تحلیل روایت داستان موسی (ع) در قرآن بر مبنای مفهوم کرونوتوپ میخائیل باختین

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

داستان‌های قرآن کریم از حیث آنکه بافتار روایی دارند، می‌توانند از لحاظ علم روایت‌شناسی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند. در این نوع تحلیل، ارتباطات درون متنی میان مؤلفه‌های روایت بررسی می شوند. از میان قصه‌های قرآن، داستان موسی (ع) دارای گسترده‌ترین متن روایت است که در سوره‌های مختلف به شکل پراکنده نزول یافته است. میخائیل باختین با ابداع مفهوم «کرونوتوپ» که در آن نسبیت میان دو عنصر زمان و مکان و ارتباط آنها با یکدیگر و قیاس این دو مؤلفه با سنجه‌های عینی و زمینی آن، مورد تحلیل قرار می‌گیرد، به تحلیل روایت در قصه می‌پردازد. پرسش اصلی مقالۀ حاضر این است که با استفاده از ابزار کرونوتوپ، داستان موسی (ع) در قرآن واجد چه ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را از روایت داستان این پیامبر در تورات ممتاز می‌کند و اینکه روایت هستی این پیامبر چه همسانی و تفاوتی با داستان‌های دیگر پیامبران در قرآن دارد. نتیجۀ تحلیل نشان می‌دهد که قرآن کریم در قسمت‌های قابل تطبیق با تورات از زمان و مکان سنجه‌پذیر تبعیت نمی‌کند و در بخش‌هایی از قصۀ موسی که در تورات روایت نشده و تنها قرآن به نقل آن پرداخته است، مانند موسی و خضر، زمان و مکان، ویژگی رمزی و جادویی می‌گیرند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Narration of the Qurʾānic Story of Musa (AS) based on the Mikhail Bakhtin's Concept of Chronotope

نویسنده [English]

  • Ziba Parishani
aAssistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The stories of the Holy Qurʾān can be analyzed from the perspective of narratology as a scinece, as they have a narrative context. In this type of analysis, intratextual connections between narrative components are examined. Among the stories of the Qurʾān, the story of Musa (AS) has the most extensive narrative text, revealed in different surahs of Qurʾān in a scattered form. By inventing the concept of chronotope in which the relativity between the two elements of time and place and their mutual relationship as well as comparing these two components with their objective and earthly measures are dicussed, Mikhail Bakhtin analyzed a given story. The main aim of the present article, which uses chronotope as a tool, is the identification of the unique features of the Qurʾānic story of Musa (AS) that distinguish it from the story of this prophet in the Torah, and the similarities and differences between the story of this prophet and other prophets in the Qurʾān. The result of the analysis shows that the Holy Qurʾān does not follow measurable time and place in the parts that are compatible with the Torah, and in parts of the story of Musa that is not narrated in the Torah and are only mentioned by the Qurʾān, such as the story of Musa and Khidr, time and place find symbolic and magical features.

کلیدواژه‌ها [English]

  • chronotope
  • linear time
  • symbolic time
  • the story of Musa (AS)
  1. - قرآن کریم

    1. عهد عتیق (تورات)، (1401). ترجمۀ پیروز سیّار، تهران: هرمس.
    2. آیتی، عبدالمحمد. (1367). ترجمۀ قرآن مجید. تهران: سروش.
    3. اشرفی، عباس. (1382). مقایسۀ قصص در قرآن و عهدین. چاپ اول. تهران: دستان.
    4. اگل، دنیز. (1400). موسی در متون عرفانی فارسی. ترجمۀ زهرا فلاح شاهرودی، تهران: انتشارات پل فیروزه.
    5. باختین، میخائیل. (1387). تخیّل مکالمه ای جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمۀ رؤیا پور آذر، تهران: نی.
    6. باختین، میخائیل. (1381). سودای مکالمه، خنده، آزادی. ترجمۀ محمد جعفر پوینده، چاپ اول، تهران: چشمه.
    7. بینا، محسن. (1360). موسی از دیدگاه قرآن: تحقیقی دقیق در مورد زندگی موسی (ع) و پیروانش با استناد قرآن: ترجمه و تفسیر، چاپ اول، کتابفروشی شمس.
    8. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1384). باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، چاپ چهارم، نشر فرهنگ اسلامی.
    9. پوشنجی. شیخ ابوالحسن بن الهیصم. (1383). قصص‌الأنبیاء، ترجمۀ محمد بن اسعدبن عبدالله الحنفی التستری، تصحیح عباس محمد‌زاده، مشهد: دانشگاه فردوسی.
    10. تودوروف، تزوتان. (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران: مرکز.
    11. جفری، آرتور. (1372). واژه‌های دخیل در قرآن مجید. ترجمۀ فریدون بدره‌ای، چاپ اول، تهران: توس.
    12. حری، ابوالفضل. (1388). «مؤلفه‌های زمان و مکان روایی در قصص قرآنی». ادب پژوهی، دوره 3، شمارۀ 8-7، 141-125.
    13. خزائلی، محمد. (1371). اعلام قرآن. چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    14. زمخشری، محمود بن عمر بن محمد. (1389). تفسیر کشاف. ترجمۀ مسعود انصاری، تهران: ققنوس.
    15. راغب‌الدجانی، زاهیه. (1393). مفهوم قرآنی و توراتی موسی (ع) و فرعون، ترجمۀ حبیب‌الله عباسی، چاپ اول، تهران: سخن.
    16. ستاری، جلال. (1377). پژوهشی در قصۀ یونس و ماهی، چاپ اول، تهران: مرکز.
    17. سلامت باویل، لطیفه. (1396). «تحلیل ساختار روایت داستان یونس پیامبر در قرآن بر اساس نظریات ژرار ژنت». پژوهش نامۀ قرآن و حدیث، دوره 10، شمارۀ 20، 68-49.
    18. سندز، کریستین. (1395). تفاسیر صوفیانه قرآن از سده چهارم تا نهم، ترجمۀ زهرا پوستین دوز، تهران: حکمت.
    19. سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری. (1381). تفسیر سور آبادی «تفسیرالتفاسیر»، تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.
    20. طباطبایی، محمدحسین. ( 1378) تفسیر المیزان. ترجمۀ محمد‌باقر موسوی، ج 13، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    21. طبرسی، امین‌الإسلام شیخ ابوعلی‌الفضل بن حسن. (1380). تفسیر مجمع‌البیان. ترجمۀ علی کرمی، تهران: فراهانی.
    22. علیزاده موسوی، سید‌حامد، مهراب صادق‌نیا و جواد اسکندرلو (1398). «بازتاب روایت‌های کتاب مقدس در قرآن از دیدگاه آنجلیکا نویورت: واکاوی به صورت مطالعه موردی داستان حضرت موسی علیه‌السلام». معرفت ادیان، شماره 2 (پیاپی 38)، 39-25.
    23. غلامحسین‌زاده، غریب‌رضا و نگار غلامپور (1387). میخائیل باختین: زندگی، اندیشه‌ها و مفاهیم بنیادین، چاپ اول، تهران: روزگار.
    24. فراهی هروی، معین‌الدین. (1393). قصص موسی (ع) (تفسیری عرفانی بر پایه آیات قرآن مجید). به اهتمام و تصحیح محسن کیانی و احمد بهشتی شیرازی، تهران: علمی و فرهنگی.
    25. ماسون، دنیز. (1389) قرآن و کتاب مقدس: درون مایه‌های مشترک، ترجمۀ فاطمه‌سادات تهامی، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
    26. مکارم شیرازی، ناصر و محمد‌رضا آشتیانی. (1395). تفسیر نمونه. قم: دارالکتب‌الاسلامیه.
    27. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. (1361). کشف‌الأسرار و عده‌الأبرار، به تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
    28. نکونام، جعفر. (1390). «تفسیر تاریخی آیۀ مرج‌البحرین». دو فصلنامۀ کتاب قیم 1 (2). 52-31.