اسطوره‌شناسی جزء سی‌ام قرآن کریم با تکیه‌بر نظریه رولان بارت (مطالعه موردی سوره‌های نازعات، عبس، شمس، تین)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

3 استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، کرج، ایران

چکیده

اسطوره‌شناسی، از زیرشاخه‌های نشانه‌شناسی مطرح در نظریه رولان بارت است که به تحلیل شیوه ارسال پیام و اهداف ضمنی در رمزگان­های فرهنگی متن می‌پردازد. در پژوهش حاضر با تکیه‌بر نظریه بارت، با روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل چهار سوره نازعات، عبس، شمس و تین پرداخته‌شده تا برخی اهداف و ایدئولوژی‌های پنهان در پشت داستان‌های آن روشن شود. بر­این­اساس، داستان موسی و فرعون، ماجرای نادیده گرفتن درخواست نابینای معرفت‌جو، داستان قوم ثمود و پی بریدن شتر سفارش­شده حضرت صالح (ع) و درنهایت، داستان کوه سینا و سخن گفتن خداوند با موسی (ع) به‌عنوان رمزگان­های برجسته فرهنگی در این چهار سوره شناخته شدند. چنین نتیجه‌گیری شده است که این داستان­ها غالباً درس اخلاق و خودشناسی را در ضمن خود دارند: سوره نازعات، پیام دوری از غرور و پیروی از هوای نفس را دارد؛ سوره عبس، امربه‌معروف را بر اساس درخواست و احساس نیاز انسان‌های طالب حقیقت سفارش می­کند و نه بر اساس تمایلات شخصِ آمِر به‌معروف؛ سوره شمس انسان را از پیروی راه اکثریت جامعه بر حذر داشته و خواهان استقلال شخصیتی و عقیدتی تک‌تک افراد جامعه بدون تأثیرپذیری از دیگران است و سوره تین نیز حضور در طبیعت به‌ویژه کوهساران را برای ارتقاء سطح بینش و ادراکات انسان لازم دانسته و آن را عاملی برای خودشناسی و بازنگری در اعمال و رفتار خویش با دیگران معرفی کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Mythology of Juz' 30 of the Holy Qurʾān based on Roland Barthes's Theory: the Case of Surahs An-Nāziʻāt, ʻAbasa, Ash-Shams, and At-Tīn

نویسندگان [English]

  • Niloufar Zarivand 1
  • Ali Pirani shaal 2
  • Zohreh Naemi 3
  • Ali Asvadi 3
  • Soodabeh Mozaffari 2
1 Ph.D Student, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University, Karaj, Iran
2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University, Karaj, Iran
3 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University, Karaj, Iran
چکیده [English]

Mythology, a sub-branch of semiotics as theorized by Roland Barthes, analyzes the style of sending messages and the implicit goals in the cultural codes of a text. This study adopts a descriptive-analytical approach to analyze An-Nāziʻāt, Abasa, Ash-Shams, At-Tīn surahs in order to decode the implicit goals and ideologies they contain. The story of Musa and Firaun, the story of ignoring the request of the blind seeker of knowledge, the story of the Thamūd and cutting the hamstring of the camel loved by prophet Salih (AS), and finally Mount Sinai and God’s speech with Musa (AS) are identified as the four prominent cultural codes in these surahs. It can be concluded that these surahs are imbued with moral instructions and self-realization: An-Nāziʻāt preaches avoiding pride and one's following carnal desires; Abasa urges virtue based on the request and need of people who seek the truth, not based on the personal inclinations of the preacher; Ash-Shams asks people not to follow the majority of the society and highlights individual and ideological independence of each member of the society without being influenced by others; and At-Tīn recommends visiting the nature, particularly mountains, as necessary to improve the level of human insight and perception as well as a factor for self-realization and reconsidering one’s interactions with others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qurʾān
  • mythology
  • cultural codes
  • implicit meaning
  • Roland Barthes

