ژرف ساخت لایۀ آوایی- معنایی در سورۀ مبارکۀ لقمان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترای زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نقش بی‌بدیل قرآن کریم در زندگی بشر، سبب شده است تا دانش آواشناسی، در راستای کشف لایه‌های به هم پیوستۀ معانی و مضامین نهفته در این کتاب مقدس، به کمک محققان علوم اسلامی بیاید و پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینۀ انسجام میان لایه‌های آوایی و معناشناسی آیات قرآن کریم، صورت پذیرد. در پژوهش حاضر، در راستای نیل به هدف مزبور، به واکاوی انسجام آوایی- معنایی در سورۀ لقمان پرداخته شد. روش به‌کار گرفته شده، توصیفی– تحلیلی بوده و از خلال مبانی نظری مطرح و تطبیق آن‌ها بر آیات مبارکه، برخی نتایج حاصل شد: ارتباط بین جنبه‌های صوتی و دلالی آیات سوره کاملا مشهود است و اصوات دقیقا در اقتضای معانی آیات به‌خدمت آمد‌ه‌اند. اصوات مجهور با بسامد 71%  و متوسط با بسامد 49% بیش‌ترین سهم را در القای معانی آیات داشته‌اند و بعد از آن‌ها اصوات مهموس با بسامد 29%، شدید 27% و سایشی 24% قرار دارند. دلیل غلبۀ اصوات مجهور و متوسط، ناظر بر معانی و سیاق آیات است؛ زیرا در این سوره دربارۀ موضوعات مهمی چون: عظمت قرآن کریم، خلقت خداوند، رستاخیز عظیم قیامت، توحیدگرایی و ارزش‌های اخلاقی سخن به‌میان آمده است که نیاز به‌کارگیری این اصوات را بیش‌تر توجیه می‌کند و در مقابل آن، در  مواضعی که نیاز به برانگیختن احساسات لطیف مخاطب است، از اصوات مهموس و سایشی آرامش‌بخش افزون‌تری استفاده شده است؛ به‌گونه‌ای که تناسب آوایی میان حروف کلمات و معانی آن‌ها کاملا مشهود است و جایگزین کردن آن‌ها با واژگان دیگر، غیرممکن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deep Structure of the Phono-Semantic Layer in Surah Luqman

نویسنده [English]

  • Dana Talebpour
PhD graduated in Arabic language and literature, University of Tehran and lecturer in farhangyan university, Tehran- iran
چکیده [English]

The irreplaceable role of the Holy Qurʾan in human life has brought phonetics to the aid of scholars of Islamic sciences in revealing connected layers of hidden meanings and concepts in this divine book and has brought about the implementation of extensive research on the coherence between phonetic and semantic layers of the ayahs of the Holy Qurʾan. In order to achieve the aforementioned goal, The current descriptive-analytical study investigated the Phono-Semantic coherence in Surah Luqman. The relation between phonetic and signification aspects of ayahs in this surah are completely visible and sounds have exactly been employed proportionate to the meanings of the ayahs. Voiced sounds with a frequency of 71% and semi-voiced sounds with a frequency of 49% have the largest role in inducing the meanings of the ayahs. These sounds are followed by voiceless sounds (29%), plosives (27%) and fricatives (24%) in terms of frequency. The reason for the predominance of voiced and semi-voiced sounds is the meanings and register of the ayahs because this surah includes important topics such as the grandeur of the Holy Qurʾan, the divine creation, the great resurrection day, monotheism, and moral values. These topics justify the need for the employment of sounds and on the other hand, whenever inciting the tender feelings of the audience is required, more … fricative soothing sounds have been used so that the phonetic proportionality between the letters of the words and their meanings are completely evident and replacing them with other words is impossible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phonetics
  • Semantics
  • Sound
  • The Qurʾan
  • Luqman

مراجع

  1. - قرآن کریم

    1.‌ ابن جنّی، ابوالفتح عثمان (1954). سرّ صناعة الإعراب، تحقیق: مصطفی سقّا والآخرون، مصر: مکتبة المصطفی الحلبی.

    2.‌ ابن‌عاشور، محمد طاهر (د.ت). التحریر والتنویر، د.م: دار التونسیة للنشر.

    3.‌ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1431ق). تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: حکمت بن بشیر بن یاسین، القاهرة: دار ابن الجوزی للنشر والطباعة.

    4.‌ امیدالله کاشانی، عباس (1363). علم قرائت، بی‌جا: انتشارات ناس.

    5.‌ أنیس، إبراهیم (د.ت). الأصوات اللغویة، القاهرة: نهضة مصر.

    6.‌ أنیس، ابراهیم (1374). آواشناسی زبان عربی، ترجمه ابوالفضل علامی میانجی و صفر سفیدرو. تهران: واحد مطالعات و تحقیقات اسلامی اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه.

    7.‌ أولمان، ستیفن (د.ت). دور الکلمة فی اللغة، ترجمة وتقدیم وتعلیق: کمال بشر، ط 12، القاهرة: دار غریب للطباعة والنشر.

    8.‌ الآلوسی، سیّد محمود (1415ق). روح المعانی، تحقیق: علی عبد الباری عطیّة، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

    9.‌ باقری، مهری (1380). مقدمات زبان‌شناسی، تهران:  نشرقطره.

    1. بشر، کمال (2000). علم الأصوات، القاهرة: دار غریب.

    11.‌ پورفرزیب، ابراهیم (1377). تجوید جامع، تهران: سمت.

    12.‌ الجاحظ، عمر بن بشر (د.ت). البیان والتبیین، تحقیق: فوزی عطوی، بیروت: دار العودة.

    13.‌ حق شناس، علی محمد (1369). آواشناسی، تهران: نشر آگاه.

    14.‌ الحوی، سعید (1424ق). الأساس فی التفسیر، ط6، القاهرة: دار السلام.

    15.‌ خاقانی اصفهانی، محمد و قاسم پیوندی، زهرا (1390). «بررسی سبک‌شناختی فرمان حکومتی امام علی (ع) به مالک اشتر»، فصلنامه کتاب قیّم، س 1، ش 3، صص 129-148.

    16.‌ خدابخش‌نژاد، مهرانگیز و دیگران (1397). «سبک‌شناسی لایه‌ای سورۀ نبأ (لایۀ نحوی، آوایی، واژگانی)»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی- قرآنی، س 6، ش2، صص 137-161.

    17.‌ دیهیم، گیتی (1358). درآمدی برآواشناسی عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.

    18.‌ رجب، إبراهیم مصطفی إبراهیم (2002). البنیة الصوتیة ودلالتها فی شعر عبد الناصر صالح؛ دراسة تاریخیة وصفیة تحلیلیة، رسالة ماجستیر،إشراف: فوزی إبراهیم فیاض، قسم اللغة العربیة، کلیة الآداب، الجامعة الإسلامیة بغزة.

    19.‌ زارعی فر، ابراهیم. (1386). «موسیقی در شعر حافظ ابراهیم»، مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، دورۀ 3، شمارۀ 7، صص 23-39.

    20.‌ زهار، محمد وصالح قسیس (2013). «من وظائف الصوت وجمالیة الإیقاع فی النّصّ الشعری الجزائری؛ نماذج من قصیدة فتاة الظهر لسعد مردف»، مجلة الممارسات اللغویة، العدد 20، صص 21-44.

    21.‌ سبحانی تبریزی، جعفر (1391). مربی نمونه: تفسیر سوره لقمان، قم: موسسه امام صادق.

    1. السلامی، عمر. (د.ت) الإعجاز الفنی فی القرآن، تونس.

    23.‌ صالح، معین رفیق أحمد. (2003). دراسة أسلوبیة فی سورة مریم، رسالة ماجستیر، إشراف: خلیل عودة، کلیة الدراسات العلیا، نابلس: جامعة النجاح الوطنیة.

    24.‌ الصغیر، محمد حسین علی. (2000). الصوت اللغوی فی القرآن، بیروت: دار المؤرخ العربی.

    25.‌ الطباطبائی، سید محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ط5، قم: منشورات جامعة المدرّسین فی حوزة العلمیّة.

    26.‌ طباطبایی، سید محمد حسین (1391). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دار الفکر.

    1. طلیمات، غازی مختار. (2000). فی علم اللغة. ط2، دمشق: دار طلاس.

    28.‌ عباس، حسن. (1998). خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: منشورات اتّحاد الکتاب العرب.

    29.‌ عبد الرحمن، مروان محمد سعید. (2006). دراسة أسلوبیة فی سورة الکهف، رسالة ماجستیر، نابلس: جامعة النجاح الوطنیة.

    30.‌ العثیمین، محمد بن صالح. (1436ق). تفسیر القرآن العظیم، سورة لقمان، القصیم: مؤسسة الشیخ محمد بن العثیمین الخیریة.

    31.‌ علوی مقدم، مهیار (1377). نظریه‌های نقد ادبی معاصر(صورت‌گرایی و ساختارگرایی)، تهران: سمت.

    32.‌ فالک، جولیا اس. (1371). زبان‌شناسی و زبان، ترجمه خسرو غلامعلی زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.

    33.‌ مشکوة الدینی، مهدی (1370). ساخت آوایی زبان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

    34.‌ المصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    35.‌ مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

    1. النجّار، ماجد. (د.ت). من ملامح الدراسة الصوتیّة فی القرآن الکریم، مجلة أهل البیت علیهم السلام، العدد 4، صص 222-251.

    37.‌ النّحاس، مصطفی (1415ق). من قضایا اللغة. کویت: مطبوعات جامعة الکویت.

    38.‌ نحلة، محمود أحمد. (1981). لغة القرآن الکریم فی جزء عمّ، دار النهضة العربیة.

    39.‌ وال ورک، جی.اف (1354). زبان و زبان‌شناسی مقدمه یی بر مطالعه زبان، ترجمه حمید سرهنگیان، تبریز: چاپخانه شفق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار