بلاغت زبان عربی و نقش روان درمانی آن بر اساس روش بازسازی شناختی و منع متقابل مورد پژوهانه : سوره حمد

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

شکی نیست که هدف از روان درمانی، درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی است. اکنون پرسش این است که آیا زبان با توجه به تأثیری که بر روان آدمی می گذارد می تواند به عنوان یک شیوه روان درمانی به شمار آید؛ یا حداقل همان اهدافی را که از یک شیوه روان درمانی انتظارمی رود، محقق سازد؟ این پرسش بنیادین و نیز عدم پژوهش در این حوزه، زمینه و هدف از این تحقیق را فراهم آورد. نتایج پژوهش که در محدوده سوره حمد و بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، بیانگر آن است که بلاغت مترتب بر ساختار زبانی این سوره به عنوان ابزاری در روان درمانی، با دو روش «بازسازی شناختی» و «منع متقابل» در روان درمانی منطبق است. درک بلاغت حاصل از نوع واژگان و عبارات، اسلوب های حصر و قصر، تقدیم و تأخیر و... همانند روش بازسازی شناختی می تواند با تغییر الگوهای آسیب زای فکری و حصول نگرش صحیح نسبت به وقایع، عامل رفع بسیاری از اختلالات هیجانی و تنش های روحی و روانی باشد که معلول تفکرات غیر منطقی انسان است. نیز بر پایه روش «منع متقابل» اقتران حالت‌های تمدد اعصاب و آرامش روانی ناشی از تلذذ ادبی در این سوره با موارد اضطراب برانگیز، باعث ایجاد رابطه شرطی میان این عوامل متضاد شده که در نهایت و در اثر تکرار، منجر به رفع اضطراب می شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rhetoric of the Arabic Language and its Psychotherapeutic Role Based on the Method of Cognitive Reconstruction and Reciprocal Inhibition: the Case of Surah al-Hamd

نویسنده [English]

  • Amir Moqaddam Mottaqi
Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Dr. Ali Shariati Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

It goes without saying that psychotherapy aims at the treatment of mental diseases and disorders. Now the question is if language, considering its influence on human psyche, can be regarded as a psychotherapeutic method or, to say the least, fulfill the same aims expected from psychotherapy? This basic question as well as lack of research in this domain promoted the carrying out of the present study, which is confined to Surah al-Ḥamd and is based on a descriptive-analytical methodology. The findings indicate that the rhetoric governing the linguistic structure of this Surah as a tool in psychotherapy is in accordance with two of the prevalent psychotherapy methods, that is, “cognitive restructuring” and “reciprocal inhibition”. Understanding the rhetoric gained from types of words and phrases as well as linguistic devices such as restriction and reduction, fronting and tailing, similar to cognitive restructuring, can help eliminate many emotional tensions created by irrational human thoughts, through changing destructive mental patterns and creating a proper attitude toward incidents. Moreover, based on the method of “reciprocal inhibition”, the association of relaxation and the state of mental calmness caused by literary relish of this surah with anxiety-inducing factors creates a conditional relationship between anxiety-inducing factors and calmness and relaxation responses prompted by this surah which, in the end, alleviate anxiety.

کلیدواژه‌ها [English]

  • language
  • psyche
  • anxiety
  • treatment
  • relaxation

مراجع

  1. - قرآن کریم

    1. بن نیک، فریدریک (1394)، رفتاردرمانی شناختی مثبت نگر، ترجمه اکرم خمسه،چاپ اول ،تهران : انتشارات کتاب ارجمند.
    2. تبریزی،مصطفی (1372)، کتاب درمانی، چاپ اول، تهران:انتشارات فراروان.
    3. تمدنی ،مجتبی ؛بهمنی ،بهمن (1396)، فنون مشاوره و روان درمانی،چاپ دوم ،تهران:انتشارات دانژه.
    4. رجایی، محمد خلیل (1379)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، چاپ پنجم ،شیراز:مرکز نشر دانشگاه شیراز.
    5. رضوان طلب، محمد رضا ( 1376)، پرستش آگاهانه. چاپ سوم،تهران: ستاد اقامه نماز
    6. زنجانی، سیدعزالدین حسین (1363)، شرح خطبهء حضرت زهراء(ع)، ج1. قم:انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    7. سلیگمن، لیندا ؛ریچنبرگ ،لوری دبلیو (1396)، نظریه های مشاوره و راون درمانی ،چاپ سوم ،تهران:اتشارات آوای نور.
    8. شیرازی، أحمد أمین (1369)، آیین بلاغت شرح مختصر المعانی. چاپ اول.قم: مؤلف.
    9. طالقانی ،سید محمود ( 1362)، پرتوی از قرآن،چاپ چهارم،تهران:شرکت سهامی انتشار.
    10. عرب ، عباس ( 1377ش)، قرآن و روانشناسی، چاپ چهارم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    11. مازندرانی،محمد هادی بن محمد صالح ( 1376)، انوار البلاغه. به کوشش محمد علی غلامی نژاد، چاپ اول،تهران: مرکز فرهنگی قبله.
    12. نعیم آبادی ،غلامعلی ( 1377ش)، نماز زیباترین الگوی پرستش، تهران: ستاد اقامه نماز .
    13. هاشمی خراسانی،ابو معین حمید الدین (1371)، مفصل فی شرح مطول. ج6، چاپ اول، نشر حاذق.
    14. واینر،ایروینگ بی و بورن اشتاین،رابرت اف (1392)، اصول روان درمانی. ترجمه عنایت خلیقی سیگارودی، چاپ اول،تهران: انتشارات کتاب ارجمند.

    آگاه، ژِیلا؛ مهدوی نسب ، جواد و آگاه، سهیلا (1394)، « نقش تربیتی سوره حمد »، مجله طب و تزکیه ،بهار،دوره 24، شماره 1،  69-80 .

    1. مقدم متقی،امیر (1391الف)، «بررسی خطبه فاطمیه برپایه زیبایی شناسی»، فصلنامه لسان مبین، زمستان،سال چهارم، شماره 9،ص201-227.
    2. مقدم متقی،امیر (1391ب)، «زیبایی شناسی اسلوب و معنا در سبک نویسندگی ملا صدرا»، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی –کلامی، تابستان،سال سیزدهم، شماره4،ص 151-179.
    3. ابراهیم قصاب،ولید (2014)، الإعجاز البلاغی للقرآن الکریم، دمشق: دار الفکر.
    4. ابن منظور (1999)، لسان العرب، الطبعه الثالثه. بیروت:دار الإحیاء التراث العربی مؤسسه التاریخ العربی.

     19.ابن هشام الانصاری ،جمال الدین (دون تا)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، الجزء الأول  الطبعه الخامسه، منشورات سید الشهداء.

    1. احمد بدوی،احمد ( 1996 )، اسس النقد الأدبی عند العرب،القاهره:دار نهضه مصر للطباعه و النشر.
    2. البیضاوی، ناصرالدین عبدالله (دون تا)، تفسیر البیضاوی ، الجزء الأول، بیروت: دار الفکر.
    3. التفتازانی،سعد الدین ( 1411)، مختصر المعانی، قم: دارالفکر .
    4. الدرویش، محیی الدین ( 1412)، إعراب القرآن الکریم و بیانه. ج1، الطبعه الثالثه ،دمشق:دار ابن کثیر.
    5. الرازی، فخر الدین (دون تا)، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، الجزء الأول، الطبعه، الثالثه.
    6. زمخشری، محمود بن عمر (دون تا)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. مصحح:حسین أحمد، مصطفی،بیروت: دارالکتاب العربی.
    7. الطباطبائی، السید محمد حسین(دون تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، منشورات اسماعیلیان.
    8. عباس ،حسن ( 1998)، خصا ئص الحروف العربیه ومعانیها، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
    9. العثیمین، محمد بن صالح (1434)، تفسیر سوره الفاتحه، الطبعه الثانیه، القصیم –عنیزه:مؤسسه الشیخ محمد بن صالح العثیمین الخیریه.
    10. فضل الله، محمد حسین (دون تا)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر.
    11. الهاشمی بک،سید احمد ( 1314)، جواهر البلاغه،فی المعانی و البیان و بدیع، الطبعه السادسه، قم : مکتبه المصطفوی.
    12. Strupp, H. H. (1996). The tripartite model and the Consumer Reports study. American Psychologist, 51(10), 1017–1024.
    13. Aghah, Jheila; Mahdavi Nasab, Javad and Aaghah, Soheila "Educational Role of Surah Hamad", Journal of Medicine and Cultivation, Spring, (2014) ,Volume 24, pp. 69-80.
    14. Moqaddam Motaqi, Amir, A. (2016), "Study of the Fatemi Sermon on the basis of Aesthetics", Lasan Mobein Quarterly, Winter, Year 4, Number 9, pp. 227-201.
    15. Moqaddam Motaqi, Amir (2013), "Aesthetics of Style and Meaning in Molla Sadra's Writing Style", Philosophical-Theological Research Quarterly, Summer, Year 13, Number 4, pp. 151-179.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار