کارکرد نقش‌های زبانی در تبیین مفاهیم تربیتی - اجتماعی سوره حجرات، با تکیه بر الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

چکیده

خطوط کلی سوره حجرات، ترسیم­گر فرایندی دقیق و منسجم در نهادینه کردن ارزش­های اخلاقی و تربیتی است که جهت دستیابی بشر به تعالی و کمال تبیین شده است. این سوره که به عنوان اخلاقی­ترین سوره قرآن کریم شناخته می­شود، از الگوهای متنوع ارتباطی در القای پیام مورد نظر به مخاطب بهره برده است که در این جستار، با رویکردی بر نظریه ارتباطی رومن یاکوبسن، به تبیین جلوه­هایی از اعجاز بیانی قرآن کریم در تجسّم مفاهیم تربیتی و اجتماعی پرداخته می­شود. پژوهش حاضر ضمن تحلیل نقش­های زبانی و عناصر ارتباطی، بر اساس الگوی ارتباط کلامی یاکوبسن، به بازکاوی کارکردهای متفاوت این نقش­ها در سوره حجرات پرداخته است. میزان تأثیر نقش­های زبانی بر مخاطبان و بسامد هر کدام از آنها، شناسایی جلوه­های متنوع ارتباطی بر اساس مفهوم آیات این سوره، از اهداف این پژوهش است. نتایج تحقیق نشان می­دهد نقش­های زبانی، ابزاری کارآمد برای درک پیام آیات قرآنی و شیوه­ای مناسب در طرح­ریزی الگوهای ارتباطی، برای تأثیرگذاری هر چه بیشتر بر مخاطبان به شمار می­رود. بیشترین بسامد نقش­های زبانی در سوره حجرات، بر اساس الگوی ارتباطی یاکوبسن، مربوط به نقش «عاطفی» در 13 آیه و کمترین بسامد نیز در نقش «همدلی» در 3 آیه است. همچنین نمی­توان نقش «ترغیبی» آیات این سوره را نادیده انگاشت؛ چرا که خداوند به عنوان فرستنده پیام، با استفاده از افعال متعدد امر و نهی، مفاهیم متعدد تربیتی و اجتماعی را برای مخاطبان تبیین نموده است.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Linguistic Functions in Explaining the Social-Educational Concepts of Surah Al-Hujurat based on Roman Jacobsen's Communication Model

نویسنده [English]

  • Masoud Eghbali
Assistant Professor, Department of Qur'anic Sciences and Exegesis, University of Sciences and Teachings of the Holy Qurʾan, Qom, Iran
چکیده [English]

Surah Al-Hujurat outlines a precise and coherent process of institutionalizing moral and educational values, explained for humans to achieve excellence and perfection. This surah, which is known as the most ethical surah of the Holy Qurʾan, has used various communication patterns to convey the intended message to the audience. The present research, while analyzing the linguistic roles and communication elements, based on Jacobsen's model of verbal communication, has investigated the different functions of these roles in Surah Al-Hujurat. This research aimed to illuminate the influence of language roles on the audience and the frequency of each of them, and to identify various communication effects based on the meaning of the ayahs of this surah. The results show that linguistic functions are an efficient tool for understanding the message of the Qurʾanic ayahs and a suitable way of planning communication patterns to influence the audience as much as possible. According to Jacobsen's communication model, the highest frequency of linguistic functions in Surah Al-Hujurat is related to emotive function in 13 ayahs and the lowest frequency is in conative function that appeared in three ayahs. In addition, the phatic function cannot be ignored in this surah, because God, as the sender of the message, has explained many educational and social concepts to the audience by using different verbs of command and prohibition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Al-Hujurat
  • Jacobsen
  • communication model
  • linguistic functions

مراجع

  1. - قرآن کریم

    1. امین، نصرت‏بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، 15جلد، [بى نا] [بى جا]، چاپ: 1
    2. حسینى همدانى، محمد (1404ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن، 18جلد، تهران، انتشارات لطفى.
    3. زبیدی، مرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر.
    4. زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، 4جلد، بیروت، دار الکتاب العربی.
    5. صدر، رضا (1379). تفسیر سوره حجرات، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    6. صفوی، کورش (1380). از زبانشناسی به ادبیات، جلد اول، چاپ دوم، تهران، انتشارات حوزه هنری.
    7. طباطبایى، محمدحسین (1374ه). ترجمه تفسیر المیزان، 20جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
    8. طبرسی، فضل بن حسن (1372ه). مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
    9. طنطاوى، محمد سید (1997م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، 15جلد، قاهره، نهضة مصر.
    10. طیب، سید عبدالحسین (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسلام.
    11. عاملى، ابراهیم (1360ه). تفسیر عاملى، 8جلد، چاپ: 1، تهران، کتابفروشى صدوق.
    12. علوان، نعمه‏الله بن محمود (1999م). الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة: الموضحة للکلم القرآنیة و الحکم الفرقانیة، 2جلد، قاهره، دار رکابی للنشر.
    13. قرائتى، محسن (1388ه). تفسیر نور، 10جلد، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
    14. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله (1423ق). زبدة التفاسیر، 7جلد، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    15. ...................................... (1336ه). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
    16. مصطفوی، حسن (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
    17. مقدادی، بهرام (1387). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، چاپ اول، تهران، فکر روز.
    18. مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
    19. مکاریک، ایرنا (1385). دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر آگاه.
    20. نهاوندى، محمد (1386ه). نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن، 6جلد، قم، موسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر.
    21. یاکوبسن، رومن (1380). ساختگرایی و پساساختگرایی و مطالعات ادبی (مجموعه مقالات)، ترجمه به سرپرستی فرزان سجودی، چاپ اول، تهران، انتشارات حوزه هنری.

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار