منشأ قرآنی استعاره‌‌ مفهومی آفرینش در زُبده‌الحقایق نسفی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادبیات عرفانی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

2 دانشیار ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

آفرینش، مقوله­ مهمی در جهان‌بینی‌های گوناگون ازجمله دیدگاه‌های مرتبط با عرفان و تصوف است. این اهمیت، موجب به‌ کارگیری انواع هنر و آرایش زبانی، در تبیین و تفهیم آفرینش در آثار عرفانی و تعلیمی شده است. سرچشمه­ بسیاری از تصاویر به کار رفته در آثار صوفیه را می­توان در قرآن جست­ وجو کرد. نسفی از مفسران قرآن است. وی با توسل به آیات قرآن، موضوعات عرفانی، بخصوص آفرینش جهان و انسان را در نوشته­ هایش، به شکلی روشن­ و ملموس بیان می­ کند. در این مقاله، استعاره­ های آفرینش در زُبده­ الحقایق نسفی در چارچوب نظریه­ی استعاره مفهومی، با روش تحلیلی- توصیفی بررسی شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­ دهد که بسیاری از استعاره­ های مفهومی آفرینش، در این اثر، ریشه در آیات قرآنی دارند و نسفی با شیوه­ خاص خود در تأویل و تفسیر آیات، از آن‌ها بهره جسته و برای توضیح آفرینش تعبیرات مختلفی به‌کار گرفته­ است. این استعاره­ ها در قالب مفاهیمی چون نور، روح، سفر، گیاه، درخت، مرکّب بازتاب یافته و همگی مفهوم حرکت را در خود دارند و با هدف تشریح آفرینش به عنوان یک حرکت هدفدار به‌کار رفته­ اند که در ذیل کلان استعاره­ «آفرینش، سفر است» می­ گنجند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Qurʾanic Origin of the Conceptual Metaphor of Creation in Nasafi's Zobdatal-ḥaqāyeq

نویسندگان [English]

  • Fariba Tayebi 1
  • Mahboobeh Mobasheri 2
1 PhD Student of Mystical Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Persian Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Creation is an important topic in various worldviews including the views related to mysticism and Sufism. This importance has led to the application of all kinds of art and linguistic arrangement for the explanation and understanding of creation in mystical and educational works. Since most mystical ideas are rooted in the Holy Qurʾan, the source of many images used in Sufi's works can also be found in the Qurʾan. Nasafi is an exegete who has explained mystical issues, especially the creation of the world and the man in a clear and concrete way by resorting to Qurʾanic ayahs. In this article, metaphors of creation in Nafasi's Zobdatal-ḥaqāyeq have been investigated within the framework of the theory of conceptual metaphor using an analytic-descriptive method. The results show that most of the conceptual metaphors of creation in this work have their roots in Qurʾanic ayahs snd Nasafi, with his own way of the interpretation of ayahs has used them and has used different expressions to explain the creation. These metaphors are reflected in the form of concepts such as light, spirit, journey, plant, tree, fruits, and they all contain the concept of movement with the aim of describing creation as a purposeful move, which can be included in the macro-level metaphor of "creation is a journey".

کلیدواژه‌ها [English]

  • creation
  • conceptual metaphor
  • Zobdatal-ḥaqāyeq
  • Aziz al-Din Nasafi
  • the Holy Qurʾan

