بررسی خطاب در قرآن بر مبنای مدل ارتباطی یاکوبسن با تکیه ‌بر سه مخاطب «انسان»، «بنی‌آدم» و «ناس»

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس،گروه زبان‌شناسی

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، گروه زبان‌شناسی

3 دانشیار، دانشگاه تربیت مدرس گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

 یکی از روش­های مؤثر در جلب‌توجه مخاطبان، خطاب قرار دادن مستقیم یا غیرمستقیم آن­ها است که در قرآن کریم نیز از این شگرد برای تأثیر در مخاطب استفاده شده‌است. پژوهش حاضر به بررسی روشی می‌پردازد که قرآن عامه مردم را با واژه‌های «ناس»، «بنی‌آدم» و «انسان» مخاطب قرار می‌دهد و می­کوشد با بهره‌گیری از روش توصیفی–تحلیلی، سازوکار این تخاطب را بر اساس نظریه ارتباطی[1] یاکوبسن[2] مشخص کند. پس از بررسی قرآن، بیست‌و‌یک آیه با خطاب «الناس»، پنج آیه با خطاب «بنی‌آدم» و دو آیه با خطاب «الانسان» یافت شد و تلاش برای دستیابی به پاسخ این پرسش‌ها آغاز شد که: کدام‌یک از عوامل ارتباطی یاکوبسن در این آیات پررنگ‌تر است؟ شیوه بیانی قرآن در انتقال معنی به مخاطبان عام خود چگونه است و این شیوه چه رابطه‌ای با ساختار جملات دارد؟ نتایج نشان می­دهند که در هشتاد‌ودو درصد از این خطاب‌ها، جهت­گیری پیام به‌سوی شنونده است که بیانگر نقش ترغیبی آیات است. برای ندا به مخاطبان عام در هفتاد‌و‎هشت درصد آیات از شیوۀ بیان مستقیم استفاده‌شده است و بسامد شیوۀ بیان مستقیم دوبرابر شیوۀ بیان غیرمستقیم است. در بیان مستقیم بیشتر جمله‌ها با ساختار انشایی بیان می‌شوند و در بیان غیرمستقیم، جملات معمولاً ساختار خبری دارند.
 



 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Addressing in the Qur’an: A Study of Insān, Bani Adam, and Nās as Audiences Based on Jakobson's Theory of Communication

نویسندگان [English]

  • Nazanin Darvishi Rokni 1
  • Arsalan Golfam 2
  • Ali Hajikhani 3
1 Corresponding Author: MA, Department of Linguistics, Tarbiat Modarres University; Email: n.darvishi@ modares.ac.ir
2 Associate Professor, Department of Linguistics, Tarbiat Modarres University; Email: golfamarsalan@gmail.com
3 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modarres University; Email: ali.hajikhani@modares.ac.ir
چکیده [English]

One of the effective methods in attracting the audience's attention is addressing them directly or indirectly, which has been used, among other books, in the Holy Qur’an to influence the audience. This article studies the method used in the Qur’an to address the general public using the words "Al-Nās", "Bani Adam" and "Al-Insān", and it seeks to elucidate this mechanism based on Jakobson's theory of communication. To this end, first, ayahs including these words were identified, which consisted of twenty one ayahs using "Al-nās", five ayahs using "Bani Adam" and two ayahs using "Al-Insān". Then an attempt was made to find answers to the following questions: which factors of communication in Jakobson's theory is more prominent in these ayahs? And how the Qur’anic way of conveying meaning to its general audience is and what does this method have to do with sentence structure? The results show that the orientation of the message in eighty two percent of the cases is towards the listener, which shows the constative role of the ayahs. In seventy eight percent of the ayahs, direct expression has been used for calling the general audience and the frequency of direct expression is twice as many as the indirect one. In direct expression, performative structure is more frequent and when the indirect expression has been used, sentences generally have a declarative structure.
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • Jakobson's theory of communication
  • Insān (human)
  • Bani Adam (Children of Adam)
  • Nās (people)
  1. آقابابایی، سمیه؛ صفوی، کوروش (1395). «بررسی ساختار ادب غنایی از دیدگاه زبان‌شناسی با تکیه‌بر نظریه «نقش‌های زبانی یاکوبسن»»، متن پژوهی ادبی، سال بیستم، شماره 69، صص 34-7
  2. انوشه، حسن (1376). دانش‌نامه ادب فارسی: ادب تعلیمی، تهران: سازمان نشر و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
  3. رادمنش، محمد (1388). آشنایی با علوم قرآنی، تهران: جامی
  4. زرکشی، محمد بن عبدالله (1410 ق). البرهان فی العلوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه
  5. زمخشری، محمود (1407 ق). الکشاف عن غوامض حقایق غوامض التنزیل؛ چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی
  6. زینعلی نورودی، محمد (1395). «اسلوب خطاب قرآن و آثار فردی و اجتماعی آن از منظر قرآن»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده اصول دین
  7. ساغروانیان، سید جلیل (1369). فرهنگ اصطلاحات زبان‌شناسی: موضوعی-توصیفی، مشهد: نما
  8. سلطان‌آبادی، زهرا (1395) «نشانه‌شناسی خطاب در قرآن کریم»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور ورامین
  9. سیوطی، جلال‌الدین (1421 ق). الاتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم بیروت: دارالکتب العربی
  10. شاهسوندی، شهره؛ خانه‌زاد، امید (1391). «زبان‌شناسی خطاب در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال هجدهم، شماره 2(پیاپی 70)
  11. صفوی، کورش (1391). نوشته‌های پراکنده؛ دفتر سوم: نگاهی به بسامد و بسامد نویسی، تهران: علمی
  12. ------------ (1380). از زبانشناسی به ادبیات، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی
  13. علوی مقدم، محمد؛ اشرف‌زاده، رضا (1378). معانی و بیان؛ چاپ دوم، تهران: سمت
  14. فاضلی، محمد (1376). دراسه و نقد فی مسائل بلاغیه هامّه، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد
  15. قاضی عسکر، صدیقه (1396). «تحلیل خطاب‌های یا ایها الذین آمنوا در قرآن کریم با تأکید بر آموزه‌های اجتماعی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا
  16. قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن؛ چاپ ششم، تهران: دارالقرآن الاسلامیه
  17. هلیدی، مایکل؛ حسن، رقیه (1393). زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی- نشانه شناختی، ترجمه مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی
  18. یاکوبسن، رومن؛ فالر، راجر؛ لاج، دیوید (1369). مجموعه مقالات زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی
  19. -----------؛ (1380). مجموعه مقالات ساختارگرایی، پساساختارگرایی و مطالعات ادبی، ترجمه به سرپرستی فرزان سجودی، تهران: حوزه هنری
  20. Bierwisch, M. (1971). Modern linguistics: its development, methods and problems,: The Hague: Mouton
  21. Rhys, R. (1946). Rhetoric in the Works of Aristotle, London: Oxford University
  22. Selden, R. Widdowson, P. Brooker, P. (2005). A Reader's Guide to Contemporary Literary Theory, fifth edition, Kentucky: the university press of Kentucky.
  23. Toolan, M. (2001) Narrative: A Critical Linguistic Introduction, Second Edition, New York Routledge