چندمعنایی اسم و فعل در نظریة شبکه‌های شعاعی و کاربست آن در قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

چندمعنایی در نظریه شبکه‌های شعاعی بر پایه مقوله‌بندی پیش‌نمونه‌ بنیاد بررسی می‌شود. به این منظور پس از تعیین معانی متمایز یک واژه، عضو برجستة آن‌ها (سرنمون) شناسایی، و سایر معانی در نموداری شعاعی حول آن نمایش داده می‌شوند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، چگونگی تحلیل چندمعنایی برای مقوله‌های واژگانیِ غیر از حروف اضافه و نیز کاربست قرآنی آن را، با مطالعه یک نمونه بازنمایی می‌کند. به این منظور، معیارهای تعیین سرنمون در این مقوله‌های واژگانی (با عنوان معنای مرجع) معرّفی شده است که شامل پنج معیارِ «نخستین معنای تأییدشده»، «غلبه در شبکة معنایی»، «قابلیّت پیش‌بینی سایر معانی»، «دارا بودن پیشینة شناختی قابل قبول» و «ارتباط با تجربه زیسته انسانی» می‌باشد. در کاربست قرآنی این نظریه، ریشه‌محور بودن ساخت واژگان عربی ایجاب می‌کند به مراحل بررسی، «تعیین واژه سرنمونی ریشه» و لحاظ معیار «کوتاهی و عدم تناظر دقیق وزن و معنا» در شناسایی سرنمون، اضافه شود. با به‌کارگیری این روش در بررسی ریشة ظهر در قرآن، برای آن، واژة سرنمونی «ظَهر» با معنای مرجع «پشت انسان» به‌دست می‌آید؛ که دیگر معانی واژگان این ریشه، مانند بخش ناپیدا، یاری، پشت حیوان، رو بودن، آشکار بودن، بالا رفتن، غلبه و آگاهی به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم از آن گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Polysemy of Noun and Verb in the Theory of Radial Networks and its Application in the Qur'an

نویسندگان [English]

  • Asieh Zouelm 1
  • Nosrat Nilsaz 2
  • Hayat Ameri 3
  • Nehleh Gharavi Naeini 4
1 PhD Candidate of Qur’an and Hadith Sciences, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Qur’an and Hadith Sciences, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Linguistics, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
4 Professor, Department of Linguistics, Faculty of Humanities, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
چکیده [English]

Analyzing polysemy in the theory of radial networks is according to prototype-based categorization. For this purpose, after determining the distinct meanings of a word as a category, its prominent member (prototype) is identified, and other members are displayed in a radial diagram around it. The current research, using the descriptive-analytical method, represents how polysemy analysis for lexical categories other than prepositions, and the application of that in the Qur'an, is performed. To draw the radial network of meaning, criteria for determining the prototype for these categories (reference meaning) have been introduced, which include: historically earliest attested meaning, predominance in the semantic network, predictability regarding other senses, having plausible cognitive antecedent, and relation to lived human experience. In the Qur'anic application, the root-oriented construction of Arabic words requires determining a prototype word for the root and considering the criterion of "brevity and lack of exact correspondence of weight and meaning". In the root "ẓhr", it is found that "ẓahr" is the prototypical word and "back of a person" is its reference meaning. Other words of this root having distinct meanings such as the invisible part, help, the back of animal, top, being obvious, going up, dominating, and awareness, have directly or indirectly been derived from it. dominating, and awareness, is taken from it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Polysemy
  • Theory of radial networks
  • Reference meaning
  • Qur'an
  • ẓahr
  1. - قرآن کریم

    1. آلوسی، محمود بن عبدالله (1415ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    2. ابن درید، محمد بن حسن‏ (1988م)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین‏.
    3. ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه،‏ عبدالسلام محمد هارون (محقق)، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم‏ (1414 ق)، لسان العرب‏، بیروت: دار صادر.
    5. ابوحیّان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.
    6. ازهرى، محمد بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    7. افراشی، آزیتا (1395ش)، مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی و مطالعات فرهنگی.
    8. پاکتچی، احمد و افراشی، آزیتا (1399ش)، رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    9. جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376ق)، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت‏: دار العلم للملایین‏‏.
    10. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار القلم‏‏‏.
    11. زبیدی، مرتضی (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر.
    12. طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    13. طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
    14. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
    15. فراهیدى، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین‏، قم‏: نشر هجرت.
    16. فخر رازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء تراث العربی.
    17. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
    18. قائمی‌نیا، علیرضا (1390ش)، معنی‌شناسی شناختی قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
    19. قائمی‌نیا، علیرضا؛ نصرتی، شعبان؛ ایرانی، سولماز (1397ش)، «شبکة شعاعی معنای ایمان از دیدگاه اندیشمندان اسلامی»، ذهن، 74، 157- 175.
    20. گیررتس، دیرک (1398ش)، نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، کورش صفوی (مترجم)، چاپ سوم، تهران: نشر علمی.
    21. نصرتی موموندی، فاطمه (1399ش)، کاربست نظریّة پیش‌نمونه و شبکة شعاعی در معنی‌شناسی شناختی قرآن: بررسی حوزة معنایی زبان (رسالة دکتری)، دانشگاه تربیت مدرس.
    22. نیلی‌پور، مریم؛ قائمی‌نیا، علیرضا؛ نصرتی، شعبان (1395ش)، «کاربست نظریّة پیش‌نمونه و شبکة شعاعی در معناشناسی شناختی تقوا در قرآن»، ذهن، 66، 93-117.
    23. Evans, V. (2004). The Structure of Time, language, meaning and temporal cognition. Amsterdom: Johk Benjamins.
    24. Evans, V. & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics, An Introduction. Chippenham: Edinburgh University Press.
    25. Geeraerts, D. (2010). Theories of Lexical Semantics. New York: Oxford University Press.
    26. Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the Mind. Chicago: The University of Chicago Press.
    27. Tyler, A. & Evans, V. (2007). “Reconsidering Prepositional Polysemy Networks: The Case of OVER”. The Cognitive Linguistics Reader, Equinox, London.