بررسی آیات «تحدّی» براساس نظریة تحلیل گفتمان انتقادی « نورمن فرکلاف»

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد عضو هیئت علمی دانشگاه اراک

2 گروه الهیات دانشکده ادبیات دانشگاه اراک

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی«نورمن فرکلاف» یکی از نظریات مهم در حوزۀ گفتمان­کاوی است که ضمن بیان رابطۀ میان ملاک­های درونی و بیرونی متن و با تکیه بر اشکال زبانی و نشانه­ها، درتلاش است قدرت مسلّط جامعه­ و فضایی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته از طریق سه محورِ «توصیف»، «تبیین» و «تفسیر» مورد واکاوی قرار داده و نوعی مفهوم ایدئولوژیک را در ورای متن، بازخوانی ­کند؛ لذا با عنایت به اهمیت آیات تحدّی در مبحث إعجاز قرآن و تفسیرهای گوناگون پیرامون این آیات، ضرورت خوانشی نو، احساس می­شود. دستاورد پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی حاکی از آن است که در سطحِ «توصیف»، واژگان کلیدی در توصیف و نقد گفتار و کردار مشرکان با بسامدهای مختلفی درسیاق آیات تحدّی، تکرار شده که نقشی اساسی در بازنُمود ایدئولوژی حاکم بر جامعه داشته و بازتابی جامع و دقیق از اوضاع و احوال جامعۀ عصر نزول است. سطح «تفسیر»، ترکیبی از محتوای متن و دانش­های زمینه­ای و منطبق بر کنشِ متقابلِ تاریخی است که نشان می‏دهد ساختارهای اجتماعی، چگونه گفتمان را به عنوان کنشِ اجتماعی توصیف کرده و تعیّن می­بخشند. در سطح «تحلیل» نیز نظم­آهنگ و بلاغت قرآن مهم­ترین عامل در کنشِ افراد برای هماردی با قرآن است. هرچند مناسبات اجتماعی عصرِ نزول و ابعاد فرازمانیِ قرآن نیز در نزول آیات مؤثر بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Al-Tahaddi Ayahs Based on Norman Fairclough's CDA Approach

نویسندگان [English]

  • a z 1
  • Fatemeh Dastranj 2
1 استاد
2 Associate Professor department of theology faculty ofhumanity science Arak ‎University.‎
چکیده [English]

 
 
Norman Fairclough's critical discourse analysis is an important theory of discourse analysis. While expressing the relationship between the internal and external evidences of the text and relying on linguistic forms and signs, this theory seeks to examine the dominant power of society and the space in which the literary work is formed through the three axes of description, interpretation and explanation, and to read through some kind of ideological concept beyond the text. Given the importance of Al-Tahaddi Ayahsin the miracle of the Qur’an and various interpretations of these ayahs, the necessity of a new reading is felt. Using a descriptive-analytical approach and based on the analysis of Fairclough's critical discourse analysis, the present study concluded that at the «description» level, the key words used to describe and critique the speech and behavior of the polytheists with varying frequency in the context of Al-Tahaddi Ayahs have played a central role in the representation of the ideology governing the society, and serve as a comprehensive and accurate reflection of the circumstances of the society in the era of the coming down of the Qur’an. The level of «interpretation» is a combination of textual content and contextual knowledge, consistent with historical mutual action that shows how social structures describe and define discourse as social action. At the level of «explanation», the Qur’anic rhythmical order and rhetoric are the most important factors in people's trying to emulate the Qur’an. However, the social relations of the era of the descent and the extratemporal dimensions of the Qur’an have also been influential in the revelation of the ayahs.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse analysis
  • Al-Tahaddi Ayahs
  • Norman
  1. آقاگل زاده، فردوس ،(1391)، «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، مجله ادب پژوهی، ش 1، ص18)
  2. ابن فارس، احمد،(1387)، ترتیب مقاییس اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  3. اثنی عشری، فاطمه،(1395)، «چرایی تفاوت آیات تحدّی از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان»، اندیشه علامه، شماره 4، صص 7-24.
  4. ابن‌هشام انصاری، جمال‌الدّین بن یوسف. (1423ق.). مغنی‌اللّبیب عن کتب الأعاریب. چ 1. کویت: السلسلة التّراثیة.
  5. ایزوتسو، توشیهیکو. (1381). خدا و انسان در قرآن. چ 5. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  6. بنت‌الشاطی، عایشه،(1376)، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسین صابری، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  7. بشیر، حسن،(1385)، تحلیل گفتمان دریچه­ای برای کشف ناگفته­ها، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
  8. بهجت‌پور، عبدالکریم، بهجت‌پور، زهرا،(1394)، «سیر تنزیلی آیات تحدّی»، فصلنامه علمی پژوهشی قبسات، شماره 77، صص 67-96.
  9. پهلوان، منصور،( 1382)، «تحقیق در وجه اعجاز قرآن کریم»، سفینه، شماره1، صص 5-17.

10. جوادی آملی، عبدالله، (1378)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم، اسراء.

11. جواهری، محمدحسن،( 1395)، «واکاوی ملاک تحدّی در قرآن و نقد منطق تنزّلی»، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش‌های قرآنی، شماره 2، صص 110-135.

12. درویش، محیی‌الدّین. (1415ق.). إعراب القرآن الکریم و بیانه. دمشق: دار الإرشاد.

13. رازی، فخرالدین،( 1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

14. رافعی، مصطفی صادق، بی‌تا، اعجاز القرآن و البلاغه النبویه، دار الکتب العربیه.

15. زرکشی، محمدبن عبدالله،( 1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفه.

16. زمخشری، محمود،( 1407ق)، الکشاف‏عن‏حقائق غوامض‏التنزیل، چاپ سوم، بیروت، دارالکتاب العربی.

17. سلطانی بایرامی، اسماعیل،( 1391)، «راز تحدّی‌های گوناگون قرآن از منظر استاد مصباح»، شماره 2، صص 85-108.

18. سلیم الحوت، محمود. (1390). باورها و اسطوره‌های عرب پیش از اسلام. ترجمه و تحقیق منیژه عبدالّهی. تهران: نشر علم.

19. سوسور، فردینان. (1382). زبانشناسی عمومی. ترجمة کورش صفوی. تهران: هرمس.

20. شعیری، حمید رضا،( 1386)، «بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه-معناشناسی»، مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 219، صص106-119.

21. شکرانی، رضا، مطیع، مهدی،( 1389)، «گفتمان‌کاوی و کاربست آن در متون روایی»، مجله عیار پژوهش در علوم انسانی، شماره سوم، صص 71-100.

22. صانعی‌پور، حسن،( 1394)، «راز تحدّی‌های گوناگون قرآن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 22، صص 159-182.

23. طباطبایی، محمدحسین،(1374)، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی، چاپ پنجم،  قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.

24. طبرسی، محمدحسن، بی‌تا، ترجمه تفسیر مجمع البیان، مترجم حسین نوری همدانی، چاپ اول، تهران، فراهانی.

25. طریحی، فخرالدین،( 1375)، مجمع‌البحرین، تحقیق احمد حسینی شکوری، چاپ سوم، تهران، مرتضوی.

26. طوسی، محمد بن حسن(1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.

27. فرکلاف، نورمن(2001) "تحلیل انتقادی گفتمان"، گروه مترجمان، تهران، مرکز مطالعات رسانه.

28. فیروزآبادی، محمّدبن یعقوب. (1424ق.). القاموس المحیط. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.

29. القرشی، ابوالخطاب. (1981م.). جمهرة أشعار العرب. تحقیق علی محمّد البجاوی. مصر: نهضة مصر.

30. کوبلی، پاول،(1387)، "نظریه‌های ، احسان شاقاسمی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

31. مصباح یزدی، محمّدتقی. (1387). قرآن‌شناسی. با تحقیق محمود رجبی. قم: مؤسّسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی

32. معرفت، محمدهادی،( 1393)، علوم ارتباط"، مترجم قرآنی، چاپ هشتم، تهران، سمت.

33. میرفخرایی، تژا،(1383)، فرآیند تحلیل گفتمان، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ها.

34. نجارزادگان، فتح الله، شاهمرادی، محمد مهدی،( 1391)، «معیارشناسی مثلیّت در آیات تحدّی»، مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، شماره پیاپی 88، صص 117-131.