مراجع

  1. - قرآن کریم

    1. نهج‌البلاغه، (1384)، ترجمه: علامه جعفری، چاپ اول، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
    2. انجیل برنابا، (1380)، ترجمه: علامه حیدر قلی سردار کابلی، ویراستار: جمشید غلامی نهاد، چاپ دوم، تهران، نشر نیایش.
    3. عهد جدید «انجیل مقدس»، (1925)، ترجمه‌شده از زبان‌اصلی یونانی توسط جماعت مشهور به بَریتیش وفرِن بَیبَل سوسائیتی، لندن، دارالسلطنه.
    4. احمدی، بابک، (1382)، ساختار و تأویل متن، چاپ ششم، تهران، نشر مرکز.
    5. اباذری، یوسف­علی، (1390)، «اسطوره اسطوره‌شناسی»، مطالعات جامعه‌شناختی، سال 18، شماره 39، صص 197-221.
    6. الیاده، میرچا، (1368)، آیین‌ها و نمادهای آشناسازی (رازهای زادن و دوباره زادن)، ترجمه: نصرالله زنگویی، تهران، آگه.
    7. انوشه، حسن، (1376)، دانشنامه زبان فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات.
    8. بارت، رولان، (1398)، اسطوره، امروز. ترجمه شیرین دخت دقیقیان. چاپ نهم، تهران، نشر مرکز.
    9. بارت، رولان، (1399 الف)، اس/زد. ترجمه سپیده شکری پوری. چاپ دوم، تهران، افراز.
    10. بارت، رولان، (1399 ب)، درجه صفر نوشتار. ترجمه شیرین دخت دقیقیان. چاپ هفتم، تهران، هرمس.
    11. بارت، رولان، (1399 ج)، مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه: صادق رشیدی و فرزانه دوستی، چاپ دوم، تهران، انتشارت علمی و فرهنگی.
    12. بلاغی، عبد الحجه، (1386ق)، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، چاپ اول، قم، چاپخانه حکمت.
    13. پیرانی­شال، علی و نیلوفر زریوند، (1399)، «نشانه‌شناسی لایه‌ای رمزگان‌های سوره مبارکه "المسد" از منظر رولان بارت»؛ پژوهش‌های ادبی-قرآنی، سال 8، شماره 2، صص 99-117.
    14. تُله، اکهارت، (1397)، سکون سخن می‌گوید، بازگردان: فرناز فرود، ویراستار: ریحانه فرهنگی، چاپ هفتم، تهران، کلک آزادگان.
    15. سپهری، سهراب، (1392)، هشت کتاب، چاپ هفتم، قم: پدیده دانش.
    16. سجودی، فرزان، (1398)، نشانه‌شناسی کاربردی، ویرایش دوم، چاپ ششم، تهران، نشر علم.
    17. صاحب‌الزمانی، ناصرالدین، (1351)، خطِ سوم (درباره شخصیت، سخنان و اندیشه شمس تبریزی)، تهران، مطبوعاتی عطائی.
    18. صفیئی، کامبیز و مسعود سلامی، (1390)، «توضیح و معرفی رمزگان پنج­گانه رولان بارت با نمونه عملی از نمایشنامه فیزیکدان‌ها اثر فریدریش دورنمایت»، مطالعات نقد ادبی، شماره 24-25، صص 199-221.
    19. ضمیران، محمد، (1382)، درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، تهران، نشر قصه.
    20. عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، (1391)، دیوان عطار نیشابوری، تهران، نشر فرهنگ.
    21. فیسک، جان، (1386)، درآمدی بر مطالعات ارتباطی، ترجمه: مهدی غبرایی، تهران، دفتر مطالعات توسعه رسانه‌ها.
    22. کاظمیان، زیبا و دیگران (1399)، «بررسی و تحلیل قصه حضرت آدم (ع) در قرآن با رویکرد به نظریه رمزگان­های پنج­گانه رولان بارت و آراء مفسران شیعی»، پژوهش­های ادبی-قرآنی، سال هشتم، شماره 3، صص 165-190.
    23. مکاریک، ایرنا ریما، (1393)، دانش‌نامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهراج مهاجر و محمد نبوی، چاپ پنجم، تهران، آگه.
    24. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، (1391)، دیوان شمس تبریزی، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، قم، آوای ماندگار.
    25. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، (1392)، مثنوی معنوی، تصحیح: کاظم عابدینی مطلق، چاپ دوم، قم، آوای ماندگار.
    26. نخعی، حسنیه و مریم شعبانزاده، (1398)، «بررسی نگاه عرفانی به طبیعت در شعر سهراب سپهری»، دو فصلنامه ادیان و عرفان تطبیقی، سال سوم، شماره پنجم، صص 1-24.
    27. نزاکتی، فرزانه و جلال درخشه، (1390)، «رمزگشایی اسطوره در نظام‌های نشانه‌ای»، نامه پژوهش فرهنگی، سال دوازدهم، شماره 13، صص 185-202.
    28. واحد دوست، مهوش، (1381)، رویکردهای علمی به اسطوره‌شناسی، چاپ اول، تهران، سروش.
    29. برکات، وائل (2002)، «السیمیولوجیا بقراءة رولان بارت»، مجلة جامعة دمشق، المجلد ١٨، العدد الثانی، صص 55-76.
    30. بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی)، إعداد (آماده سازی و مقدمه): محمد عبد الرحمن مرعشلی، الطبعة الأولی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    31. جزایری، نعمت الله بن عبد الله، (1388)، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولى، قم، نور وحی.
    32. (منسوب به) جعفر بن محمد، ابا عبد الله، (1400)، مصباح الشریعة للإمام جعفر الصادق، الطبعة الأولی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    33. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن‏، محقق/ مصحح: صفوان عدنان‏ داوودى، الطبعة الأولی، بیروت، دار القلم-دار الشامیة.
    34. سمرقندی، نصر بن محمد، (1416)، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، محقق: عمر عمروی، الطبعة الأولی، بیروت، دار الفکر.
    35. صنعانی، عبد الرزاق بن همام، (1411)، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق‏، الطبعة الأولی، بیروت، دار المعرفة.
    36. طبرانی، سلیمان بن احمد، (2008)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (طبرانی)، الطبعة الأولى، أربد، دار الکتاب الثقافی.
    37. طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، الطبعة الثالثة، تهران، ناصر خسرو.
    38. عبد الله، أیاد و آخرون (2016)، «الدراسات السیمیائیة للقرآن الکریم»، قرآنیکا، مجلة عالمیة لبحوث القرآن، المجلد 8، العدد 1، صص 91-108.
    39. علم الهدی، علی بن الحسین، (1431)، تفسیر الشریف المرتضی المسمی بنفائس التأویل، مصحح: مجتبی احمد موسوی، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    40. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، (1403)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    41. مصطفوی، حسن، (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    42. مقاتل بن سلیمان، (1423)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، محقق: عبد الله محمود شحاته، الطبعة الأولی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    43. Barthes, Roland, (1972), Mythologies, translator: Annette Lavers, New York, HILL and WANG.
    44. Gomez, John M, (2017), An Analysis of Roland Barthes`s Mythologies, London, Macat Library.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار