  16. ـــــــــــــــــــــــــــ. (1383ش)، نواخوان بزم صاحبدلان (گزیده کشف‌الاسرار). گزینش و گزارش رضا انزابی نژاد. چاپ نهم. تهران: جامی.
  17. نیچه، هایدگر و دیگران (1377ش)، هرمنوتیک مدرن. ترجمۀ بابک احمدی و دیگران. چاپ اول. تهران: مرکز.
  18. واینسهایمر، جوئل (1381ش)، هرمنوتیک فلسفی و نظریۀ ادبی. ترجمۀ مسعود علیا. چاپ اول. تهران: ققنوس.
  19. بید هندی، محمد (1385ش)، «هرمنوتیک و تأویل از نگاه علامه طباطبایی و مارتین هایدگر». خردنامه. شمارۀ 46. زمستان. (صص 80-73).
  20. تورانی، اعلا و احمدی، سلطان (1389)، «تحلیلی بر رابطۀ هرمنوتیک روشی و فلسفی با تأویل و تفسیر قرآن کریم». آیینۀ معرفت. دورۀ10. شمارۀ2. دانشگاه شهیدبهشتی. (صص136-115).
  21. حجازی، بهجت السادات (1395ش)، «استعارۀ مفهومی آیۀ نور در قرآن». فنون ادبی. سال هشتم. شمارۀ 3. پاییز. پیاپی 16. (صص 102-85).
  22. خیاطان، قدرت الله و سلمانی یاسمن (1390ش)، «بررسی مفهوم تأویل‌گرایی بر تفاسیر عرفانی میبدی و ابن‏عربی». الهیات تطبیقی. دانشگاه اصفهان. دورۀ 2. شماره 6. پاییز و زمستان. (صص 50-35).
  23. سیّدان، الهام (1394ش)، «نشانه‌شناسی لایه‌ای رمزگان‌ها در داستان قرآنی خلقت آدم(ع) با تأکید بر کشف‌الاسرار میبدی». پژوهش‌های ادبی- قرآن.  دانشگاه اراک. سال سوم. شمارۀ چهارم. زمستان. صص (169-144).
  24. ناصحیان، علی اصغر (1380ش)، «فلسفۀ وجود متشابهات در قرآن». فصلنامۀ الهیات و حقوق. شماره 1 . پاییز. (صص 38-21).