مراجع

  1. - قرآن کریم (1376)، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

    1. ابن­فارس، ابوالحسین احمد (1404)، معجم مقاییس­اللغه، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی
    2. اکبری منوچهر، مریم علینژاد (1394)، جلوه­های تصویری اندیشه­های عرفانی عزیز­الدین نسفی در رساله انسان کامل، فصلنامه بهار ادب، سال دهم، ش 1، صص 184-169
    3. بهار، مهرداد (1376)، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
    4. جانسون، مارک (1397)، زیبایی­شناسی فهم انسان: معنای بدن، مترجم جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه
    5. جرجانی، عبدالقاهر­ (1340)، درج­الدرر فی تفسیر الآی والسور، تحقیق محمدادیب شکور، اردن: دار­الفکر.
    6. ــــــــــــــــــ (1389)، اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1372)، تفسیر موضوعی قرآن (معاد در قرآن)، قم: اسراء.
    8. حسن­زاده­آملی، حسن (1378)، ممد­الهمم در شرح فصوص­الحکم، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
    9. حیدری، مهدی (1398)، اصطلاحات و نمادهای کلیدی مکتب ابن­عربی در آثار منثور عزیزالدین نسفی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
    10. دالوند، علیرضا (1393)، بررسی و تبیین روش‌های بلاغی در نثر خطابی کتاب انسان کامل عزیز­الدین نسفی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما، محمدرضا حسنی جلیلان، دانشگاه لرستان.
    11. دوبوکور،مونیک (1394)، رمزهای زنده­جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز.
    12. سهروردی، شهاب­الدین (1366)، حکمت­الاشراق، ترجمه سید جعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران.
    13. ــــــــــــــ (1372)، مجموعه مصنفات، به کوشش سیدحسین نصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    14. شایگان، داریوش (1362)، ادیان و مکتب­های فلسفی هند، تهران: امیرکبیر.
    15. شجاعی، محمد (1376)، معاد، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    16. شوالیه، ژان، آلن گربران (1382)، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
    17. صاحب­بن عباد، ابوالقاسم اسماعیل (1414)، المحیط فی­اللغه، تحقیق محمدحسین­آل­یاسین، بیروت: عالم­الکتب.
    18. طباطبایی، محمد حسین (1378-6)، تفسیر المیزان (ج 19)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
    19. طبرسی، امین­الدین ابوعلی فضل­بن حسن (1372)، مجمع­البیان فی تفسیر­القرآن، تهران: ناصرخسرو.
    20. طبری، ابوجعفر محمدبن­جریر (1412)، جامع­البیان فی­تفسیرالقرآن، بیروت: دارالمعرفه.
    21. عامری، زهرا و پناهی، مهین (1397)، بررسی گستره معنایی نمادهای بهشت و جهنم در آثار عرفانی (قرن پنجم تا هفتم هجری قمری)، رساله دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا.
    22. قائمی­نیا، علیرضا (1390)، معناشناسی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
    23. کلانتری، نوش­آفرین و طاهره صادقی تحصیلی (1395)، درخت در نمادپردازی­های عارفانه و ریشه­های اسطوره­ای آن، دوفصلنامه ادب عرفان داشگاه الزهراء، سال 8، ش15، صص67-92.
    24. کوچش، زلاتان (1393)، مقدمه­ای کاربردی بر استعاره، مترجم شیرین پور ابراهیم، تهران، سمت.
    25. لیکاف، جرج، و مارک جانسون (1394)، فلسفه جسمانی، مترجم جهانشاه میرزابیگی، تهران، علم
    26. ـــــــــــــــــــــــ (1395)، استعاره­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، مترجم هاجر آقا ابراهیمی، تهران، علم.
    27. مشرف، مریم (1384)، آشنایان ره عشق (مجموعه مقالاتی در معرفی شانزده عارف بزرگ)، به کوشش محمودرضا اسفندیار، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    28. مولوی، جلال­الدین محمدبلخی (1375)، شرح گلشن­راز، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: آفرینش.
    29. میرباقری فرد ، احسان رئیسی (1396)، شیوه تبیین سنت و مشرب عرفانی(نمونه مطالعاتی: عزیز نسفی)، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال نهم، ش 16، صص 171- 202
    30. نسفی، عزیز­الدین (1391)، کشف­الحقایق، شرح احوال و تحلیل آثار، تصحیح و تعلیق سید علی اصغرمیرباقری فرد، تهران: سخن
    31. ـــــــــــــــــ (1363)، زُبده­الحقایق، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: حق­وردی ناصری، کتابخانه طهوری
    32. ـــــــــــــــــ (1362)، انسان کامل، تصحیح و مقدمه ماری­ژان موله، تهران: زبان و فرهنگ ایران.
    33. نیلی پور، رضا ( 1394 ). زبان شناسی شناختی، تهران: هرمس.
    34. الیاده، میرچا، (1394)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
    35. Turner, Mark (1987). Death is the Mother of Beauty: Mind, Metaphor, Criticism. University of Chicago Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار